سهم ایران از تولید ثروت جهانی

به گواهی تاریخ زمانی نه چندان دور, ایران مهد تمدن و یکی از برترینهای جهان در عرصه علم و دانش و همچنین تولید و تجارت به شمار می رفت و آن زمان که فرهنگ ایرانی با فرهنگ اسلامی در هم آمیخت, با تربیت دهها و بلکه صدها محقق و دانشمند بلندآوازه و نامی همچون ابن سینا, ابوریحان بیرونی, رازی و غیاث الدین کاشانی, غنای این جایگاه را دو چندان نمود و جهان معاصر را به حد کمال, متاثر علم و دانش خود ساخت, اما دیری نپایید که تحت تاثیر نفوذ و هجوم های پی درپی بیگانگان و ضعف حکام نالایق, روشنایی چراغ علم و دانش در این سرزمین کم فروغ شده و رو به افول گذاشت و این روند برای مدتی نسبتاً طولانی, تا قبل از بروز انقلاب شکوهمند اسلامی همچنان ادامه یافت

به گواهی تاریخ زمانی نه چندان دور، ایران مهد تمدن و یکی از برترینهای جهان در عرصه علم و دانش و همچنین تولید و تجارت به شمار می رفت و آن زمان که فرهنگ ایرانی با فرهنگ اسلامی در هم آمیخت، با تربیت دهها و بلکه صدها محقق و دانشمند بلندآوازه و نامی همچون ابن سینا، ابوریحان بیرونی، رازی و غیاث الدین کاشانی، غنای این جایگاه را دو چندان نمود و جهان معاصر را به حد کمال، متاثر علم و دانش خود ساخت، اما دیری نپایید که تحت تاثیر نفوذ و هجوم های پی درپی بیگانگان و ضعف حکام نالایق، روشنایی چراغ علم و دانش در این سرزمین کم فروغ شده و رو به افول گذاشت و این روند برای مدتی نسبتاً طولانی، تا قبل از بروز انقلاب شکوهمند اسلامی همچنان ادامه یافت.

پس از ظهور انقلاب اسلامی که به حق معجزه قرن نام گرفت، تحت رهبری داهیانه حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری که پیوسته تحت عناوین مختلف مانند: طرح موضوع خودکفایی در عرصه های مختلف، نهضت نرم افزاری، تهیه نقشه جامع علمی کشور و تقویت و توسعه علوم انسانی، موضوع را مورد تاکید قرار می دادند، بتدریج شرایط برای احیاء مجدد موقعیت از دست رفته کشور فراهم و بار دیگر پرچم عزت و اقتدار کشور در مسیر توسعه و تعالی، در ابعاد مختلف مادی و معنوی به اهتزاز درآمد.

اینک سه دهه از عمر با برکت انقلاب شکوهمند اسلامی را پشت سر گذاشته ایم، مدت زمانی که طی آن حوادث تلخ و شیرین بسیاری روی داده و توطئه بیگانگان که منافع خود در این نقطه از کره خاکی را از دست رفته می دانند، مشکلات فراوانی را به کشور تحمیل نموده و نظام اسلامی را با فراز و نشیب های متعدد مواجه ساخته است. این در حالی است که به یاری خدا و حضور هوشمندانه و اثرگذار امت همیشه در صحنه ایران اسلامی، نه تنها هیچیک از این حوادث ناگوار و رویدادهای ناخوشایند، نتوانسته به مانعی جدی در مسیر توسعه و پیشرفت کشور تبدیل شود، بلکه در برخی از موارد، حتی حوادث تلخی مانند جنگ تحمیلی یا تحریم های به انگیزه ای برای اتحاد و انسجام بیشتر و عاملی برای تسریع در مسیر پیشرفت و توسعه و تولید علم و ثروت تبدیل شده اند.

