همراهی که تلفن ماست

بدون شک فناوری های مدرن به گسترش پدیده مد کمک فراوانی می کنند امروزه هیچ فناوری به میزان تلفن همراه در روند زندگی مدرنیته و اجتماعی ما نقش موثر نداشته است

بدون شک فناوری‌های مدرن به گسترش پدیده مد کمک فراوانی می‌کنند. امروزه هیچ فناوری به میزان تلفن همراه در روند زندگی مدرنیته و اجتماعی ما نقش موثر نداشته است. این تکنولوژی در چند دهه اخیر به میزان قابل توجهی توانسته است سبک زندگی ما را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. به گونه‌ای که ما روزانه، بیشتر از سایر کالاهای مدرن اقتصادی از این پدیده در زندگی روزمره‌مان استفاده می‌کنیم.

دیگر اطلاعات مربوط به تماس‌هایمان، لیست‌های امور یا وظایفی را که باید انجام بدهیم را در دفترچه یادداشت نمی‌کنیم بلکه در گوشی‌هایمان به ثبت می‌رسانیم، قرار ملاقات‌هایمان و پیگیری آنها را در آن تنظیم می‌کنیم، از ماشین حساب موجود در تلفن همراهمان برای ساده‌ترین عملیات ریاضی استفاده ‌می‌کنیم، اخبار و حتی وضعیت بازار بورس و ایمیل‌هایمان را از طریق اینترنت آن پیگیری می‌کنیم، به موسیقی‌‌های دلخواه ذخیره شده توسط خودمان در این همراه کوچک گوش می‌سپاریم و حتی در اوقات فراغت از بازی‌های ساده موجود در آن به عنوان سرگرمی بهره می‌بریم.

اما آیا هرگز از خودمان پرسیده‌ایم که این وسیله کوچک با این همه تکنولوژی بزرگ چگونه و چه وقت به زندگی ما راه پیدا کرد؟

● تلفن همراه از دیروز تا امروز

شاید این نام چندان برای شما به اندازه شنیدن نام گراهام بل آشنا نباشد. اما ناتان بی‌استابل فیلد کسی بود که صد سال پیش، نخستین تلفن همراه جهان را ساخت. تلفن همراه استابل فیلد مانند تلفن‌های همراه امروزی از میدان‌های مغناطیسی استفاده می‌کرد. اما به دلیل این که بسیار بزرگ‌تر از حد معمول بود هرگز رواج پیدا نکرد.

در سوم آوریل ۱۹۷۳ دکتر مارتین کوپر اولین کسی بود که با گوشی یک کیلوگرمی‌اش صحبت کرد، این مهندس الکترونیک اولین گوشی قابل حمل را ساخت. دکتر کوپر ایده ساخت گوشی همراه را از یک مجموعه تلویزیونی که شخصیت اصلی سریال با گوشی بی‌سیم حرف می‌زد، الهام گرفت و آن را عملی کرد. وی در عمل نشان داد می‌توان یک تلفن همراه ساخت که با آن بشود یک شماره را نه به یک مکان، نه به یک میز و نه به یک خانه، بلکه به یک شخص اختصاص داد.

از سال ۱۹۷۳ که مارتین کوپر اولین تلفن همراه را به نمایش گذاشت تا سال ۱۹۸۳ که اولین سرویس تجاری همراه شروع به کار کرد ۵ مدل گوشی تلفن همراه به نمایش درآمد. کوپر اعتقاد داشت که دنیای بی‌سیم، دنیای آزادی است، دنیای رها شدن از قید و بند تلفن‌های ثابت!

● ورود تلفن همراه به دنیای جدید

امروز در بیشتر نقاط اروپا، مناطق ثروتمندتر آسیا، آفریقا، منطقه کارائیب، آمریکای لاتین، استرالیا، کانادا و ایالات متحده استفاده از گوشی‌های همراه جنبه همگانی پیدا کرده است. در این نقاط جهان اکثریت قریب به اتفاق بزرگسالان از تلفن‌های همراه استفاده‌های گوناگون می‌کنند و اغلب نوجوانان و حتی کودکان دست‌کم هرکدام یک خط تلفن همراه دارند.

