تاملی بر عندالا ستطاعه بودن مهریه

گویا اعتراض ها و نقدهای حقوقی ای که بسیاری از حقوقدانان بر قید عندالا ستطاعه بودن پرداخت مهریه و توافق و امضای زوجین در موقع عقد و ثبت نکاح وارد آوردند تاثیرات خود را نداشته و متولیان درج این قید زیان آور به حقوق زنان, با بی اهمیت جلوه دادن آثار و تالی فاسد این قید, شرط ۱۳ و ۱۴ را به شروط دوازده گانه دفترچه چاپی عقد نکاح اضافه کرده و قید مهریه به صورت عندالمطالبه می باشد را در شرط ۱۳ و قید مهریه به صورت عندالا ستطاعه می باشد را بر شرط ۱۴ افزودند

گویا اعتراض‌ها و نقدهای حقوقی‌ای که بسیاری از حقوقدانان بر قید <عندالا‌ستطاعه> بودن پرداخت مهریه و توافق و امضای زوجین در موقع عقد و ثبت نکاح وارد آوردند تاثیرات خود را نداشته و متولیان درج این قید زیان‌آور به حقوق زنان، با بی‌اهمیت جلوه دادن آثار و تالی فاسد این قید، شرط ۱۳ و ۱۴ را به شروط دوازده‌گانه دفترچه چاپی عقد نکاح اضافه کرده و قید <مهریه به صورت عندالمطالبه می‌باشد> را در شرط ۱۳ و قید <مهریه به صورت عندالا‌ستطاعه می‌باشد> را بر شرط ۱۴ افزودند. همه ما می‌دانیم که در هنگام خواستگاری و مذاکرات اولیه برای پیوند زناشویی، خانواده‌ها کمتر به مسائل و مبانی حقوقی می‌پردازند از جمله اینکه در بحث مهریه می‌گویند: <مهریه را چه کسی گرفته و چه کسی داده است.> ولی با این حال آنکه قدرت بیان و علم و آگاهی بیشتری از موارد حقوقی داشته باشد به نفع خود مهریه‌ای را برای طرف مقابل در نظر می‌گیرد که در آینده مشکلی برای طرف خود ایجاد نشود. به عنوان مثال اگر از خانواده زوجه، این شخص سخنگو باشد مهریه‌ای به مراتب بیش از حد معمول و معقول پیشنهاد کرده و خانواده زوج می‌پذیرند و اگر سخنگو از جانب زوج باشد مهریه‌ای به مراتب کمتر از حد معمول و معقول پیشنهاد کرده که زوجه مجبور به پذیرش می‌شود که هرکدام از گزینه‌ها آثار زیانبار مربوط به خود را برای یکی از زوجین خواهد داشت و اگر هم احیانا بحث حق طلا‌ق مطرح شود با توجه به اینکه ازجمله حقوق زن در خارج از چارچوب قانون به شمار می‌آید چرا که در قانون این حق به مرد اعطا شده است، خانواده مرد موضع گرفته و سعی می‌کنند با توجیه‌های بی‌ربط از کنار آن به راحتی بگذرند والا‌ بهتر این بود که سازمان ثبت اسناد کشور به جای مطرح کردن عندالا‌ستطاعه بودن مهریه، برای کاهش آمار زندانیانی که استطاعت پرداخت مهریه را ندارند بحث اعطای حق طلا‌ق به زن را مطرح می‌کرد نه اینکه بر محدودیت‌های قانونی نسبت به حقوق زن بیفزاید! مطرح کردن اعطای حق طلا‌ق برای زن با مطالبه مقداری معقول از مهریه، می‌تواند بسیاری از مشکلا‌ت و معضلا‌ت کنونی جامعه را در روابط فی‌مابین خانواده‌ها حل کند چرا که در بیشتر مواقع مطالبه مهریه از جانب زن نه برای به دست آوردن مال و اموال است.

