جمعه, ۳۱ فروردین, ۱۴۰۳ / 19 April, 2024

مجله ویستا

پیامدهای زشت غیبت

● پیامدهای زشت غیبت

غیبت، پیامدهای زشت و آزار دهنده‏ای برای غیبت شونده و غیبت کننده به بار خواهد آورد که آن ها را به دو دسته دنیایی و آخرتی تقسیم کرده اند.

الف) پیامدهای زشت غیبت در دنیا

۱) ریختن آبرو و شکستن حریم: غیبت کننده با رفتار ناروایش آبروی دیگران رابه خطر می اندازد، از این رو خداوند هم آبروی او را در معرض خطر قرار می دهد و او را در این دنیا رسوا می کند.

امام صادق (ع) فرمود: لاتَغتَب فَتغتَب وَلاتَحفَر لاَخیکَ حُفَره فَتَقَعَ فیها. [۱]

غیبت نکن که مورد غیبت واقع می شوی و برای برادرت گودالی نکن که خود در آن خواهی افتاد.

روایت به این معنا است که اگر از کسی غیبت کنند، از آن ها نیز غیبت خواهند کرد، چون وقتی غیبت کنند که عیب و نقص دیگران را آشکارا سازد، دیگران نیز درصدد رسوا کردن او برخواهند آمد.

رسول گرامی اسلام، حضرت محمد (ص) می فرماید: یا مَعشَرَ من اسلم بلسانه و لم یخلص الایمان الی قلبه لاتذموا المسلمین و لاتتبعوا عوراتهم فانه من تتبع عوراتهم تتبع الله عورته و من تتبع الله تعالی عورته یفضحه فی بیته. [۲]

ای کسانی که به زبان اسلام آورده اید و ایمان در دل های شما خالص و بی شائبه نشده است! مسلمانان را سرزنش، واسرار آن ها را دنبال نکنید، همانا کسی که عیب های مردم را بجوید، خداوند عیب های او را دنبال می کند، و هر کس خدا دنبال اسرار و عیوبش باشد، او را در خانه خودش رسوا می کند.

۲) ایجاد دشمنی : ازآن جا که غیبت، آبروی مؤمنی را می ریزد، اورا دشمن غیبت کننده می کند. همچنین دوستان کسی که از او غیبت شده، به غیبت کننده به دیده دشمنی می نگرند؛ هر چند دیدشان درباره کسی که نقصش بیان شده است نیز عوض شود؛ پس غیبت کننده، هم خشم پروردگار و هم خشم بندگان او را برمی انگیزد.

امیر مؤمنان علی (ع) فرمود: ایاک و الغیبه فانها تمقتک الی الله و الناس و تحبط اجرک. [۳]

از غیبت بپرهیز؛ چون موجب می شود مورد خشم و دشمنی خدا و مردم قرار گیری و پاداشت نابود شود.

۳) سلب اعتماد: اگر انسان عیب برادر مؤمنش را بگوید، اعتماد دیگران را از او، و حتی از خودش سلب می کند؛ زیرا دیگران به این باور می رسند که او شخص مطمئنی نیست و اسرار اشخاص را فاش می سازد.

هر آن کو برد نام مردم به عار تو خیر خود از وی توقع مدار

که اندر قفای تو گوید همان که پیش تو گفت از پس مردمان

[۴]

اگر حس اعتماد در افراد افزایش یابد، جامعه منسجم و یکپارچه می شود، در حالی که اگر غیبت در جامعه رشد کند، انسجام جامعه در معرض خطر قرار می گیرد.

۴) تبلیغ زشتی‏ها: از آن جا که غیبت، بیان عیب ونقص شخص یا باز گفتن کار زشت او در غیاب او است، با این رفتار، زشتی آن عمل ناپسند از بین می رود؛ چنان که اگر شنونده، در مقابل غیبت کننده سکوت اختیار کرده، عکس العملی نشان ندهد، باعث می شود او در انجام این کار جسارت وجرأت بیش تری یابد و زشتی غیبت را درک نکند، همچنین، زشتی و قبحی که عمل بازگو شده، پیش از غیبت، نزد شنونده داشته است، شکسته یا دست کم ضعیف می شود.

حضرت صادق (ع) می فرماید:

من قال فی مؤمن ما رأته عیناه و سمعته اذناه فهو من الذین قال الله عز و جل ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی الذین امنوا لهم عذاب الیم. [۵]

هر کس درباره مؤمنی ، آن چه (از عیب و نقص او را)که با چشم دیده یا با گوش شنیده است باز گوید، از کسانی است که خداوند عز و جل درباره آنان می فرماید: همانا کسانی که دوست دارند زشتی ها در بین کسانی که ایمان آورده اند، منتشر شود، برای ایشان عذابی دردناک است.

پس غیبت با پیامدهای زشتی چون سلب اعتماد و ایجاد دشمنی و کینه و ریختن آبرو، سلامت جامعه انسانی را در معرض خطر قرار داده، به نابودی می کشاند.

ب) پیامدهای آخرتی و معنوی غیبت

۱) نابود کننده دین: غیبت موجب نابودی دین است.

پیامبر اکرم (ص) درباره غیبت می فرماید:

الغیبه اسرع فی دین الرجل المسلم من الاکله فی جوفه. [۶]

اثر غیبت در دین شخص مسلمان سریع تر از بیماری خوره‏ [۷] است که وارد بدن می شود؛

یعنی غیبت، دین انسان را به سرعت از بین می برد.