اگرچه برخی از افراد مغرض، در تشریح موقعیت ۳۰ سال اخیر کشور با وضعیت آن در قبل از بروز انقلاب اسلامی، بدون اشاره به جایگاه نازل ایران در جامعه جهانی آن روزگار و عمق مسائل، مشکلات و ناهنجاریهای فراوان اجتماعی و فرهنگی و وضعیت اقتصادی، و همچنین محدود بودن وسایل و امکانات زندگی و قدرت خرید ناچیز بخش عمده مردم، با طرح موضوعات عوامفریبانه انحرافی و حاشیه ای مانند، پایین بودن قیمت کالا و خدمات در قبل از انقلاب، همواره تمام تلاش خود را برای مخدوش ساختن دستاوردهای انقلاب اسلامی بکار برده اند، اما واقعیت این است که در طول این مدت، دستاوردها در بخش های مختلف بقدری گسترده، ارزشمند و متنوع بوده که موقعیت کنونی را در نگاه هر انسان منصف و معقولی، با وضعیت کشور در قبل از بروز این رویداد تاریخی غیرقابل قیاس نموده است.

هم اکنون آثار توسعه و رفاه عمومی نه تنها در زندگی عمومی مردم جامعه بلکه به راحتی در زمینه های مختلف زندگی اجتماعی قابل لمس می باشد، دستاوردهای علمی دانشمندان ایرانی در بخشها مختلف از جمله: انرژی هسته ای، سلولهای بنیادی، تولید دارو و سایر موضوعات علوم پزشکی، فناوری نانو و طراحی و تولید محصولات نظامی، پیشرفتهای فراوان در عرصه های مختلف صنعتی و افزایش میزان تولیدات و صادرات در بخشهای مختلف و همچنین رشد قابل توجه سایر شاخه های علم و دانش، همگی بیانگر آن است که به تعبیر حضرت امام(ره) ما می توانیم و خواستن توانستن است و شاید مقام معظم رهبری (دامه) نیز با نگاه به همین موضوع بود که در فرمایشی با این مضمون فرمودند: در آینده عزت و اقتدار از آن کشوری است که از علم و دانش بیشتری برخوردار باشد و این مسیری است دست یافتنی اما سخت که به همتی سترگ و عزمی عمومی نیاز دارد.

با وجود این علی رغم تمام پیشرفت های کسب شده، نمی توانیم بگوییم که اکنون به تمام آرمانها و خواسته های انقلاب دست یافته ایم، چرا که برای ما هنوز تا رسیدن به وضع مطلوب راه زیادی باقی مانده است، زیرا دستیابی به مرحله ای از دانش که بتوانیم، در مواجهه با تحریم ها و در رقابت با بازارهای بین المللی، نه همه محصولات (که امکان پذیر و منطقی نیست) بلکه در حد رفع وابستگی در تامین نیازهای اساسی، بخش عمده آنها را خود تولید کنیم، فاصله داریم. کافی است بطور گذرا به وسایل و امکانات متنوع و مدرن محیط کار یا محل زندگی خودمان نگاهی بیندازیم و سهم دانشمندان و نخبگان ایرانی از اختراع، ابداع و یا حتی تولید داخلی این امکانات را مورد بررسی قرار دهیم. هنوز بخش زیادی از نیازهای اساسی ما وارداتی است و بخش قابل توجهی از حاصل فعالیتهای تولیدی ما به شکل مواد اولیه خام و بدون فرآوری و در نظر گرفتن ارزش افزوده آن، صادر می شود.

علی رغم اینکه سال ها، تولیدکننده نفت بوده ایم، اما همچنان خام فروشی نفت دغدغه اصلی مسئولین به شمار می رود و هنوز نتوانسته ایم حداقل در این زمینه بطور کامل نیازهای داخلی کشور را تامین نماییم.

در سایر بخش ها، علی رغم پیشرفتهای شگرف و ارتقاء قابل ملاحظه جایگاه علمی کشور و با اینکه در حد قابل توجهی به دانش بومی و تکنولوژی های روز دنیا دست یافته ایم، اما اولا هنوز به حدی از خودباوری و بلوغ علمی نرسیده ایم که همه دستاوردهای علمی را به محصول تبدیل نموده و به یک تولید کننده واقعی دانش و صادرکننده متکی به فن آوری بومی تبدیل شویم و ثانیاً همچنان در بخش های زیادی از فعالیت های عمرانی، صنعتی و خدماتی، بیش از حد متعارف نیازمند واردات و استفاده از دانش، تجهیزات و ماشین آلات خارجی هستیم.