نتایج یک نظرسنجی جهانی در ۱۱ کشور جهان نشان می‌دهد بیشتر افراد دنیا نمی‌توانند بدون تلفن همراه زندگی کنند. به گزارش یک شرکت تحقیقاتی، شهروندان تایوانی و سنگاپوری بیشترین میزان استفاده از تلفن‌های همراه را به خود اختصاص داده‌اند و این در حالی است که ۱۷ درصد شهروندان آمریکایی و انگلیسی از تلفن همراه برای جستجو روی وب و کنترل ایمیل‌ها استفاده می‌کنند.

در ژاپن نیز تلفن‌های همراه امکانات اینترنتی گسترده‌تری را در اختیار مشترکان قرار می‌دهد که از آن میان می‌توان به برنامه i – Mode شرکت NTT Docomo اشاره کرد. این برنامه امکان ارسال پیام با گوشی همراه از طریق ایمیل‌های عادی را هم فراهم کرده است.

تولید لوازم جانبی گوشی‌های همراه نیز امروزه به صنعتی پرسود تبدیل شده است. برای نمونه گوشی‌های همراه حتی روی طراحی‌های لباس و کیف نیز تاثیر بسزایی دارند. به گونه‌ای که بسیاری از کمپانی‌های بزرگ، تلفن‌های همراه را با رنگ لباس خانم‌ها و حتی کیف و کفش آنها تولید و به بازار عرضه می‌کنند و در این راستا حتی فروش زنگ‌های فانتزی تلفن همراه هم به یکی از راه‌های پردرآمد تبدیل شده است به گونه‌ای که در سال ۲۰۰۵ درآمد آن از مرز ۴ میلیارد دلار هم گذشته است.

خبرها حاکی از آن است که تلفن همراه می‌تواند از سال ۲۰۱۲ همانند یک کیف پول الکترونیک در خریدها استفاده شود. فناوری جدیدی که در کنار سایر عملکردهای تلفن همراه این امکان را به کاربران می‌دهد که پول کالاهای کوچک خود را از طریق تلفن همراه و تنها با نزدیک کردن این دستگاه به کارت‌خوان‌های بیسیم فروشگاه‌ها و مراکز خرید پرداخت کنند.

این فناوری که در حال حاضر در بعضی از تلفن‌های همراه به کار گرفته شده است تا سال ۲۰۱۲ می‌تواند بسیار گسترده شود. از این رو پیش‌بینی‌های تحلیلگران نشان می‌دهد تا سال ۲۰۱۲ تلفن همراه به پنجمین دستگاه پرفروش دنیا تبدیل خواهد شد.

● تلفن همراه در ایران

یک دهه پس از ظهور اولین تلفن همراه در جهان، ایران نیز در سال ۱۳۵۵ـ ۱۳۵۴ درصدد استفاده از این سیستم برآمد و با بررسی‌هایی که از سوی شرکت مخابرات ایران و کارشناسان خارجی در همان زمان صورت گرفت این نتیجه حاصل شد که ایران سالانه کشش جذب ۳ تا ۵ هزار مشترک را دارد و اجرای طرح با ۱۰۰۰ شماره پیش‌بینی شد، اما این تلاش در آن زمان ناکام ماند تا این که در سال ۱۳۶۷ وزارت پست و تلگراف اقدام به طراحی تلفن همراه کرد و با یک تجدیدنظر در این طرح در سال ۱۳۷۲ تجهیزات آن خریداری شد و در مرداد ماه ۱۳۷۳ فاز اول این طرح با ظرفیت ۱۰۰۰۰ شماره‌ای آغاز به کار کرد.

