جهان علیه بیماری خاموش

پوکی استخوان بدین معناست که روند ساخته شدن بافت استخوانی به تدریج کم می شود, بدین ترتیب بافت استخوانی موجود در بدن تجدید نمی شود و به مرور زمان تحلیل می رود, به همین علت تراکم درونی استخوان کاهش می یابد عناصر تشکیل دهنده استخوان از نظر کیفیت تغییر نمی کند, اما از نظر کمیت کاهش می یابد

آخرین بررسی های انجام شده نشان می دهد که بیش از ۳۰ میلیون نفر در دنیا به عارضه«استئوپروز» یا «پوکی استخوان» دچار هستند که درصد زیادی از آنان را خانمها تشکیل می دهند.

بر اساس این نتایج ۵۰ درصد افراد بیش از ۶۵ سال سفید پوست استئوپروز داشته، در حالی که فقط در ۲۰ درصد از این افراد علایم بالینی وجود دارد. ۳۰ درصد افرادی که به سن ۷۵ سالگی رسیده اند، دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می شوند که شایع ترین محلهای شکستگی، ستون مهره ها، مچ، دست، و لگن است.

متأسفانه آمار خاصی در کشور از تعداد مبتلایان به این بیماری در دست نیست، اما از شایع ترین بیماری های سالمندان است که به دلیل ماهیت خاموشش و عوارض فراوانش از اهمیت خاصی برخوردار است.

علاوه بر عوارض و مرگ و میر این بیماری، هزینه های ناشی از آن نیز بر شبکه ملی بهداشت و درمان قابل تامل است و این در حالی است که با صرف هزینه بسیار کم می توان این بیماری خاموش را در مراحل اولیه تشخیص داد و درمان کرد.

اهمیت این بیماری تا حدی است که یک روز در سال به نام«روز جهانی پوکی استخوان» نام گذاری شده است که در کشور ما مصادف با ۲۹ مهر ماه است.

● افراد مسن و زنان سفید پوست مواظب باشند

دکترشهریار سعادت متخصص ارتوپدی در مورد این بیماری می گوید: بیماری استئوپروز یا همان پوکی استخوان، بیماری است که بعد از پنجاه سالگی افراد میانسال را تهدید می کند و این بیماری در خانمها شیوع بیشتری را نشان می دهد.

وی می افزاید: پوکی استخوان بدین معناست که روند ساخته شدن بافت استخوانی به تدریج کم می شود، بدین ترتیب بافت استخوانی موجود در بدن تجدید نمی شود و به مرور زمان تحلیل می رود، به همین علت تراکم درونی استخوان کاهش می یابد. عناصر تشکیل دهنده استخوان از نظر کیفیت تغییر نمی کند، اما از نظر کمیت کاهش می یابد.

استخوان هم همانند سایر بافتهای بدن بافتی فعال است و مرتب در حال تغییرات است، به گونه ای که بافتهای قدیمی تخریب شده و به وسیله بافت استخوانی و جدید جایگزین می شوند. بعد از ۳۰ سالگی با تغییر تعادل میان تخریب بافت استخوانی و ساخته شدن بافت جدید، آرام آرام استخوانها قدرت خود را از دست می دهند و در این سنین میزان تخریب بیشتر از ساخته شدن خواهد بود و در نتیجه رفته رفته استخوانها نازکتر و ضعیف تر می شوند.

وی یاد آوری می کند: بیماری پوکی استخوان در تمام مراحل بروز و پیشرفت بی درد بوده و به همین دلیل در نهایت شخص را غافلگیر می کند که اکثراً با زمینگیر شدن و در بسیاری از موارد به علت شکستگی مهم و صدمات زیاد مانند پاره شدن اعصاب ستون فقرات با خونریزی مغزی به علت شکستگی جمجمه سر، مرگ و میر زودرس را سبب می شود. خوشبختانه با انجام اقدامهای خاص می توان شانس بروز این بیماری را تا حد قابل ملاحظه ای کاهش داد و از بروز شکستگی های استخوانی که در بسیاری از موارد سبب ناتوانی فرد می شود، جلو گیری کرد.

