جای خالی تالار شهر در تهران

هرچقدر مفهوم «تالار شهر» City Hall در کشورهای توسعه یافته و دموکراتیک مفهومی آشناست, به همان اندازه در جوامع غیردموکراتیک و جهان سوم واژه یی غریب و بیگانه است

هرچقدر مفهوم «تالار شهر» (City Hall) در کشورهای توسعه‌یافته و دموکراتیک مفهومی آشناست، به همان اندازه در جوامع غیردموکراتیک و جهان سوم واژه‌یی غریب و بیگانه است. امروزه مفهوم تالار شهر آنچنان در میان آن جوامع بااهمیت است که شهروندان آن شهرها، هویت شهری خود را با آن به یاد می‌آورند نه با برج‌های مخابراتی. آنها برای معرفی شهر خود، در کنار نام بردن از پتانسیل‌های تاریخی و طبیعی، از تالار شهر خود یاد می‌کنند و آن را به یاد دیگران می‌اندازند.

پدیده تالار شهر به مفهوم یادشده آن در کلان‌شهری مانند تهران نیز غریب واقع شده است چه بسا با وجود سازه‌های بزرگ و نمادینی مانند برج میلاد نیز تالار شهر جایگاهی ندارد و ضرورت وجود آن برای مسوولان شهری از قلم افتاده است. اما «تالار شهر» کجاست؟ به بیان ساده و در یک جمله می‌توان گفت تالار شهر، قلب تپنده مدیریت هر شهر است. مرکزی است برای تصمیم‌گیری نهادهای مدیریت شهری. مکانی که باید ویژگی‌های خاصی داشته باشد تا بتوان آن را تالار شهر نامید. این ویژگی‌ها بر اساس جایگاه مدیریت شهری در شهرهای شهروندمدار و اهدافی که این نهاد‌ها برای نیل‌ به آنها تاسیس شده‌اند و رسالتی که بر دوش این نهادهاست، تعریف و تعیین می‌شود.

عملکرد اصلی تالار شهر، ساختمان شورای شهر به همراه مدیریت کلان ‌شهرداری هر شهر است که با طراحی ساختمان‌هایی برای دفاتر احزاب، اتحادیه‌ها، سندیکاها، سازمان‌های مردم‌نهاد، روزنامه‌ها و نشریات و رسانه‌های محلی آن شهر تکمیل می‌شود. اضافه بر آن، وجود کتابخانه و موزه شهر برای معرفی بیشتر هر شهر به بازدیدکنندگان و گردشگران داخلی و خارجی، تالار شهر را به اهداف خود نزدیک‌تر می‌سازد. مهم‌ترین عرصه تالار شهر اما، فضای باز شهری است که عرصه حضور شهروندان است.

محلی برای دیدن یکدیگر، نظارت بر کار شورا و شهرداری، رساندن نقطه‌نظرات شهروندان در قالب برپایی گردهمایی‌ها و راهپیمایی‌ها به گوش مدیریت شهر که نماینده مستقیم (در شورای شهر) و غیرمستقیم (در شهرداری) مردم هستند. ایجاد سالن‌های کنفرانس و سخنرانی و همایش‌های بین‌المللی، که می‌تواند بستری برای معرفی موفقیت‌ها در عرصه مدیریت هر شهر یا تبادل اطلاعات و کسب دانش از تجارب موفق مدیریت سایر شهرهای جهان باشد، از دیگر اقداماتی است که می‌تواند جایگاه تالار شهر را از نظر داخلی و بین‌المللی‌ ارتقا بخشد. تالار شهر نمادی از حضور مردم است و همواره به عنوان الگویی در ساخت سیمای شهر مطرح بوده. ساختمان تالار شهر باید کالبدی هویت بخش و دارای هویتی اصیل و یگانه از شهر باشد. هویتی که شهر را در خور نام آن مطرح کند. تالار شهر در تمام شهرهای بزرگ جهان با مختصر تفاوت‌هایی، ماهیت بنایی نمادین و واحد را در سطح شهر دارد. عملکرد تشریفات سیاسی از دیگر برنامه‌های در نظر گرفته شده برای هر تالار شهر است.

