یک تعامل دو طرفه

محیط زیست یا محیطی که در آن زندگی می کنیم در واقع تاثیرگذار بر همه تلا ش ها و فعالیت های بدنی ما می باشد بنابراین نمی توان اثرات محیط را بر چرخه زندگانی انسانها نادیده گرفت بنابراین باید واقعیت را بپذیریم که محیط زیست در تمامی فعل و انفعالا ت عصر حاضر نقش بسزایی دارد

محیط زیست یا محیطی که در آن زندگی می کنیم در واقع تاثیرگذار بر همه تلا ش ها و فعالیت های بدنی ما می باشد بنابراین نمی توان اثرات محیط را بر چرخه زندگانی انسانها نادیده گرفت. بنابراین باید واقعیت را بپذیریم که محیط زیست در تمامی فعل و انفعالا ت عصر حاضر نقش بسزایی دارد. انسان امروزی به جای استفاده از نیروی بدنی و فعالیت بیشتر کارهای خود را به وسیله ماشین های گوناگون انجام می دهند. نیا کان ما برای انجام بسیاری از فعالیت های روزمره خود مجبور به تلا ش و فعالیت بدنی بودند و این به سلا مت جسمانی و روانی آنان کمک می نمود. در حالی که دستگاه های بدن انسان طوری ساخته شده اند که با فعالیت و انجام کار بیشتر بر قابلیت های آنها افزوده می شود. فناوری و نوع زندگی جدید فرصت های حرکتی را از انسان سلب نموده است. در جوامع کنونی بسیاری از افراد به مشاغل کم تحرک مشغول بوده و محدودیت حرفه ای و سایز مشغله ها امکان فعالیت بدنی کافی به آنان نمی دهد و عامل ایجاد تنش ها و نگرانی های عصبی و روانی می گردد.

بدون شک از بهترین راههای مقابله با فقر حرکتی و محدودیت های حرکتی ناشی از زندگی مدرن، شرکت در فعالیت های ورزشی است، پژوهش های انجام شده در چند دهه گذشته به اثبات رسانیده است که درصد بیماری ها و مرگ و میر بین افرادی که به طور منظم در فعالیت های ورزشی شرکت می جویند بسیار پایین تر از همتایان کم تحرک آنهاست. این پرسش مطرح است که انجام فعالیت های ورزشی در محیط زیست نامناسب مثلا در هوای آلوده تا چه حد می تواند مفید باشد؟ بسیاری از فعالیت های ورزشی در هوای آزاد و سایر فعالیت های ورزشی که در محیط بسته انجام می شوند به طور مستقیم و غیرمستقیم از همین هوای موجود استفاده می کنند. شدت تنفس ورزشکاران درحین انجام فعالیت چندین برابر تنفس معمولی است، بنابراین امکان دارد مواد آلا ینده موجود در هوا در حجم وسیع تر وارد دستگاه تنفس و جریان خون ورزشکاران شود و عواقب ناگواری به همراه داشته باشد. بنابراین فعالیت های ورزشی و محیط زیست ارتباط حیاتی و اساسی برقرار است و اگر ادامه تخریب و آلوده سازی محیط زیست گسترده تر شود نه تنها فعالیت ورزشی بلکه موجودیت انسانها هم با خطر جدی روبرو می شود.

در جوامعی که تخریب محیط زیست در سطح بالا قرار داشته ناگزیریم از ترویج ورزش های طبیعی و پناه بردن به طبیعت بیش از پیش بهره جوئیم. کوهستان، دریا، مراکز ورزش طبیعی تابستانی و زمستانی در این راه کمک شایان می تواند داشته باشد. محل های تفریحی کنار دریا، اماکن جدیدی هستند که در سواحل احداث شده اند و این امکان را برای انسان فراهم می کنند تا از یکی مواهب طبیعی محیط زیست استفاده ورزشی و تفریحی ببرد. گرچه بشر در این مسیر هم پاره ای از اوقات تاثیر نامطلوب گذاشته است.

تمایل به ترویج ورزش و مشارکت در توسعه اقتصادی و فرهنگی منطقه می تواند دلیلی موجه برای ایجاد تغییراتی در مناطق طبیعی محسوب شود. توجه به حفظ محیط کوهستان، دریاها، جنگل ها باید بر دلا یل اقتصادی صرف اولویت داشته باشد. آیا امروز بشر این چنین فکر و عمل می کند؟ پاسخ در بسیاری اوقات منفی ست.

