ساخت و ساز بی رویه برای فرار از انفجار

سیل مهاجرت به سوی تهران تاكنون منجر به افزایش بیش از حد جمعیت آن شده به طوری كه بر اساس پیش بینی كارشناسان شهری تا ۷ سال آینده, جمعیت تهران با دو برابر رشد, به ۱۴ میلیون نفر خواهد رسید

سیل مهاجرت به سوی تهران تاكنون منجر به افزایش بیش از حد جمعیت آن شده به طوری كه بر اساس پیش بینی كارشناسان شهری تا ۷ سال آینده، جمعیت تهران با دو برابر رشد، به ۱۴ میلیون نفر خواهد رسید.

از سال ۱۲۸۶ خورشیدی كه قانون بلدیه در پی استقرار مشروطیت در مجلس شورای ملی به تصویب رسید، یك قرن می گذرد. به دنبال تصویب این قانون، تجدید سازمان بلدیه های شهرهای ایران در سال ۱۳۰۰ خورشیدی و با ترجمه و بررسی سازمان شهرداری های چند شهر بزرگ اروپایی از جمله لندن، پاریس و برلین انجام گرفت و بر این اساس اداره شهر تهران و چند شهر بزرگ كشور بر عهده شهرداری نهاده شد. بر اساس این قانون، شهرداری وظیفه رفع حوائج شهر را بر عهده داشت و بعدها با اصلاحات و الحاقاتی، مبنای اصلی اداره شهر تهران تا زمان حاضر قرار گرفت.

قانون كنونی شهرداری در حقیقت قانون سال ۱۳۳۱ است كه با تغییرات بسیار، از سال ۱۳۳۴ تاكنون، اساس كار بیش از ۶۰۰ شهرداری كشور است. از آن زمان تا به حال و در طول این نیم قرن اخیر، تهران دچار تغییرات و دگرگونی های اجتماعی زیادی شده است.

● جمعیت ۱۷ سال آینده راهم اكنون داریم

بر اساس تعریف سازمان ملل، كلان شهر به منطقه ای اطلاق می شود كه جمعیت آن از هشت میلیون نفر فراتر رود و بر اساس این تعریف، تهران نیز از نظر تعداد جمعیت خود را در ردیف كلان شهرهای بزرگ دنیا دید. تهران كه باید بر اساس پیش بینی مسئولان، جمعیتش تا ۱۷ سال آینده به هفت میلیون و ۶۰۰ هزار نفر برسد، در حال حاضر بالغ بر ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر را در خود جای داده است.

یك چنین رشد غیرمنطقی باید برای مدیران شهری قابل تأمل باشد گرچه مدیریت شهری در رشد سرطانی جمعیت تهران نقشی نداشت و تهران قربانی سوءمدیریت كلان كشور در پیش از انقلاب و عدم محرومیت زدایی از دیگر شهرها و روستاها بود، اما به هر حال بعد از جنگ تحمیلی وارث شهری آشفته با فقر قوانین مربوط به آن شد.

در طول هشت سال جنگ تحمیلی، فضای جنگ زده شهر، سطح انتظارات و توقعات مردم را از شهرداری متناسب با اوضاع بحرانی آن ایام، پائین آورده بود. فضای سبز بوستان ها و روشنایی و زیبایی شهر از یادها رفته بود و این شد كه تهران، با سر و روی چرك آلود و درختان و گل های تشنه و خشكیده پارك های متروكه، خاموش و خسته، آغوشش را بزرگوارانه بر روی مهاجران دیگر شهرها باز نگه داشت و خود تنها به ماندن فكر كرد. تهران ماند، اما دودزده و بی هیچ بالیدنی به هویت خویش.

بررسی آمار جمعیت در شهر تهران حاكی است نرخ رشد جمعیت پرجمعیت ترین شهر ایران با كاهش جمعیت در سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵ همراه است اما این نرخ جمعیت در شهرهای پیرامون تهران و نیز حاشیه های آن افزایش قابل توجهی نشان می دهد.

براساس آخرین گزارش های مراكز رسمی كشور، روند كاهش سهم و نقش جمعیت تهران در محدوده مجموعه شهری كه در سال ۱۳۴۵ معادل ۹۵‎/۷ درصد بوده، درسال ۸۴ به ۷۱‎/۴ درصد رسیده است.

درعین حال نقاط دیگر شهری كه در ۴۰ سال گذشته نقش اندكی در اسكان جمعیت داشته است، از نظر رشد جمعیتی افزایش قابل توجهی را نشان می دهد؛ به عنوان مثال شهرستان كرج كه در سال ۱۳۴۵ نزدیك به دو درصد از جمعیت مجموعه شهری تهران را در بر می گرفت و دومین شهرستان این محدوده به لحاظ كثرت جمعیت بود، در انتهای سال ۸۴ بالغ بر ۱۲‎/۶ درصد از جمعیت محدوده شهری تهران را در خود جای داده است.

همچنین دو شهرستان ورامین و شهریار كه در سال های ۱۳۴۵ و ۱۳۶۵ ، ۱‎/۳۸ تا ۴‎/۷۶ درصد از جمعیت محدوده شهری را در خود جای می دادند، براساس برآوردهای رسمی در سال ۱۳۸۴ ، ۱۰‎/۵ درصد از جمعیت این محدوده را در بر گرفته است.

