حركت فیل هندی در شطرنج آسیا

یكی از اصولی كه قدرت های بزرگ برای حفظ جایگاه خود در جهان همیشه مد نظر داشته و آن را رمز موفقیت خود نیز می دانند این است كه هرگز نباید حریف را دست كم گرفت

یكی از اصولی كه قدرت های بزرگ برای حفظ جایگاه خود در جهان همیشه مد نظر داشته و آن را رمز موفقیت خود نیز می دانند این است كه هرگز نباید حریف را دست كم گرفت.به نظر می رسد كه این اصل هم اكنون از سوی قدرت های نوظهور آسیا نیز به خوبی درك شده است.

با گذشت حدود یك ماه از انعقاد قرارداد هسته ای میان هند و آمریكا كه بسیاری از مقامات و كارشناسان سیاسی دو كشور آن را نقطه عطفی در روند فعالیت های هسته ای دهلی نو توصیف می كنند، چینی ها امضای یك توافقنامه خرید اورانیوم با بزرگ ترین كشور دارای ذخایر این ماده هسته ای در دنیا را جشن گرفتند.امضای این توافقنامه صرف نظر از آن كه بی سابقه بوده و فصل جدیدی در مناسبات چین با استرالیا به حساب می آید، حاوی پیام ها و نكات مهمی در مورد تغییر نگرش كشورهای جهان و به ویژه منطقه آسیا نسبت به واقعیت های موجود در اقتصاد و سیاست بین الملل و تلاش برای سازگاری بیشتر با آنها است.

استرالیا از هم پیمانان كلیدی آمریكا محسوب می شود و تنها دولتی بود كه حاضر شد در اقدام یك جانبه نظامی واشنگتن علیه عراق در كنار آمریكایی ها و انگلیسی ها بایستد.این در حالی است كه پس از سفر بوش به دهلی نو كه حاصل آن تضمین فعالیت های آتی هسته ای هند به عنوان قدرت تحت حمایت واشنگتن در آسیا بود و همچنین دیدار تكمیل كننده «كاندولیزا رایس» از آسیا، استرالیایی ها به سفارش پدر خوانده خود عمل نكرده و از فروش اورانیوم مورد نیاز هندی ها به آنان سرباز زدند.

بدین ترتیب در حالی كه می رفت با تلاش های آمریكا توازن نامستحكم قدرت در آسیا تا حدی به نفع هند تغییر كند، با قرارداد اخیر میان استرالیا و چین باردیگر ثابت شد كه غول های آسیا گریزی جز پذیرش وجود یكدیگر در رقابت برای كسب قدرت و گسترش نفوذ بیشتر ندارند.هر چند كه چین به دلیل برخورداری از امتیاز هایی نظیر عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل وپتانسیل اقتصادی وسوسه انگیز برای سرمایه گذاران خارجی در مقابل هند دارای توان مانور بیشتری نسبت به این كشور در تعاملات منطقه ای و بین المللی است، اما حمایت واشنگتن از دهلی نو در این رقابت قدرت، برگ برنده ای است كه هند می تواند در شرایط بغرنج روی آن حساب كند.مخصوصاً این كه قرار است هند به یكی از هم پیمانان كلیدی آمریكایی ها در آسیا تبدیل شود.هر چند كه تحقق چنین چشم اندازی به مسائلی نظیر قرارداد هسته ای میان دهلی نو و واشنگتن و تأیید آن توسط سناتور های آمریكایی بستگی داشته باشد.

آمریكا در عین حال تلاش دارد هم پیمانانش در آسیا را مجاب كند تا بر مبنای همین رویكرد با چینی ها تعامل داشته باشند و این كشور را مخل منافع خود و واشنگتن در منطقه و جهان تلقی كنند.از سوی دیگر این موضع گیری به اتحاد بیش از پیش واشنگتن با توكیو و كانبرا كمك خواهد كرد.

