شطرنج ,آمیزه ای از علم و هنر

مهندس خسرو شیخ هرندی اولین استاد بین المللی در تاریخ شطرنج ایران است چهار مرتبه قهرمانی كشور, دوبار و به مدت شش سال قهرمانی غرب آسیا و بیش از پانزده سال عضویت در تیم ملی شطرنج ایران اغلب میز اول المپیادها از جمله موفقیت های او در این عرصه به شمار می رود

مهندس خسرو شیخ هرندی اولین استاد بین المللی در تاریخ شطرنج ایران است. چهار مرتبه قهرمانی كشور، دوبار و به مدت شش سال قهرمانی غرب آسیا و بیش از پانزده سال عضویت در تیم ملی شطرنج ایران (اغلب میز اول المپیادها) از جمله موفقیت های او در این عرصه به شمار می رود.

خسرو هرندی بیش از چهل سال است كه شطرنج بازی می كند و ۱۵سال است كه آموزش شطرنج می دهد. ویكتور كورچنوی می گوید: «تقویت توانایی كسی همچون یك بازیكن شطرنج امر آسانی نیست. پرورش عضلات بازو یا پاهای یك ورزشكار به سادگی از طریق تمرین با وزنه های مختلف قابل حصول است. تمرین همچنین به بهبود سرعت در شنا و دو كمك می نماید. اما چقدر زمان و انرژی باید جهت به دست آوردن مختصر پیشرفتی در شطرنج به كار برد؟ وظیفه یك معلم آن است كه استعداد را در شاگرد خود كشف كند، آن را شكوفا كرده و پرورش دهد و فقط بعد از این مرحله است كه می تواند با تمرین و ممارست منظم و آشنا كردن وی با مسائل پیچیده و جدید او را به سطوح بالاتر ارتقا دهد.»

استاد هرندی در امر آموزش موفق بوده و بسیاری از قهرمانان بزرگسال كشور مانند احسان قائم مقامی، مرتضی محجوب، شایسته قادرپور و... و قهرمانان كوچكتر مانند امیر همایون یارلو، كیمیا مرادی، درسا درخشانی، غزل حكیمی فرد، فرزاد بلوچی و بسیاری دیگر از آموزش های استاد هرندی سال ها بهره برده اند. وی پیش از این در مصاحبه ای در مورد دلیل انتخاب مربیگری رشته شطرنج می گوید: «من بدون مربی و هیچ مرجعی، حتی بدون كتاب و راهنما در شطرنج، مدارج ترقی را طی كردم. سختی های زیادی را تحمل كردم. بعضی از نكات را كه می شد در پنج دقیقه یاد گرفت، مجبور بودم خودم پیگیری كنم و گاهی یافتن پاسخ یك سؤال ماه ها طول می كشید. حالا تجربیاتم را در اختیار بچه ها قرار می دهم تا زحماتم هدر نرود.»

خسرو هرندی آموزش گروه سنی پنج تا چهارده سال را انتخاب كرده است، زیرا معتقد است بازیكنان باید از پایه و اساس شطرنج را به صورت علمی بیاموزند. وی در مورد اهمیت ممارست در این رشته و بلندمدت بودن زمان فراگیری آن می گوید: «آموزش اصولی شطرنج نیاز به زمان و تمرین دارد. با یكی دو سال آموزش نباید انتظار رسیدن به قهرمانی را داشت. اما وقتی كسی به آن مسلط شد، دوران قهرمانی و در اوج بودن او طولانی تر از سایر ورزش ها است.»

در گفت وگوهای متعددی كه سایت شطرنج بازان حرفه ای با قهرمانان شطرنج و كارشناسان این رشته انجام داده و از آنها نام بهترین مربی را پرسیده است، بازیكنانی مانند امیر ملاحی، هاملت تومانیان، شایسته قادرپور و اغلب مصاحبه شوندگان «استاد هرندی» را به عنوان بهترین مربی نام برده اند. وی سرمربی تیم های اعزامی به مسابقات المپیاد جهانی شطرنج ۲۰۰۶ نیز بود.

▪ كدام ویژگی برای بازی شطرنج موجب شده به عنوان ورزش پذیرفته شود؟

- شطرنج بیشتر هنر است تا ورزش، اما شاید به دلیل تقویت مغز است كه این طور عنوان كرده اند.