از بهمن ماه ۱۳۷۴ چرخشی شگرف برای نام‌‌نویسی تلفن همراه به وجود آمد به طوری که ۲۰۰ هزار نفر متقاضی تلفن همراه شدند و بیشترین این تقاضا به شهروندان تهرانی اختصاص داشت. آن زمان متقاضیان هزینه‌‌ای بالغ بر ۵/۱ میلیون تومان تا ۲ میلیون تومان را جهت خرید سیمکارت تلفن همراه متحمل می‌شدند که این هزینه تنها به قشر خاصی از افراد جامعه تعلق داشت و افراد زیر سطح متوسط و پایین جامعه هرگز قادر به خرید سیمکارت همراه نبودند. همزمان با این روند بازار فروشندگان دستگاه تلفن همراه و گوشی‌های همراه نیز در تهران و حتی برخی شهرستان‌ها به اندازه‌ای داغ و پردغدغه شد که در بخش مرکزی شهر تهران و حوالی میدان جمهوری و خیابان حافظ مراکز تجاری معتبری به خرید و فروش و تجارت تلفن همراه پرداختند.

این فروشندگان با واردات انواع گوشی‌های همراه از سراسر جهان در مدل‌ها و طرح‌های مختلف زمینه تازه‌ای به جهت انگیزه مد و مدسازی گوشی‌ها در میان جوانان و بانوان ایجاد کردند. به گونه‌ای که در سال ۱۳۸۲ و در حالی که ۲ میلیون و ۴۱۴ هزار و ۸۱۵ تلفن همراه در داخل کشور به متقاضیان واگذار شد، بازار گوشی‌های موبایل می‌توانست ۳ برابر آمار ذکر شده را تامین کند.

به مرور زمان و با ورود سیمکارت‌های اعتباری همراه نه‌تنها گوشی‌های همراه بلکه لوازم جانبی و تزیینی این وسیله ارتباط جمعی با رقمی بیشتر از آنچه که خود گوشی‌ها به خود اختصاص می‌داد بازارهای جهانی و حتی ایران را قبضه کردند.

این قضیه تبعات منفی اقتصادی را برای خانواده‌های ایرانی در پیش داشت. هماهنگی رنگ قاب‌های گوشی‌همراه و حتی کیف‌های کوچک نگهدارنده آن با رنگ لباس یا ماشین و... تب‌ داغی را در میان جوانان و نوجوانان ایرانی ایجاد کرد به گونه‌ای که با ورود یک گوشی تلفن همراه تازه به بازار و رقابت برای به دست آوردن آخرین مدل بازار انگیزه‌های فرهنگی و اجتماعی جوانان و نوجوانان را در سطح قابل توجهی در معرض آسیب‌های اقتصادی قرار داد.

به گفته بسیاری از محققان آگاه‌سازی و ارتقای سطح فرهنگ جامعه و فرهنگ‌سازی خصوصا در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطات، برخوردهای قانونی با متخلفان سایبر از جمله راهکارهای مهم برای مقابله با تبعات منفی این پدیده فرهنگی است.

امروزه که هر انسانی در سراسر کره زمین با تلفن همراه خود با دورترین نقطه جهان ارتباط دارد لازم به نظر می‌رسد در زمینه مقابله با تبعات منفی آن نیز سرمایه‌گذاری‌ها و توجه بیش از پیش صورت گیرد.

● ارتباط‌های پیامکی ما

سال ۱۹۹۰ میلادی بود که سرویس پیام کوتاه یا همان پیامک خودمان در آسیا متولد شد. چند سالی طول کشید تا با تکمیل فناوری‌های جانبی به بلوغ و ظهور برسد و بتواند محبوبیت همگانی پیدا کند تا این که در سال ۲۰۰۳ میلادی و ۱۳۸۱ شمسی در ایران متولد و مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گفت.

تحقیقات نشان می‌دهد طریقه ارسال پیامک و محتوای آن با توجه به فرهنگ هر جامعه تغییرات چشمگیری دارد. از این‌رو پیامک‌هایی که درجامعه ما بخصوص در میان نسل جوان تبادل می‌شود دارای خصوصیاتی چون اختصار، ایجاز و حتی به کارگیری زبان محاوره است.

مرحوم دکتر زریاب خویی نقل می‌کند که وقتی قشون شوروی در جنگ جهانی دوم در ایران بود، شخصی از تبریز به برادر خود چنین تلگراف کرد که: تهران، خیابان فلاحت، تیمچه کرامت، اخوی هدایت، روس وارد، اموال غارت، ابوی مفقود، جاده‌ها مسدود، والده رحلت، همگی سلامت، قربانت عنایت...