با وجود اینکه از ظرفیتهایی فوق العاده و فرهنگی غنی، کهن و ارزشمند برخورداریم، اما در مقطعی از تاریخ چنان سر در لاک خود فرو برده بودیم که علی رغم تمام تلاش های ۳۰ ساله اخیر و برخورداری از مستعدترین نیروی انسانی، نخبه، مومن، متعهد و با انگیزه، به شدت از غافله علم فاصله داریم و این فاصله آلمان با سهم چهار درصدی و اسپانیا با سهم ده درصدی از منابع طبیعی (نسبت به سایر عوامل تولید ثروت در یک کشور) و حتی در مورد جنایتکاران صهیونیست با جمعیتی که براساس آخرین آمارها، تعدادشان در کل جهان به ۱۵میلیون نفر هم نمی رسد، نیز مصداق دارد.

اگرچه شرایط کسب و کار و ارزشهای اجتماعی در کشور ما تابع شرایط خاص خود بوده و با سایر کشورها از جمله چین که از ظرفیت و توان انسانها به مثابه یک ماشین، بهره کشی می شود، تفاوت دارد، اما نباید فراموش کنیم که از دیرباز در سایه برخی سیاستگذاریها و اقدامات غیراصولی دستگاههای ذیربط، علی رغم وجود نرخ بالای بیکاری در کشور، به جای آنکه موانع موجود را شناسایی و مرتفع و برای کاهش نرخ رشد بیکاری، هزینه های سرمایه گذاری در تولید و حتی پرداخت یارانه به این موضوع را پذیرا باشیم، نه تنها کالاهای غیرتولیدی را وارد می نماییم، بلکه بدون ایجاد محدودیتهای منطقی و متعادل، بقدری ساز و کار ورود محصولات خارجی را تسهیل می نماییم که بخش قابل توجهی از داشته های خود در بخش صنعت را نیز بطور کامل از دست داده و متاسفانه این روند بگونه ای در حال گذر است که از دست دادن بخش های دیگر نیز دور از انتظار نیست.مشکل در این زمینه، از این میزان هم فراتر رفته است، بگونه ای که غافلانه و شاید عامدانه با تبلیغ کالاهای خارجی که بخش قابل ملاحظه ای از وقت تبلیغاتی رسانه ملی، مطبوعات و حاشیه خیابان ها و معابر عمومی شهرها و حتی جاده های بین شهری را به مانند اختاپوسی غول پیکر در سیطره خود گرفته است، دامن می زنیم و غافل از نتایج کار، در جستجوی راهکارهای جدید برای اشتغالزایی و توسعه صنایع، به این و آن متوسل می شویم.

بررسی های کلی نیز گویای آن است که به رغم تمام تلاشهای صورت گرفته از سوی کشورهای در حال توسعه، در مجموع سهم سرمایه های انسانی و اجتماعی در تولید ملی کشورهایی مانند کشور ما بسیار اندک است، بگونه ای که مجموع ۶۳ کشور صادرکننده مواد خام (عمدتا جهان سومی) با برخورداری از ۳۶% منابع انسانی، ۲۰% امکانات فیزیکی و ۴۴% از منابع طبیعی، فقط ۶/۴% از تولید ثروت جهانی و ۱۰۰کشور در حال توسعه از جمله ایران نیز با ۵۶% منابع انسانی، ۱۶% امکانات فیزیکی و ۲۸% از منابع طبیعی حدود ۹/۱۵% از تولید ثروت جهانی را به خود اختصاص داده اند و متقابلا ۲۹ کشور صنعتی (توسعه یافته) با ۶۷% منابع انسانی، ۱۶% امکانات فیزیکی و ۱۷% منابع طبیعی، بیش از ۶/۷۹% تولید ثروت جهانی را از آن خود ساخته اند و این نکته خود بیانگر عمق فاجعه می باشد.