به این ترتیب و با توجه به آنچه گفته شد می‌توان جدولی از اهداف را در جنبه‌های مختلف از ساخت تالار شهر تدوین کرد. بنابراین با توجه به این اهداف، ساخت چنین پروژه‌یی در ایران، که فقدان آن در کلان‌شهرها و به‌ویژه در تهران به خوبی احساس می‌شود، ضروری به نظر می‌رسد. به همان اندازه مکان‌یابی و طراحی معماری تالارشهر در جهت نیل به این اهداف، بسیار مهم و تاثیرگذار است. طراحی معماری آن باید زیبا، منحصر به فرد، شاخص و ملهم از کهن‌الگوهای معماری ایرانی - اسلامی باشد. بنایی که بتواند معرف شهری به نام تهران با ویژگی‌های تاریخی، جغرافیایی، انسانی، سیاسی و فرهنگی خاص خود باشد و خاطره تهران را در اذهان زنده کند. مکانی خاطره‌انگیز که در ایجاد حس تعلق به شهر و زادگاه شهروندان خود موثر باشد. مجموعه بناهای تالار شهر ‌باید قرارگاهی مناسب با تسهیلاتی وسیع و آهنگی متجانس برای یک زندگی عمومی متنوع و فعال جهت عموم مردم فراهم آورد. این بناها باید بتوانند علاوه بر استفاده هرروزه دلپذیر توسط مردم برای مراسم رسمی، جشن‌های عمومی و گردهمایی‌های آیینی در طول روز و شب و در تمام مدت سال مورد استفاده قرار گیرند.

برای دست‌یابی به چنین اهدافی مجموعه فضاها و ساختمان‌های آن مراکز ‌باید جذاب و دعوت‌کننده باشد. مجموعه بناهای تالار شهر ‌باید در جهت استفاده هرروزه یا اتفاقی عموم مردم و گردهمایی‌ها و ضیافت‌های آنان موثر باشد. فضاهای داخلی بنا و همچنین عرصه حضور جمعی، بهتر است به‌گونه‌یی طراحی شود که امکان برپایی تئاتر و نمایش‌های خیابانی یا مراسم سوگواری ایام محرم، تعزیه و... را، هم به صورت برنامه‌ریزی شده و هم به صورت خلق‌الساعه داشته باشد. برای نیل به این اهداف، طراحی معماری نقش اصلی را ایفا می‌کند. معمار طراح در این گونه پروژه‌ها باید ضمن برخورداری از صلاحیت علمی، ذوق و استعداد خود را آن‌چنان به خدمت بگیرد که اهداف و رسالات موضوع را تا آنجا که ممکن است، محقق کند.

با پشت سر گذاشتن سه دوره انتخابات، اینک تجربه شوراهای شهر و روستا در ایران آرام‌آرام به بلوغ خود نزدیک شده و جایگاه واقعی خود را در مدیریت شهری به دست آورده است. با این وجود در اغلب شهرهای ایران ساختمان مناسبی جهت برگزاری جلسات اعضای شورا ساخته نشده است. در اغلب شهرها بستر فعالیت شورای شهر، ساختمانی است که با تغییر کاربری، تابلوی شورای شهر بر بالای آن نصب شده است. اما این موضوع در کلان‌شهرها و تهران متفاوت است. آنچه در این شهرها، همانند همه کلان‌شهرهای دنیا انتظار می‌رود، وجود «تالار شهر» است که یکی از نشانه‌های توسعه تلقی می‌شود. به‌ویژه این مساله در تهران که پایتخت پرجمعیت ایران و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای دنیا و جهان اسلام است، حایز اهمیت خاصی است. در ادامه به معرفی یکی از معروف‌ترین تالارشهرهای جهان، یعنی تالار شهر لندن، اثر سرنورمن فاستر می‌پردازیم و راهکارهای معمارانه وی را برای رسیدن به اهداف پروژه دنبال می‌کنیم.