● رابطه ورزش و محیط زیست

می دانیم که انسان جزئی از طبیعت است و با طبیعت تعامل مشترک دارد. انسان از هوا تنفس می کند و از اکسیژن آن برای سوخت و ساز بدن استفاده می کند، انسان از آب می نوشد و با آن نظافت می کند و با آن زراعت و دامپروری می کند و علا وه بر آن که از آن آفریده شده با آن زنده می ماند. انسان روی زمین به دنیا می آید، زندگی می کند و از آنچه در زمین است استفاده می کند و می تواند به طور متقابل به زمین امتیازاتی بدهد. رابطه انسان معمولی با زمین چنین است که ذکر شد. اما یک انسان ورزشکار پیوند و رابطه ای به مراتب عمیق تر و وسیع تر با طبیعت دارد. حداقل چهار برابر بیشتر هوا تنفس می کند، حداقل به همین نسبت آب مصرف دارد و بیشتر از انسان عادی از نعمات زمین استفاده می نماید. پس ورزشکاران بسیار وابسته تر از هر کس دیگر به طبیعت هستند و در نتیجه وظیفه و مسوولیت آنان در قبال طبیعت بیشتر می شود.

مثال روشنی از این موضوع می تواند حساسیت کار را نشان دهد. می دانیم که سرعت ترکیب هموگلوبین بدن با منواکسیدکربن (co) ۲۵۰ بار بیش از اکسیژن می باشد و این در حالی است که هر گاه هموگلوبین با (co) ترکیب شود به دلیل آن که واکنش آن یک طرفه می باشد هموگلوبین از خاصیت می افتد و به همین دلیل مرگ فرا می رسد. بنابراین اگر ۲۵۰ مولکول اکسیژن وجود داشته باشد و تها یک مولکول co در میان آنها باشد، هموگلوبین co را جذب می کند و به همین دلیل می بینیم که گاز منواکسیدکربن با چه سرعتی باعث خفگی و انعقاد خون می گردد. حال اگر ورزشکاری در هوای آلوده به co تمرین کند به ازای تنفس یک مولکول co توسط فرد عادی، ورزشکار چهار مولکول دریافت می کند و در نتیجه زودتر هموگلوبین های خود را از دست می دهد.

اگر آب آلوده باشد به همان نسبت مصرف بیشتر آلودگی و ویروس و میکروب آب به بدن او داخل می شود و چنین است همه آنچه را که ورزشکار با آن در تماس است و تعامل دارد.

بنابراین حساسیت ورزشکار نسبت به محیط زیست بسیار بیشتر از افراد عادی می باشد و چنین است که کمیته بین المللی المپیک (IOC) کمیسیونی به همین منظور تشکیل داده و به صورت فعال نسبت به آن اقدام می کند.

بر این اساس به طور کلی عواملی را که باعث آلودگی های محیط زیست در جهان امروز می گردد را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:

۱) اثرات گازهای گلخانه ای

۲) باران های اسیدی

۳) کاهش جنگل ها

۴) آلودگی دریائی

۵) آلودگی اتمسفر

۶) تخریب لا یه ازن

۷) کاهش نوع جانوران و گیاهان

۸) صحرا شدن زمین ها

۹) حمل ونقل زباله (زباله های اتمی)