زن با به اجرا گذاردن مهریه خود - چون حق طلا‌ق ندارد - مرد را تحت فشار قرار داده تا بتواند از کسی که طاقت و توان ادامه زندگی با او را ندارد جدا شود به همین دلیل دست به طرح دعوای مطالبه مهریه می‌زند. ‌ همانطور که مرقوم شد در هنگام مذاکره و خواستگاری، زوجین آنچنان درصدد رسیدن به یکدیگر هستند که چشم به واقعیت‌های مسلم جامعه و عواقب ناشی از عملکرد و تصمیم‌های نادرست‌شان در هنگام عقد نکاح می‌بندند و پس از گذراندن مدت کوتاهی از زندگی زناشویی، تازه متوجه تعهدات خارج از عهده خود می‌شوند که در این زمان چاره‌ای جز صبر و تحمل ندارند. امروزه تعیین مهریه زیاد و غیرمعقول یکی از معضلا‌ت و چالش‌های به‌وجودآمده در سیستم قضایی کشور بوده و تبعات منفی‌ای را برای زنان و مردان به وجود آورده است به همین دلیل است که برخی از مسوولا‌ن موضوع عندالا‌ستطاعه بودن مهریه را در عقدنامه‌ها بنا به نظر ریاست قوه قضاییه عملی ساخته‌اند تا هر زنی که خواستار مهریه خود شد تنها در زمانی بتواند آن را مطالبه کند که شوهرش استطاعت و توان پرداخت مهریه را داشته باشد به عبارت دیگر زن می‌بایست در وهله اول استطاعت مالی شوهرش را اثبات کند و سپس مطالبه مهریه نماید و در صورتی که شوهر توان پرداخت مهریه را نداشته باشد زن حق بازداشت او را نداشته و دعوای وی مردود اعلا‌م می‌شود. حال آنکه در حال حاضر زنی که مهریه عندالمطالبه دارد و درصدد اخذ مهریه خود برمی‌آید زمانی که با اعسار و ناتوانی از پرداخت مهریه توسط همسرش مواجه می‌شود در نهایت به استناد قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، مجبور می‌شود همسر خود را راهی زندان کند تا بلکه بتواند از این طریق به طلا‌ق و جدایی دست یافته و با بازداشت مرد، او را مجبور به دادن طلا‌ق همسر کند. چرا که همانطور که گفته شد حق طلا‌ق به مرد داده شده و زن صرفا در موارد خاصی می‌تواند از این حق استفاده کند و یکی از راه‌های استفاده از این حق، اجرای مهریه خود است هر چند رویه قضایی در چند سال گذشته باز هم به زیان زنان تغییر روش داده و با پذیرش اعسار زوج و تقسیط مهریه که در برخی موارد بسیار ناعادلا‌نه است به گونه‌ای که زن باید چند دهه‌ای منتظر باشد تا بتواند مهریه خود را به صورت کامل اخذ کند.

‌ حال با وصفی که مرقوم شد خود قضاوت کنید اگر زنی مهریه خود را عندالا‌ستطاعه در نظر گیرد در صورتی که فاقد حق طلا‌ق است چه برسرش خواهد آمد، او برده‌ای در دستان مرد خود خواهد شد که اگر متنفر از همسر خود باشد مجبور است با او به زندگی پردرد و رنج زناشویی ادامه دهد (البته چنانچه زندگی زناشویی توام با تفاهم، آرامش و بدون دغدغه فکری باشد لذت‌بخش بوده و در این قسمت منظور بروز اختلا‌فات فاحش است) و مسلما در چنین شرایطی، فشارهای روحی و روانی وارده به زن به قدری عمیق و غیرقابل تحمل می‌شود که امکان وقوع هر جرم و جنایتی به میان خواهد آمد. احتمالا‌ این سوال پیش خواهد آمد که زن می‌تواند عسروحرج خود را در دادگاه ثابت کرده و از دادگاه درخواست طلا‌ق کند؟ پاسخ این سوال را می‌توان از لا‌به‌لا‌ی پرونده زنانی که همسرشان معتاد، دارای سوءرفتار و... هستند به راحتی داد. زنان بسیاری بوده‌اند که بالا‌جبار ضربات و جرح‌های همسر خود را تحمل کرده و پرونده‌ای برای این موضوع تشکیل داده‌اند تا اثبات کنند که همسرشان دارای سوءرفتار است. اگر زنی نتواند عسر و حرج خود را به اثبات رساند باید در کنار تحمل شکنجه‌های جسمانی، شکنجه‌های روحی و روانی مرد دارای سوءرفتار را نیز تحمل کند و بدیهی است شکنجه‌های روانی و روحی از موارد عسر و حرج به حساب نمی‌آیند. هستند زنانی که سال‌ها باید گرسنگی و فقر را تحمل کنند و اثبات کنند که همسرشان به آنها نفقه نمی‌دهد و با اثبات این امر که بسیار مشکل است از دادگاه تقاضای طلا‌ق کنند. به هر حال به قدری اثبات عسر و حرج برای زنان مشکل است که زنان مجبور می‌شوند از شوهر خود بدون آنکه قانون به آنها اجازه دهد، جدا شده و پنهان از شوهر با تهیه مسکن علی حده به زندگی ادامه دهند. ‌ به هر حال توصیه می‌شود متولیان، گنجاندن این قید خطرناک در عقدنامه، برای حفظ حقوق زنان و استحکام خانواده، حضور وکیل دادگستری در هنگام عقد نکاح را برای روشن کردن ذهن زوجین الزامی کنند و حق طلا‌ق برای زن را نیز به رسمیت شناسند.

محمد مصطفایی‌

وکیل پایه یک دادگستری