ژاپن و استرالیا از جمله متحدین نزدیك آمریكا در حمله به عراق بوده و در حال حاضر نیز با اعزام نیرو به این كشور از روند بازسازی عراق حمایت می كنند.ژاپن و استرالیا درحال حاضر به ترتیب در حدود ۶۰۰نیرو و یكهزار و ۳۰۰نیرو به عراق اعزام كرده اند.نگرانی آمریكا ازاین است كه ژاپن و استرالیا در وضعیت بحرانی كنونی در عراق اقدام به خروج نیروهایشان از این كشور كنند.هم اینك بسیاری از رسانه های جمعی ژاپن خبراز خروج پیش ازموعد نیروهای این كشور از عراق داده اند و این مسأله برای استرالیا نیز صدق می كند.

اما در عین حال بروز برخی از رویدادها و موضع گیری ها در روزهای اخیر بر پیگیری رویكرد مقابله با رشد فزاینده چین صحه می گذارد.ژاپنی ها كه پیش از این هرگز نگرانی خود را از چین و فعالیت های اخیر نظامی این كشور با جدیت پیگیری نكرده بودند، اكنون با صراحت بیشتری از چالش هایی كه می توانند این فعالیت ها برای منطقه در پی داشته باشند، سخن می گویند و از سردی روابط خود با پكن نیز كه قادر است مناسبات با ارزش اقتصادی را نیز تحت الشعاع قرار دهد، ابایی ندارند.این موضع گیری اخیر از سوی توكیو را در واقع باید تحقق عینی اظهارات كاندولیزا رایس، وزیر خارجه آمریكا در گفت و گوهای سه جانبه امنیتی ماه گذشته وزیران میان ژاپن، استرالیا و آمریكا قلمداد كرد.وی در این گفت و گوها تأكید كرد كه چین در امور بین المللی یك نیروی منفی به حساب می آید.درحال حاضر، علاوه بر دیدارهای مسأله ساز نخست وزیر ژاپن از معبد «یاسوكونی»، اجرای برنامه های اكتشاف منابع گازی ونفتی از سوی چین در منطقه مورد اختلاف دو كشور در دریای چین شرقی، بحث كتب تاریخی مدارس ژاپن و بالا گرفتن اختلاف ارضی بر سرجزایر «سن كاكو» ازجمله مواردی هستند كه برروابط توكیو و پكن سایه سنگین انداخته اند.

اما كانبرا از منظری متفاوت نسبت به دیگر شریك امنیتی آمریكا در آسیا- پاسیفیك، به چین می نگرد.چین سرزمینی مملو از فرصت های تجاری است و در مسیری قرار گرفته است كه دستیابی به قدرت و نفوذ بیشتر سرنوشت محتوم آن است.استرالیایی ها در حالی كه ارتقای همكاری ها با چین را در دستور كار قرار داده اند كه به انتفاع از قدرت فزاینده اقتصادی هند نیز چشم دوخته اند.حجم مبادلات تجاری میان هند و استرالیا طی پنج سال گذشته از ارزش كل تعاملات بازرگانی میان چینی ها و استرالیایی ها بیشتر بود.

«جان هاوارد»، نخست وزیر استرالیا برای این كه بر پابندی كشورش به ارتقای روابط با هندی ها صحه بگذارد اخیراً گفت كه رفتار هند در زمینه تسلیحات هسته ای از نخستین انفجار هسته ای توسط این كشور در سال ۱۹۹۴ بی نقص و عیب بوده است. هرچند كه هاوارد در اظهارات تلاش كرده است از هند به خاطر نفروختن اورانیوم به این كشور دلجویی كند، اما به هر حال نمی توان این واقعیت را كتمان كرد كه در قرارداد اخیر میان كانبرا و پكن، این چینی ها هستند كه برنده اول به حساب می آیند.

این قرارداد را درواقع باید انتقام چینی ها از آمریكا به خاطر توافقنامه هسته ای اخیرش با دهلی نو ارزیابی كرد.آمریكا در پاسخ به عكس العمل چینی ها در مقابل این توافقنامه به طور ضمنی گفته اند كه چنین حمایت هایی از هند در واقع در راستای مقابله با كنترل پیشرفت و رشد فزاینده چینی ها در آسیا انجام می گیرد.هرچند كه «ون جیا بائو»، نخست وزیر چین فروش اورانیوم به هند براساس اهداف صلح جویانه را مردود ندانسته است، اما شكی نیست كه دستیابی هند به فن آوری هایی كه چینی ها سال ها از آن بهره مند هستند، برای پكن قابل تحمل نیست.اما قرارداد هسته ای جدید هند زمانی به موضوعی حیاتی و مشكل ساز تبدیل می شود كه بدانیم این قرارداد راه را برای بسیاری از توافق های جدید میان واشنگتن و دهلی نو باز خواهد كرد.