● خطرات ورزش در محیط های آلوده

ورزش در واقع، کم تحرکی های انسان را جبران می نماید. هر فردی، هر روزه به مقدار معینی فعالیت بدنی نیازمند است تا بتواند سلا مت و تحرک و نشاط خود را حفظ کند. به همین دلیل در جوامع شهری، گرایش به ورزش روزافزون است و بر ورزش همگانی تاکید می گردد. شتاب زندگی شهری و فشردگی وقت و دسترسی اندک به اماکن و مراکز ورزشی، شرایطی پدید می آورد تا افراد به ورزش هایی نظیر پیاده روی، دویدن و دوچرخه سواری و نرمش در پارک ها و فضاهای باز روی آورند. اما برای انجام اینگونه ورزش ها می باید شرایط محیطی فراهم باشد. برای انجام اینگونه ورزش ها بیش از هر چیز به محیطی آرام و هوایی پاک نیازمندیم. در شهر بزرگی چون تهران که آلودگی هوا خطرآفرین است و آلودگی صوتی آثار جسمی و روحی ناخوشایندی بر همه وارد می کند، نمی توان به مردم توصیه کرد هر روز پیاده روی کرده یا بدوند یا اینکه دوچرخه سواری نمایند. در ابتدا باید با عوامل تهدید کننده سلامت جسم و روح مقابله کرد و محیط زیست مناسب فراهم آورد و سپس همگان را به ورزش فرا خواند. وقتی مردم بخواهند هر روز در سطح شهر به دویدن یا دوچرخه سواری بپردازند، به هوای پاک و محیط سالم نیازمندند. هنگام فعالیت بدنی انسان به اکسیژن بیشتری نیاز دارد و هوایی که با گاز منواکسید کربن و انواع دیگر آلاینده ها آمیخته شده است، شش های افراد را در معرض خطر و بیماری قرار داده که درنهایت بر سایر اعضا و جوارح انسان اثر می گذارد.

اجرای تمرینات ورزشی در نقاط پرازدحام شهری و مناطق آلوده صنعتی خطرات و تهدیدات جدی برای ورزشکاران به وجود می آورد:

۱) کارایی ورزشکاران کاهش می یابد.

۲) تشخیص آنها نسبت به توانایی هایشان تضعیف می شود.

۳) مشکلات ریوی در آنها بروز می کند و خطر سرطان ریه را افزایش می دهد.

۴) مشکلات قلبی و عروقی در آنها بروز می کند و خطر سکته را افزایش می دهد.

۵) آسیب پذیری عمومی را در مقابل بیماری ها افزایش می دهد.

۶) هیچ نوع تمرین ورزشی بدون توجه به وضع آلودگی هوا انجام نگیرد، زیرا ضرر تمرین های ورزشی در هوای آلوده بیش از خسارت بی تحرکی است.

● اثرات ورزش بر محیط زیست

براساس آمار موجود ۷۵ تا ۸۵ درصد آلودگی هوای شهرهای بزرگ مثل تهران ناشی از دود خودروهاست (مهمترین ماده آلاینده برای انسان و خصوصا کودکان که عوارض خطرناکی ایجاد می کند) از طرفی دیگر گازهایی که بر اثر ترکیب با بخار آب در اطراف زمین سبب ایجاد طبیعت گلخانه ای می گردد; با توجه به مواردی از این قبیل ورزش به عنوان ابزاری کم هزینه و پرفایده از سه طریق می تواند در حفظ و حراست محیط زیست سودمند باشد:

۱) اثرات فیزیولوژیکی جسمانی ورزش و تربیت بدنی بر محیط زیست:

افزایش آمادگی جسمانی سبب می گردد فرد بتواند کارهای روزمره را باحداقل خستگی به انجام رساند. از طرفی افزایش قدرت عضلانی و تقویت سیستم های ریوی و قلبی را سبب می شود.

۲) تاثیرات روانی ورزش و تربیت بدنی بر محیط زیست:

نتایج تحقیقات فراوان موید تاثیرات مثبت ورزش در کاهش اختلالات روانی از جمله افزایش عزت نفس، کاهش اضطراب و کاهش افسردگی است. افسردگی در زندگی اثری بسیار شایع است و می تواند ناشی از عواملی چون محیط کاری، مشکلات اقتصادی، اجتماعی، استرس و همچنین آلودگی هوا باشد. ورزش به خصوص اگر به صورت همگانی باشد روزانه ساعتی از وقت افراد را به خود اختصاص دهد می تواند محیط کاری و خانه را دلپذیرتر نموده و ضمن افزایش نشاط و شادابی سبب کاهش میزان افسردگی در افراد جامعه شود.

۳) جلوگیری از آلودگی هوا به وسیله ورزش و تربیت بدنی:

استفاده از دوچرخه یا پیاده روی جمعی بهترین شیوه برای کاهش میزان آلودگی ناشی از استفاده از اتومبیل های شخصی است. علاوه بر این وقتی ورزش در محیط باز و سرسبز اجرا گردد سبب آرامش خاطر و نوعی شادابی روانی می شود. همچنین اگر توجه کنیم که طبق نظر بسیاری از متخصصان بیماری ها، ورزش می تواند تاثیر بسیار مثبتی در کنترل، رفع انواع بیماری و در نتیجه کاهش مرگ و میر داشته باشد، ضروری به نظر می رسد که ضمن اجرای فعالیت هایی برای گسترش ورزش همگانی تلاش گردد این برنامه ها جزوی از برنامه روزانه تمام اقشار جامعه شود.