اگر چه رشد سالانه جمعیت شهر تهران در سال های ۱۳۴۵ تا ،۱۳۵۵ طبق برآوردهای رسمی، ۴‎/۱ درصد بوده، اما این رشد شتابان در سال های منتهی به دهه ۷۰ به ۲‎/۸۹ درصد و دردو دهه ۷۰ و ۸۰ به ۱‎/۱۱ درصد رسیده است.

بر اساس آخرین آمار مركز آمار ایران، این میزان در سال ۸۴ تا ۶ ماهه اول سال ۸۵ به حدود ۵۹ صدم درصد رسیده است.

اسلامشهر با ۱۲‎/۴۸ درصد، شهرستان قدس از توابع شهریار با ۱۲‎/۲۴ درصد، قرچك با ۱۱‎/۱۴ درصد ، پاكدشت با ۱۰‎/۲۲ درصد و ملارد با ۹‎/۸۵ درصد رشد، بیشترین جمعیت را در ۴۰ سال گذشته در خود جای داده اند و از سهم شهر تهران حداقل در طول شب كاسته اند.

بررسی این آمار نشان می دهد در سال های ۸۴ تا ۶ ماهه اول سال ۸۵ به دلیل كاهش توان محیطی و انجام اقدام های ساماندهی شهری و تهیه و اجرای طرح جامع، رشد جمعیت در شهرستان اسلامشهر بتدریج كاهش یافته و به حدود ۳۳ صدم درصد در سال رسیده است.

همچنین در دوره سال های ۱۳۴۵ تا ۱۳۸۴ بیشترین نرخ رشد نقاط شهری مربوط به اسلامشهر و كمترین آن مربوط به شهر تهران بوده است بطوری كه در این دوره به جز شهر تهران، سایر شهرستان های این استان از رشد بالای ۱۱ درصد برخوردار بوده است.

● اختصاص ۲۱ درصد از جمعیت كشور به تهران

در آخرین سرشماری كه در سال ۸۵ در كشور انجام شد مشخص شد كه بیش از ۲۱ درصد از جمعیت كشور در استان تهران زندگی می كنند.

مسعود افشین رئیس آمارهای عمومی و ثبتی سازمان مدیریت و برنامه ریزی با استناد به نتایج ششمین سرشماری نفوس و مسكن در این باره می گوید:«استان تهران با داشتن سه میلیون و ۷۰۰ هزار خانوار ، ۲۱‎/۴ درصد از جمعیت كل كشور را در خود جای داده است.

در كل كشور ۱۷ میلیون و ۵۹۷ هزار و ۸۰۰ خانوار سرشماری شدند كه ۳ میلیون و ۷۰۰ هزارخانوار آن در استان تهران ساكن هستند. از ۷۰ میلیون نفر جمعیت شناسایی شده در كل كشور، ۱۳ میلیون نفر در تهران شناسایی شده اند. در كل كشور در مقابل هر ۱۰۶ نفر مرد ۱۰۰ نفر زن و در استان تهران نیز در مقابل هر ۱۰۴ نفر مرد ۱۰۰ زن وجود دارد .

۲میلیون و ۳۰۰هزارخانوار كه شامل ۷ میلیون و ۷۳۸ هزارنفر است، در مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران ساكن هستند كه بدین ترتیب سهم این مناطق در پذیرش خانوار ۶۱ درصد و جمعیت نیز ۵۸ درصد است. كرج با داشتن ۴۷۸ هزار خانوار بیشترین تعداد خانوار را نسبت به شهرهای تابعه تهران دارد.

در حالی كه در كشورهای توسعه یافته حدود شش درصد از جمعیت كل كشور و در كشورهای در حال توسعه حدود چهار درصد از جمعیت كشور در كلان شهرها زندگی می كنند، این رقم در كشور به ۱۶درصد می رسد.

به اعتقاد كارشناسان عامل اصلی گسترش اسكان های غیر رسمی در حاشیه شهرها گروههای فقیر شهری هستند، خانواده هایی كه شاید بیش از ۳۰ سال است شهرنشین هستند اما توانایی خرید مسكن نداشته و یا اجاره نشینانی كه با نیت صاحب مسكن شدن به اسكان غیر رسمی در حاشیه و پیرامون شهرها روی می آورند.

این در حالی است كه برخی دیگر از كارشناسان شهری نبود یك استراتژی هماهنگ میان دولت و مدیریت شهری را موجب رشد تصاعدی جمعیت پیرامون شهرها و توسعه اسكان های غیررسمی آن می دانند.

برای كنترل بحران حاشیه نشینی تهران و دیگر شهرها، به زبانی مشترك میان دولت، شورای شهر و شهرداری نیاز داریم . باید این زبان مشترك را كارشناسان و متخصصان تعریف و تبیین كنند اما مورد وفاق دولت و شورای شهر در برنامه های كلان باشد.

تهران، در طول ۲۰ سال گذشته بدون طرح و برنامه مشخص شهری بوده است و در این مدت، ساخت و ساز و توسعه پایتخت به عنوان یكی از مهمترین نمودهای حیات شهری، به امری سلیقه ای تبدیل و در دوره ای از مدیریت شهری، تراكم آزاد و دوره ای دیگر متوقف و موجب بروز نابسامانی هایی در این راستا شد.

خوب كه فكر كنید متوجه می شوید ساخت و ساز بی رویه در پایتخت به خاطر همان واژه جمعیت است نه چیز دیگر. در واقع تهران برای تأمین خواسته های ساكنانش و برای رهایی از انفجاری كه انتظار او را می كشد نیازمند این حركت بوده كما این كه در این مدت هرچه جلوتر آمده روند رو به رشد آن سریعتر شده است.