▪ به نظر شما آموزش شطرنج باید مختص كودكانی كه دارای ویژگی های خاصی هستند، باشد (مثبت یا منفی) یا اینكه آموزش شطرنج بهتر است عمومیت یابد؟

- راه قهرمانی در شطرنج ممكن است نیاز به ویژگی های خاص در فرد داشته باشد، ولی آموختن آن برای همه بچه ها می تواند مفید باشد.

▪ چه سنی را برای شروع آموزش شطرنج به كودكان پیشنهاد می كنید؟

- پنج تا شش سال.

▪ برای رسیدن به قهرمانی، به نظر گری كاسپاروف استعداد و غریزه مهمتر از مهارت و قدرت تحلیل است، ولی ویكتور كورچنوی معتقد است در عصری كه كتاب و آموزش شطرنج به طور وسیعی گسترش یافته استعداد فطری از اهمیت اساسی چندانی برخوردار نیست و در این زمینه قابلیت كار سخت و پیگیر در شطرنج دارای اهمیت بیشتری است، شما كدام یك را تأیید می كنید؟

- نظر كاسپاروف برای قهرمان جهان شدن است. امروز با كار سخت و پیگیر در هر زمینه ای می توان به مدارج بالایی رسید، اما تنها با اتكا به استعداد و غریزه ذاتی و بدون استفاده از ابزارهای موجود، رسیدن به مدارج بالا امكان پذیر نیست.

▪ برخی شطرنج را به عنوان عامل افزایش تمركز در كودكانی كه تمركز كمی دارند پیشنهاد می كنند، فارغ از زحماتی كه این گونه كودكان برای مربیان دارند، تجربه شما در تأثیر درمانی آن چیست؟

- چون شطرنج، آموزش فكر كردن و تجزیه تحلیل است، به هر حال باعث افزایش تمركز می شود.

▪ اغلب كودكان شطرنج باز در ریاضیات بسیار موفق هستند. آیا بچه هایی كه ریاضیات خوبی دارند شطرنج جذبشان می كند یا فراگیری شطرنج موجب تقویت درك ریاضی این كودكان می شود؟

- هر دو درست است. شطرنج محاسبات ذهنی را تقویت می كند.

▪ یادگیری شطرنج با توجه به زمان و انرژی زیادی كه می طلبد، به تحصیل كودكان لطمه می زند؟

- هرگز. نه تنها لطمه نمی زند، بلكه باعث تقویت حواس او می شود، اما راه قهرمانی كه نیاز به وقت بیشتری دارد ممكن است به درس های روزمره او لطمه وارد كند، ولی به طور كلی، شطرنج بازان نه تنها در ایران بلكه در تمام دنیا از افراد تحصیلكرده اجتماع هستند.

▪ گفته می شود هر شطرنج بازی سبك بازی خود را دارد. بچه ها در چه سنی و بعد از چه مدت آموزش سبك بازی خود را پیدا می كنند؟

- به طور معمول موقعی می توان در مورد «سبك» صحبت كرد كه بازیكنان تا حدودی بازی شطرنج را فهمیده باشند. معمولاً با شركت در مسابقات به همراه مربی می توان سبك بازی او را پیدا كرد، ولی در شروع بهتر است همه بچه ها ابتدا «بازی های باز» را یاد بگیرند.

▪ سال های اخیر كتاب های متعددی درباره آموزش شطرنج نوشته و ترجمه شده، از طرفی نرم افزارهایی طراحی شده كه امكان بازی با كامپیوتر را فراهم كرده اند و جالب تر از همه امكان بازی با شطرنج بازهای تمام دنیا به صورت آن لاین در اینترنت وجود دارد، نظر شما درباره استفاده از این امكانات توسط كودكان چیست؟

- حتماً باید استفاده از كتب و نرم افزارهای تخصصی شطرنج، تحت نظر و مشاوره یك مربی یا كارشناس باشد، در غیر این صورت ممكن است این ابزار در نهایت به ضرر بازیكن تمام شود.در مورد بازی به صورت زنده در اینترنت، اگر منظم و حساب شده نباشد ممكن است مشكلاتی مانند قطع شدن ارتباط در زمان بازی، موجب تأثیر منفی بر روی اعصاب بازیكن شده و بازتاب های منفی داشته باشد.

