جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

بی بی خانم استرآبادی موسس نخستین مدرسه دخترانه


مدرسه جدید موسوم به دبستان دوشیزگان نزدیک دروازه قدیم محمدیه بازارچه حاجی محمد محسن افتتاح شده است

همان زمان که در تهران دعوای مشروطه خواهی داغ بود و مجلس قانونگذاری ایران اولین روزهای کارش را سپری می کرد، نخستین مدرسه دخترانه ایران که با ۲۰ شاگرد شروع به کار کرده بود به آتش کشیده شد.

اولین مدرسه دخترانه ایران کار خود را با این اعلان در روزنامه ها آغاز کرد؛

«مدرسه جدید موسوم به دبستان دوشیزگان نزدیک دروازه قدیم محمدیه بازارچه حاجی محمد محسن افتتاح شده است . این مدرسه حیاطی است بزرگ و اتاق های متعدد با تمام لوازمات مدرسه یی . از برای افتتاح این مدرسه پنج معلمه تعیین شده است که هر کدام یک درس می دهند از قبیل نخست نامه ، مشق قلم ، تاریخ ایران ، قرائت ، کتاب طباخی ، قانون ، مذهب ، جغرافیا، علم حساب . بر حسب قوه هر دختر و خانمی این علوم تدریس می شود. به علاوه اتاقی هم معین شده است که در آنجا هنرهای یدی ، از قبیل کاموادوزی ، زردوزی ، خامه دوزی ، خیاطی و غیره تعلیم می شود. تمام معلمان از طایفه اناثیه هستند و به غیر از یک پیرمرد قاپوچی مردی در این مدرسه نخواهد بود. شاگرد از هفت الی دوازده سال قبول می شود. اتاق ابتدایی ماهی پانزده قران ، اتاق علمی ماهی ۲۵ قران . به فقرا تخفیف داده می شود. هردو نفر شاگرد یک نفر مجاناً قبول می شود. امید است که در وطن عزیز ما هزاران از این مدارس افتتاح شود.»راه اندازی این مدرسه از سوی بی بی خانم استرآبادی (۱۳۰۰- ۱۲۳۷.ش) هیاهو و جنجال گسترده یی را در تهران در پی داشت و مخالفان با ادعای اینکه «این مدرسه را بیگانگان برای رواج بی عفتی دایر کرده اند» مردم را ضد راه اندازی مدارس دخترانه تحریک می کردند و تا آنجا پیش رفتند که می خواستند مدرسه را ویران کنند.۱

مشروطه خواهان و نمایندگان مجلس موافق با تحصیل زنان هم از ترس تبدیل شدن مخالفت با دبستان به یک بحران سیاسی در برابر مخالفان مدارس دخترانه سکوت کردند و در پاسخ به شکایت بی بی خانم گفتند؛ «صلاح در این است که مدرسه تعطیل شود.»

در پی این مخالفت ها، دبستان دوشیزگان پس از یک ماه فعالیت در اواسط ربیع الاول ۱۳۲۵ ق. به اجبار تعطیل شد، اما این تعطیلی چندان طولانی نبود و زنان حامی سوادآموزی دختران و به خصوص بی بی خانم با انتشار مقاله در روزنامه ها، مشروطه خواهان را وادار به حمایت از بازگشایی مدرسه کردند.راه اندازی دبستان دوشیزگان سد موجود در برابر تاسیس مدارس دخترانه را شکست و راه را برای گسترش سوادآموزی دختران باز کرد، به گونه یی که به نوشته روزنامه شکوفه، در سال ۱۹۱۳م. شش سال پس از راه اندازی دبستان دوشیزگان شصت و سه مدرسه دخترانه با ۲۵۰۰ دانش آموز در تهران مشغول به کار بود و از هر هفت محصل تهرانی یک نفر دختر بود.

علاوه بر راه اندازی نخستین مدرسه دخترانه، آنچه که نام بی بی خانم استرآبادی را ماندگار کرده است، نوشتن «معایب الرجال » نخستین کتاب زنانه در ایران است.بی بی خانم که زنی هوشمند و شوخ طبع بود و عقایدش را بی پروا بیان می کرد در سال ۱۲۷۵ ش. همزمان با شکل گیری «کنگره بین المللی حقوق زن» توسط لئون ریشیه، «معایب الرجال » را در پاسخ به مطالب زن ستیزانه کتاب «تادیب النسوان » نوشت و اندرزنویسانی که خود را متولی و معلم زنان می شمردند را به سخره گرفت .او در معایب الرجال که یکی از منابع مهم و تاثیرگذار برای فهم فضای فرهنگی زنان در دوران قبل از مشروطه است مسائلی همچون اعتراض به تعدد زوجات و حق یکسویه طلاق از طرف مردان و تاکید بر آموزش زنان را مطرح کرده است.

استرآبادی در این کتاب که تا سال ۱۳۷۱ش. دست نویس باقی ماند و در این سال نیز در نیویورک منتشر شد، نگاهی انتقادی به ساختار تحمیلی جامعه خود دارد.

او در این نوشته اساس نقد را بر تغییر رابطه زن و مرد یا ضعیفه بودن زن می گذارد و برخی از خواست های پنهان مانده زنان را با جدیت و شجاعتی مثال زدنی، مطالبه می کند.بی بی خانم در بخشی از معایب الرجال به زنان می گوید؛ «خواهران گوش به پند و اندرزهای نویسندگان تادیب النسوان و افرادی از این قبیل ندهید. این مربیان زنان که خود را نادره دوران می دانند بهتر است که به اصلاح صفات رذیله خود برآیند، آنان می دانند که این نصایح برای تادیب ما نیست و برای اثبات ظالم بر مظلوم است، این مربیان نه تنها برای ما کاری انجام نداده اند که مملکت را هم به نیستی کشانده اند، ما که در حرم اندرون و کنج مطبخ بودیم، پس این همه فساد را اینان برپا کردند.»

برگزاری جلسه های اجتماعی و فرهنگی برای زنان نیز از دیگر فعالیت های بی بی خانم بود. در روز ۲۵ صفر ۱۳۲۸ ق. بی بی خانم در اطلاعیه یی در روزنامه ایران نو از «خواتین وطن دوست» دعوت کرد تا هر هفته روز جمعه در خانه او «مجتمع شده و وطن خواهی خود را آشکار کنند.»۲برنامه این جلسات بیان دیدگاه های سیاسی و اجتماعی زنان بود و با این امید راه اندازی شده بود که زنان هم بتوانند در حیات سیاسی و اجتماعی ایران مشارکت کنند، «بلکه از همت خواتین باغیرت، گرهی از کار زودتر باز شود.»به نوشته روزنامه ایران نو، در جلسه اول این نشست ها بی بی خانم «در فواید مشروطه و ضمائم استبداد» سخنرانی کرده است و قرار بر این بود که «هر کس از خواهرها بخواهد نطقی بفرمایند، مختار و مجازند.»

مهدیه موسوی انزهایی

۱- روزنامه مطبوع در آستانه حضرت عبدالعظیم، دوشنبه ۱۸ جمادی الثانی ۱۳۲۵، ص ۲

۲- روزنامه ایران نو، سال اول، شماره ۱۵۰،ص۱



همچنین مشاهده کنید