وی در مورد فاکتورهای خطر اصلی این بیماری می گوید: فاکتورهای خطر اصلی شامل موارد زیر است: سن بالا( معمولاً از ۳۰ سالگی شروع می شود، اما بعد از ۵۰ سالگی شدت می یابد)، نژادهای غیر سرخپوست و سفید آسیایی، وجود ساختارهای استخوانی کوچکتر، سابقه خانوادگی مثبت و یا وجود شکستگی های ناشی از پوکی استخوان در والدین یا هم خونها، شکستگی های قبلی ث انویه در اث ر ضربات اندک به خصوص بعد از سن ۵۰ سالگی، اختلال و کمبود در هورمونهایی جنسی به خصوص کمبود استروژن در زنها و نیز در مردها، بی اشتهایی عصبی، اعتیاد به الکل، دریافت کلسیم و ویتامین D اندک در رژیم غذایی، بی تحرکی و کمی فعالیتهای بدنی، بعضی داروهای خاص نظیر کورتونها، تجویز بیش از حد هورمونهای تیروییدی، هپارین، داروهای ضد تشنج و بیماری های خاص مانند التهاب مفصلی.

دکتر سعادت درمورد اینکه چه کسانی به بیماری پوکی استخوان مبتلا می شوند، می افزاید: پوکی استخوان بیشتر در افراد مسن و زنان سفید پوست ایجاد می شود، اما می تواند در هر سنی، در هر نژادی و در هر دو جنس ایجاد شود.

سفید پوستان و آسیایی ها بیشترین شانس ابتلا به این بیماری را خواهند داشت.

زنانی که یائسگی زودرس دارند قبل از ۴۵ سالگی مانند خانمهایی که تخمدانهای آنان با جراحی از بدنشان خارج شده است، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.

خانمهایی که دارای استخوانهای کوچک بوده یا کوتاه قد و یا لاغر هستند، به خاطر وجود توده استخوانی کمتر به بروز پوکی استخوان مستعدترند. بیماری هایی مانند پرکاری تیرویید و برخی سرطانها نیز ممکن است به پوکی استخوان منتهی شوند.

این متخصص ارتوپدی در مورد تشخیص این بیماری یادآوری می کند: یک روش تشخیصی ساده در اندازه گیری و تراکم استخوان در قسمتهای مختلف بدن نظیر ستون مهره ها و لگن است که می تواند به تشخیص پوکی استخوان کمک کند. از روشهای عکسبرداری خاصی هم می توان برای تشخیص استفاده کرد.

● کلسیم و ویتامین D فراموش نشود

وی درمورد درمان پوکی استخوان تأکید می کند: مطمئن شوید که دریافت کلسیم در رژیم غذایی شما کامل و به مقدار کافی است، به مقدار کافی ویتامین D دریافت کنید زیرا این ویتامین برای جذب کلسیم و حفظ قدرت استخوانها لازم است. حتما فعالیتهای منظم بدنی، به خصوص فعالیتهایی که درآنان وزن بدن به استخوانها فشار می آورد، داشته باشید.

البته روشهای دارویی خاصی نیز وجود دارند که می توان از آنها جهت پیشگیری یا درمان پوکی استخوان، استفاده کرد. این داروها شامل: بیس فسفونات ها، روشهای هورمون درمانی یا استروژن درمانی است.

وی درمورد پیشگیری از این بیماری خاموش نیز تصریح می کند: از بیماری پوکی استخوان می توان پیشگیری کرد و راه آن داشتن استخوان قوی است که تا قبل از ۳۰ سالگی باید تدارک دیده شود. تغییر روش زندگی، بهترین وسیله پیشگیری از بروز پوکی استخوانی است. اصولاً استخوانهای بدن پس از این سن و در صورت بی توجهی به رژیم غذایی، بی توجهی به مصرف مقدار لازم و کافی کلسیم و ویتامین D و همچنین نداشتن فعالیتهای جسمی و نوشیدن نوشابه های کافئین دار به تدریج املاح خود را از دست می دهد و زمینه بیماری پوکی استخوان را فراهم می کند. خانمها هم اگر در دوره یائسگی و بعد از آن متوجه رژیم غذای خود نباشند، به علت از کار افتادن تخمدانها و توقف ترشح هورمون استروژن بیشتر در خطر بروز این بیماری خطرناک قرار دارند.