بر اساس گزارشی كه یكی از روزنامه های معتبر روسی پس از سفر رئیس جمهور آمریكا به هند منتشر كرد، این سفر در واقع پای شركت های اسلحه سازی آمریكایی را نیز به هند باز خواهد كرد.پیش از این هندی ها تسلیحات نظامی خود را عمدتاً از روسیه تأمین می كردند.ولی اكنون امكان عقد قراردادی جدید با آمریكایی ها پیرامون خرید یك محموله بزرگ از هواپیماهای نظامی آمریكا فراهم آمده است.این موضوع از جمله مواردی بود كه در سفر جورج بوش به دهلی نو مورد بررسی قرار گرفت.در صورت نهایی شدن مذاكرات دو طرف در این مورد، راه برای تمامی محصولات آمریكا به بازار تسلیحاتی هند باز می شود.سیاستمداران آمریكایی معتقدند كه انعقاد این قرارداد در سایه فروش نیروگاه ها هسته ای به هند مشاركت راهبردی دو كشور و تلاش در جهت مقابله با توان نظامی و اقتصادی چین در منطقه آسیا را تضمین خواهد كرد.

آمریكایی ها نمی توانند به طور مستقیم با قراردادهایی نظیر توافق فروش اورانیوم به چین مخالفت كنند.زیرا این توافق هیچ یك از قوانین بین المللی را نقض نكرده است.اظهارات برخی از مقامات آمریكایی پس از انعقاد قرارداد فروش اورانیوم بر وجود چنین واقعیتی صحه می گذارند.«آدام ارلی»، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریكا در این مورد گفته است كه توافق هسته ای میان چین و استرالیا مقدمات پادمان ها را فراهم می كند.این پادمان ها تضمین می كند كه چین سوخت هسته ای استرالیا را به منظور استفاده در برنامه تسلیحات هسته ای منحرف نمی كند.ارلی افزود: خاطر نشان می كنم كه پكن عضو معاهده منع اشاعه سلاح های هسته ای است؛ بنابراین این توافقی است كه هر استاندارد معقولی را رعایت می كند.

اما به هر حال واقعیت این است كه آمریكا از منظری دیگر به این توافق می نگرد.واشنگتن معتقد است كه این قرارداد فصل جدیدی را در رقابت هند و چین در حوزه انرژی و فن آوری های هسته ای رقم خواهد زد.به عقیده آمریكایی های این قرارداد همچنین می تواند مسأله بغرنج اشاعه توان هسته ای را كه واشنگتن در منطقه آسیا با آن دست به گریبان است، از جمله موضوع كره شمالی، پیچیده تر كند.بدین ترتیب اگر چین از قرارداد اخیر خود با استرالیا در جهت كمك به هم پیمانانش در منطقه بهره بگیرد، این قرارداد پیامد های ناگواری را برای سیاست های آمریكا و منافع این كشور در جهان به همراه خواهد آورد.

در واقع آمریكا اكنون و پس از انعقاد قرارداد اخیر میان استرالیا و چین خود را با سؤالی اساسی تر مواجه می بیند.این سؤال كه آیا واشنگتن بر اساس همان رویه پیشین می تواند از وجود هم پیمانان آسیایی اش در كنار خود و همكاری شان در مواقع حساس، اطمینان حاصل كند؟ بررسی رویداد های اخیر نشان می دهد كه آمریكایی ها باید برای تضمین این همكاری ها در آینده واقعیت های منطقه را با دقت و عقلانیتی جدیدتر مورد توجه و واكاوی قرار دهند.یكی از این واقعیت ها رشد روز افزون چین در آسیا و تمایل فزاینده كشورهای این منطقه به تعامل بیشتر با پكن است.این تمایلی است كه حتی هندی ها نیز با وجود برخورداری از توان هسته ای آمریكا، از بروز آن ابایی ندارند.

حسن بنانج