▪ بیلیتس (بازی سریع كمتر از ۱۵ دقیقه ای) را به بچه ها پیشنهاد می كنید؟

- خیر.

▪ نظر شما در مورد تأثیر آموزشی شطرنج غیرحرفه ای در پارك ها و بازی كودكان با سالمندان در پاركها چیست؟

- اتلاف وقت است. وقت باید با دقت استفاده شود.

▪ برای بازیكنان كم سن، بازی شطرنج بازان بزرگ، گنگ و نامفهوم است. شما پیشنهاد می كنید این بازی ها مرور شود و یا فقط بازی های ساده را بررسی و تحلیل كنند؟

- در ابتدا بازی هایی كه برای مبتدیان قابل فهم است باید یاد گرفته شود. معمولاً بازی یك استاد با یك مبتدی كه در آن روش ها قابل فهم می باشد، بهتر است.

▪ در مورد آموزش الگوها به بازیكنان چه نظری دارید؟ آیا بچه ها باید با ابتكار خود بازی كنند و تجربه كنند، یا از الگوها پیروی كنند؟

- سؤال شما غیراستاندارد است. اگر منظور شما متدها و روش های تئوریك بازی است، یادگیری آنها با حفظ خلاقیت بچه ها، صددرصد ضروری است. در واقع هنر یك مربی خوب در این است كه خلاقیت را همراه با آموزش تئوری ها تقویت كند.

▪ گاهی مسابقات شطرنج در۹ دور برگزار می شود. بچه هایی كه برای قهرمانی بازی می كنند باید بنیه بدنی خوبی داشته باشند تا به طور مداوم در این نبردها شركت كنند. مثلاً گری كاسپاروف می گوید قبل از بازی استیك می خورم و حین بازی چای می نوشم. آیا شما برای بچه ها برنامه غذایی خاصی پیشنهاد می كنید؟

- نیروی بدنی بسیار مؤثر است. برنامه غذایی طبیعی را پیشنهاد می كنم، اما در طول بازی در یك مقاطع معین، خوردن پیوسته غلط است.

▪ شكست در نبرد، قسمت جدایی ناپذیری از شطرنج است. بچه هایی كه تحمل شكست را ندارند، می توانند شطرنج بازهای خوبی شوند؟

- این موضوع با یك مربی خوب قابل رفع است، اما حقیقت این است كه اغلب قهرمانان از شكست به شدت ناراحت می شوند.

▪چطور بفهمیم كودك ما در مدت آموزش پیشرفت كرده یا نه؟

- توسط یك كارشناس فنی.

▪ آیا شما از استادانی هستید كه به بازیكنان توصیه می كنند با حریفان قوی تر از خود بازی كنند؟

- این تصور كه بازی با حریفان قوی تر به طور مداوم موجب پیشرفت می شود اشتباه است. هیچ كس دوست ندارد به طور مداوم شكست بخورد و من این توصیه را نمی كنم.

▪ شما مربی تیم ملی شطرنج هستید. وضعیت شطرنج كودكان ایران را چطور ارزیابی می كنید؟

- بسیار خوب.

▪ در ایران تعداد نحوه و تعداد برگزاری مسابقات رضایتبخش است؟

- بله. البته فرهنگ سازی برای اولیا و عموم مردم الزامی است.

▪ ورود به تیم ملی شطرنج از چه سنی ممكن است؟

- محدودیتی وجود ندارد.

▪ نوع بازی و سطح بازی دختران و پسران به نظر شما متفاوت است؟

- نوع بازی شاید متفاوت نباشد، اما سطح بازی خانم ها از آقایان پایین تر است و این اثبات شده است.

▪ تأثیر فراگیری شطرنج بر روی شخصیت كودكان چیست؟

- كودكان را از حالت سطحی بودن خارج كرده و به آنها شخصیت بزرگتر از سن شان می دهد.

▪ فكر می كنید گسترش بازی شطرنج در سطح جامعه چه تأثیراتی بر روی جامعه خواهد داشت؟

- اگر به طور صحیح انجام شود، تأثیر مثبت دارد. در جامع مریض ممكن است گسترش این بازی هم به طور سالم صورت نگیرد.

فریبا منتظر ظهور