● تالار شهر لندن، اثر سر نورمن فاستر

در کشور انگلستان، زمانی که تونی بلر بر سر کار آمد، بحث ایجاد ساختمانی در لندن مطرح شد که نمایانگر و پیام‌آور مدرنیسم باشد. این پیشنهاد که از طرف دولت جدید مطرح شده بود، منجر به طراحی و اجرای ساختمانی جدید برای شهرداری لندن (به عنوان نماد پایتخت) شد. از این بنا به عنوان «مدلی معمارانه برای دموکراسی» یاد می‌شود. ساختمان شهرداری لندن که مجموعه شهرداری و شورای شهر لندن را در خود جای می‌دهد، در واقع یک مجموعه فرهنگی برای استفاده عموم مردم نیز هست. مردم عادی و نیز توریست‌ها که به ساختمان شهرداری وارد می‌شوند، می‌توانند از فعالیت‌های فرهنگی که همواره در جریان است، استفاده کنند. از نمایشگاه‌ها بازدید کنند و در کافی‌شاپ آن قهوه‌یی بنوشند. اما آنچه در این میان درخور تامل است، اینکه حایل‌ها و دیواره‌های درونی ساختمان، پوسته‌هایی شفاف هستند؛ به‌گونه‌یی که مردم می‌توانند ضمن حرکت در طبقات مختلف ساختمان‌، نظاره‌گر مسوولان شهر در حین کار باشند‌. در میان شلوغی حاشیه جنوبی رودخانه تایمز، ساختمانی عجیب و غریب نشسته که شبیه به یک بستنی در حال آب‌شدن یا تخم‌مرغی عظیم است. اینجا شهربازی یا پارک کودک نیست.

بلکه ساختمانی اداری و دولتی است. ساختمانی که توسط یکی از مشهورترین و پرکارترین معماران حال حاضر بریتانیا طراحی شده و هشتادویک میلیون دلار برای دولت وقت بریتانیا هزینه داشته است. این تنها یکی از ۱۶۷ سازه معماری است که لرد نورمن فاستر متولد ۱۹۳۵ در سراسر جهان طراحی کرده است. با این کارنامه پربار، فاستر که ‌اکنون به عنوان مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور فاسترو شرکا فعال است، حدود هشتاد پروژه دیگر را در حال حاضر در دست دارد. او که در واقع ساختمان‌های عمومی و دولتی را به محلی برای تحقیق و نوآوری با هدف احداث سازه‌هایی با حداقل میزان انتشار گاز کربنیک درآورده، در طراحی تالار شورای شهر لندن، مخروطی کروی شکل را برای رأس سازه و محل برگزاری جلسات شورای بیست و چهارنفره شهر لندن در نظر گرفت. با توجه به این واقعیت ریاضی و هندسی که یک کره، ۱۸درصد سطح دیوار کمتری از یک فضا با دیوارهای تخت و مساحت مساوی دارد، میزان تابش نور و گرمای خورشید بر سطح سازه کاهش محسوسی یافته است. مایل بودن نمای سازه به سمت جنوب در حالی که بعضی از طبقات انگار از روی هم لغزیده و جابه‌جا شده‌اند، در این کاهش سطح برخورد با اشعه خورشید موثر است.

در بخش دوم توافق با کارفرمای دولتی، فاستر محافظه‌کاری سنتی ارگان‌های دولتی و سیاستمداران انگلیسی را به چالش طلبید و با طراحی یک رمپ معلق که از طبقه هشتم و از گنبد تخم مرغی عظیم ساختمان به پایین لغزیده، دسترسی راحت و آسان مراجعان به اعضای شورای شهر مستقر در طبقه هشتم را تسهیل می‌کند، شفافیت حرف‌های دولتمردان را در عمل به شعار دولت شفاف و ارتباط نزدیک با ارباب رجوع به بوته آزمایش می‌گذارد. مردم می‌توانند آزادانه در ساختمان حضور یابند و بر کار نمایندگان‌شان در شورای شهر نظارت کنند.

علی اکبری

کارشناس ارشد معماری دانشگاه شهید بهشتی