● نتیجه گیری

با توجه به تاثیرات متقابلی که بین انسان سالم و نیرومند و محیط سرزنده و شاداب وجود دارد، بر همه علا قمندان تندرستی و به خصوص جامعه ورزشکاران فرض است با اشاعه تفکر احترام به محیط طبیعی با این فرهنگ نسبت به ایجاد حساسیت و نوعی پیوند دوستی و محبت متقابل با طبیعت موجبات تحکیم این رابطه را فراهم نمایند. از طرفی با توجه به شرایط حاکم بر کلا ن شهرها از نظر آلودگی هوا و سایر معضلا ت زیست محیطی و آثار وتبعات ناشی از آن به نظر می رسد نمی توان به شهروندان توصیه کرد که به ورزش های همگانی (هوازی) بپردازند و هر روز پیاده روی کرده یا بدوند یا اینکه دوچرخه سواری کنند. بنابراین ضرورت دارد که با عوامل تهدید کننده سلا مت جسم و روح انسان ها شدیدا مقابله شده و محیط زیستی مناسب فراهم شود، سپس همگان را به ورزش فرا خواند. وقتی شهروندان شهرهای بزرگ بخواهند هر روز در سطح شهر به ورزش های همگانی بپردازند به هوای پاک نیاز دارند و هوایی که با انواع آلا ینده ها اعم از ذرات معلق و گازها آمیخته شده است مسموم است وسیستم تنفسی، سیستم گردش خون و سیستم گوارشی راشدیدا در معرض تهدید و خطر انواع بیماری ها قرار می دهد. در شرایط کنونی در شهرهایی همچون تهران پرداختن همگان به پیاده روی، دویدن و دوچرخه سواری و سایر ورزش های هوازی کار معقولی نیست و شهروندان فقط در اماکن خاص و در ساعات معین به ورزش بپردازند پس می توان نتیجه گرفت که برای ترویج ورزش های هوازی و عادت دادن مردم به این گونه ورزش ها، ابتدا باید شهری سالم و عاری از هرگونه آلودگی زیست محیطی را فراهم ساخته و سپس به مردم توصیه شود در هوای پاک، صاف و لا جوردی هر روز پیاده روی کنند، بدوند و دوچرخه سواری نمایند و برای سلا مت جسم و روح خود تلا ش کنند و هم از زندگی خود لذت ببرند.

● راهکارها و پیشنهادات

▪ توسعه فضای سبز و پارک ها و گردشگاه های عمومی و نصب پیام های زیست محیطی و جاذب در این مکان ها

▪ توسعه ورزش های همگانی

▪ اختصاص روز یا روزهایی در سال به عنوان تحریم وسایل نقلیه شخصی و ترویج پیاده روی

▪ اختصاص یک روز جمعه به عنوان نظافت و پاکسازی محل کار و محیط اطراف وفضاهای سبز

▪ تسهیل در جهت برگزاری تورهایی برای اقشار مختلف همچون گردشگری، دوچرخه سواری، کوهنوردی و...

▪ ارتقای سطح آگاهی های زیست محیطی از طریق آموزش های همگانی و تخصصی

▪ حضور و فعالیت گسترده ورزشکاران در ایام زیست محیطی

▪ توسعه فضاهای ورزشی طبیعی

▪ بکارگیری نیروهای متخصص تربیت بدنی توسط شهرداری ها در پارک ها جهت بکارگیری بهینه وسایل ورزشی در حفظ سلا متی عمومی جامعه.

▪ در ساعات ابتدایی یا انتهایی روز ورزش کنید.

▪ از شرایط نامطلوبی که در اثر هم زمانی درجه حرارت بالا ی محیط، رطوبت زیاد وآلودگی هوا ایجاد می شود، از ورزش کردن اجتناب نمایید.

▪ در هنگام ورزش کردن به جهت وزش باد توجه کنید. بهتر است در جهت وزش باد بدوید. (باد به صورت شما نخورد).

نویسنده : رامین بلوچی