دانستن چگونگی بروز عارضه پوکی استخوان و شناسایی و آگاهی نسبت به عوامل بروز پیشرفت آن می تواند نقشی مهمی در پیشگیری از این بیماری داشته باشد و آزمایش تراکم استخوان و مشورت با پزشک متخصص این بیماری می تواند کمک زیادی به جلوگیری و درمان بیماری کند.

خانمهایی که دچار پوکی استخوان هستند روزانه ۱۰۰۰تا ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند، اگر سیگاری هستید، آن را ترک کنید. ورزشهای خاصی که در آنها وزن بدن بر استخوانها فشار می آورد، انجام دهید. در صورت وجود بیماری زمینه خاصی که سبب بروز پوکی استخوان می شود، آن را درمان کنید تا حد ممکن از داروهایی که سبب پوکی استخوان می شوند، اجتناب کنید یا کمتر مصرف کنید. از مصرف داروهایی که موجب خواب آلودگی یا گیجی شما می شوند، خودداری کنید.

● این توصیه ها را جدی بگیرید

وی در ادامه توصیه می کند: از زمین خوردن پیشگیری کنید و کفشهای محکم بپوشید که دارای پاشنه های کوتاه و کف عاج دار باشند.

همچنین مسیرها و راه پله ها را کاملاً روشن نگه دارید، در کنار دوش و دستشویی دستگیره نصب کرده و از آنها استفاده کنید.

وی می افزاید: منزل خود را عاری از موقعیتهایی کنید که موجب زمین خوردن افراد می شوند، از دستگیره و نرده پلکان استفاده کنید.همچنین بیشتر ورزش کنید. چون استخوان های شما شکننده اند و درباره نحوه ورزش بی خطر مشورت کنید.

اگر ممکن است امکان ایجاد صدمات و ضربات در شما زیاد باشد، حتماً از ابزارهای محافظتی که از استخوانها و مفاصل نگهداری کند، استفاده کنید.

وی می افزاید: بهترین راه جذب کلسیم مصرف غذاهای پر از کلسیم است این غذاها عبارتند از: لبنیات نظیر شیر کم چرب، پنیر و ماست کم چرب، ماهی های نرم استخوانی نظیر کنسرو ماهی آزاد و ساردین، سبزی های تازه، خشکبار، حبوبات و سویا.

ویتامین D برای جذب کلسیم حیاتی است. از منابع خوب ویتامین D ماهیان چرب و نور آفتاب است (اما نور بیش ازحد آفتاب ضرر دارد و موجب سرطان پوست می شود)، همچنین پرهیز از مصرف بیش از حد نمک، پروتئین، سلولز همراه با منابع غذایی پرکلسیم ضروری است.

اگر نمی توانید شیر بخورید: غذاهای لبنی که هضم آسانی دارند، مصرف کنید. هورمون درمانی می تواند موجب پیشگیری و درمان پوکی استخوان شود. این درمان شامل مصرف استروژن گاهی همراه با پروژسترون است. با مصرف استروژن از دست رفتن استخوان کندتر یا متوقف می شود و همچنین وقوع شکستگی کاهش می یابد.

میزان توصیه شده مصرف کلسیم در هر روز برای خانمها عبارت است از: در سنین بین ۱۱ تا ۲۴ سال: ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم، در سنین ۴۹ تا ۲۵ سال: ۱۰۰۰ میلی گرم در زنان باردار یا شیرده: ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم، در سنین بین ۶۴ تا ۵۰ سال (بعد از یائسگی) ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم.

در سن ۶۵ سال: ۱۵۰۰ میلی گرم

وی همچنین یادآوری می کند: به طور منظم ورزش کنید. ورزشهایی که با تحمل وزن بدن همراهند مانع از پوکی استخوان می شوند که عبارتند از: راه رفتن، راهپیمایی، دویدن آهسته، نرمش( ایروبیک) و تنیس.

بیتا مهدوی