به این ترتیب، نتایج این بررسی ها نشان می دهد که کشورهای صنعتی علی رغم برخورداری از کمترین میزان منابع طبیعی و عمدتا با اتکا به منابع انسانی متخصص و در اختیار گرفتن امکانات فیزیکی و ابزار نوین و از طریق تولید علم و فن آوری نوین توانسته اند، بیشترین درآمد را عاید خود نمایند.

بدیهی است ریشه این مسائل را می توان در عوامل مختلفی مانند: درگیر بودن کشور در جنگ تحمیلی، توطئه ها و دسیسه های مستمر بیگانگان و تاثیر منفی آن در روند توسعه، غفلت برخی مسئولین برای اقدام به موقع نسبت به انجام پاره ای از اقدامات بنیادی و زیربنایی، گرفتار شدن بخش قابل توجهی از افراد اثرگذار جامعه در کشمکشهای سیاسی و مسائل حاشیه ای، ضعف در تدوین استراتژی ها و هدف گذاری های سازمانی، به روز نبودن سیستم ها و روش ها و مهمتر از همه فراموش شدن نقشی که هر یک ا ز ما می توانیم در این زمینه برعهده داشته باشیم، جستجو نمود.

بعنوان مثال شاید هیچگاه از خود نپرسیده باشیم، که چه عواملی مانع از دستیابی کامل ما به اهداف عالی انقلاب شده است؟ نقش و مسئولیت هر یک از نهادهای اجتماعی مانند: دولت، مراجع قانونگذاری، مجریان قانون و یا واردکننده، تولیدکننده، صادرکننده و مصرف کننده در نابسامانیهای مورد اشاره و اصلاح و بهبود آن چیست؟ نقش ارزشهای اسلامی، انقلابی و اجتماعی در فعالیتهای ما در چه حد است؟ چه عاملی باعث شده تا ما در تولید علم فقط مراحل اولیه را طی نموده و به ارائه چند مقاله و دریافت تعدادی مدال و دیپلم افتخار بسنده و دلخوش کنیم؟ چه عاملی سبب شده تا محصولات صنعتی ما در رقابت با محصولات خارجی خیلی زود از گردونه تولید خارج شوند؟ اصولا آیا ما می توانیم عملکرد خود را صرفا با معیارها و شاخصه های خارجی تطبیق داده و یا مورد سنجش قرار دهیم؟ چرا در برخی از موضوعات مانند تولید محصولات کشاورزی، تعادل منطقی و حساب شده بین عرضه و تقاضا وجود ندارد و گاهی با مازاد بدون برنامه تولید و گاهی با کمبود تولید مواجه می شویم؟ چرا بخش قابل توجهی از محصولات تولیدی ما در صنایعی مانند خودروسازی، هیچگاه نمی تواند حتی رضایت نسبی مشتری را فراهم نماید؟ چرا دیگر اثر چندانی از دانش مفید و ارزشمند معماری ایرانی و نمادهای اسلامی در صنعت ساخت و ساز ما به چشم نمی خورد؟ چه عواملی باعث می شوند که مثلا عمر مفید یک ساختمان در کشور ما ۲۰ سال تعیین شود و پس از آن بتدریج شمارش معکوس برای فرسودگی زودهنگام و فرو ریختن خودبخود آن آغاز شود، در حالیکه دیگران ساختمانهایی می سازند که پس از صد سال به زور دینامیت و ابزار ویژه قابل انهدام است؟ به عبارت دیگر چرا هم داشته های خود را در این صنعت فراموش کرده ایم و هم فناوری جدید را به درستی اجرا نمی کنیم؟ و چرا؟

آیا هنگام آن نرسیده تا در مسیر توسعه و تعالی ایران اسلامی، هرکدام از ما نسبت به موقعیت و مسئولیت خود در جامعه، با نگاه به فرصتهای از دست رفته و شرایط پیش رو، در اقدامی فراخور شان و منزلت مردم کشوری انقلابی و اسلامی، دست در دست یکدیگر قرار داده و به ضرورت افزایش سرعت در روند توسعه و تعالی کشور و احیاء ارزشهای اسلامی، انقلابی و فرهنگی خود بیندیشیم؟

احمدرضا هدایتی