با توجه به آنچه ذکر شد، ادبیات تازه تاسیس توسط جوانان امروزی ما نیز بی‌شباهت به مقوله فوق نیست. به کار بردن کلمه SLM به جای Salam یا TNX به‌جای Thanx همان متشکرم یا CLM به‌جای Call me با من تماس بگیر یا PLZ به جای Pleaze از جمله اصطلاحات رایج در ارسال پیامک و ادبیات تلفن همراه امروزی است. یک پژوهشگر اجتماعی می‌گوید فرهنگ استفاده از فناوری همراه، جدا از فرهنگ عمومی جامعه و نحوه واکنش مردم در برخوردهای روزمره با زندگی و حواشی آن نیست. متاسفانه فرهنگ استفاده از تلفن همراه در ایران با فراز و نشیب‌هایی که داشته به گونه‌ای بومی ـ ایرانی در آمده که بنابر ویژگی‌های اجتماعی ایران نیز دستخوش تغییر و تحولات می‌شود.

اگر کمی به دغدغه‌های امروزی‌تان دقت کنید، درمی‌یابید که در عصر هجوم ماشین‌ها و تکنولوژی با آن که تلفن همراه ارتباطات ما را گسترش داده، اما به نحوی دامنه ملاقات‌هایمان را به کمترین میزان ممکن کاهش داده است. به واقع، آن زمانی که از ارتباط کمتری برخوردار بودیم برای ملاقات‌هایمان مصمم‌تر اقدام می‌کردیم.

به نظر می‌رسد استفاده از تلفن همراه و بسترسازی فرهنگی برای آن نیز باید مانند سایر برنامه‌های فرهنگی مربوط به مسائل شهروندی مورد توجه قرار گیرد. پیش از آن که ظهور پدیده‌هایی با تکنولوژی‌های برتر، آینده ارتباطی جامعه‌مان را تحت‌الشعاع فاصله‌های قومی و ریشه‌ای قرار دهد.

● پرستیژ اجتماعی

یک کارشناس علوم اجتماعی در این زمینه گفت: به طور کلی مردم در کشور ما نسبت به محصولات تکنولوژیک تاخر فرهنگی دارند به این معنی که ممکن است بسیاری از آنها فرهنگ درست استفاده کردن از این وسیله را ندانند و صرفا جنبه‌های جانبی آن را مد نظر قرار بدهند.

تلفن همراه در ابتدای ورود به فرهنگ ما به یک پرستیژ اجتماعی تبدیل شده بود و بیشتر از کاربرد آن طبقه اجتماعی و تجملاتی فرد را نشان می‌داد، اما به محض گسترده شدن آن در سطح جامعه این جنبه، اصلاح یافت تا این که مردم آن‌را به عنوان یک امر بدیهی در زندگی پذیرا شدند.

اما آنچه بیش از همه و با ورود این تکنولوژی در بین مردم رواج یافت فرهنگی بود که از سوی تولیدکننده به مصرف‌کننده‌ها تزریق شد، فرهنگی به نام امکانات جانبی تلفن همراه مانند دوربین، امکانات ضبط و پخش موسیقی و حتی بازی‌های رایانه‌ای!

به گفته هادی معیری نژاد بر خلاف تلفن ثابت که بیشتر جنبه ارتباطی آن مد نظر است استفاده از تلفن همراه تحت‌الشعاع مظاهر تکنولوژیک آن قرار گرفت، یعنی به واسطه همراه بودن جزیی از شخصیت ما محسوب شد و جنبه‌های ظاهری آن اهمیت یافت. این قضیه تولیدکننده‌ها را بر آن داشت تا هر روز با افزودن تکنولوژی‌های جدید که بسیاری از ما حتی درباره چگونگی استفاده از آنها اطلاعات کافی نداریم سود کلانی را از آن کمپانی‌های خود کنند.

به هر حال آنچه مسلم است فرهنگ تلفن همراه به سمت فرهنگ مصرف‌زدگی پیش می‌رود و این مقوله نیز مانند سایر مقولات تکنولوژیک در زندگیمان با حاکمیت تجمل‌گرایی دست به گریبان است.

شبنم رضیئی