۲) مانع پذیرش اعمال نیک: غیبت باعث می شود عمل و رفتار شایسته انسان تا چهل روز مورد پذیرش درگاه احدیت قرار نگیرد. در روایات مکرر اشاره شده که وضو، نماز و روزه شخص غیبت کننده باطل است؛ البته مقصود از باطل بودن در این جا، بطلان فقهی نیست، به این معنا که عبادت فرد، انجام نشده است و به دلیل انجام ندادن فریضه، مورد توبیخ قرار گیرد؛ بلکه منظور، خالی بودن این رفتار از اثری است که اعمال صالح و رفتار شایسته باید روی فرد بگذارد. اعمال صالح، سازنده سعادت و بهشت و بازدارنده از دوزخ و عذاب الهی هستند، اما درصورتی که بر روح انسان اثر نگذارند، مانع رفتن او به جهنم نمی شوند به این معنا که از ارتکاب گناهان جلوگیری نخواهند کرد وسازنده روح انسان نخواهند بود.

رسول گرامی (ص) فرمود:

من اغتاب مسلما او مسلمه لم یقبل الله تعالی صلاته و لاصیامه اربعین یوما و لیله الا ان یغفر له صاحبه. [۸]

هر کس از مرد یا زن مسلمانی غیبت کند خداوند متعال نماز و روزه او را تا چهل شبانه روز نمی پذیرد مگر آنکه شخص غیبت شده، از آن فرد بگذرد.

من اغتاب مسلما فی شهر رمضان لم یوجر علی صیامه. [۹]

کسی که در ماه رمضان از مسلمانی غیبت کند، پاداشی برای روزه اش به او داده نمی شود.

در روایت آمده است که روزی حضرت رسول دستور داد مسلمانان روزه بگیرند و بدون اجازه من افطار نکنند. هنگام مغرب، همه برای افطار کردن از حضرت اجازه گرفتند. شخصی خدمت پیامبر آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! دو تا از دختران من روزه گرفته اند، برای افطارکردن آن ها اجازه بفرمایید. حضرت پاسخ نداد. برای بار دوم درخواستش را تکرار کرد، باز هم از پیامبر چیزی نشنید. بار سوم حضرت فرمود: آن ها روزه نبودند. چگونه روزه بوده کسی که در این روز گوشت های مردم را خورده است. به آن ها بگو اگر روزه بوده اند، قی [۱۰] کنند. آن ها شروع به قی کردند و از دهانشان لخته های گوشت بیرون آمد، پس آن مرد نزد پیامبر بازگشت و ماجرا را گفت. پیامبر (ص) فرمود: سوگند به آن کسی که جان محمد در دست او است، اگر این لخته ها در شکم ایشان باقی می ماند، آتش آن ها را دربر می گرفت. [۱۱]

هم چنین غیبت، نورانیتی را که از وضو حاصل می شود، از بین می برد.

۲) انتقال نیکی‏ها: غیبت موجب انتقال نیکی های شخص غیبت کننده، به نامه اعمال کسی که از او غیبت شده است، می شود.

پیامبر اکرم (ص) فرمود:

یوتی باحد یوم القیامه یوقف بین یدی الله و یدفع الیه کتابه فلایری حسناته فیقول الهی لیس هذا کتابی فانی لااری فیها طاعتی فقال ان ربک لایضل و لاینسی ، ذهب عملک باغتیاب الناس، ثم یوتی ب‏آخر و یدفع الیه کتابه فیری فیها طاعات کثیره فیقول الهی ما هذا کتابی ، فانی ما عملت هذه الطاعات، فیقول ان فلانا اغتابک فدفعت حسناته الیک. [۱۲]

شخصی را روز قیامت به پیشگاه الهی می آورند و نامه عملش را به او می دهند. متوجه می شود از کارهای خوب او در نامه عملش خبری نیست. می گوید: خدایا! این نامه عمل من نیست. من در آن عبادت هایم را نمی بینم به او گفته می شود: خداوند هیچ گاه کار کسی را فراموش و عوض نمی کند. اعمال تو با غیبت کردن از بین رفته است، دیگری را می آورند و نامه عملش را به او می دهند. می بیند که خوبی های بسیاری در آن وجود دارد. می گوید: خدایا! من چنین طاعاتی را انجام نداده ام. به او گفته می شود: فلانی از تو غیبت کرد، در نتیجه حسنات او به تو رسید.

۴) تأخیر پاداش و تقدیم مجازات: حضرت صادق (ع) می فرماید:

اوحی الله تعالی عز و جل الی موسی بن عمران (ع): المغتاب ان تاب فهو آخر من یدخل الحنه و ان لم یتب فهو اول من یدخل النار. [۱۳]

خداوند متعالی بر موسی بن عمران (ع) وحی کرد: غیبت کننده اگر توبه کند (و حلالیت بطلبد)آخر کسی است که وارد بهشت می شود و اگر موفق به توبه نشود، نخستین کسی است که وارد جهنم می شود.

۵) عذاب قبر (مجازات عالم برزخ): مجازات غیبت کننده پس از این دنیا، با ورود او به عالم برزخ آغاز می شود.

از ابن عباس روایت شده:

عذاب القبر ثلاثه اثلاث، ثلث للغیبه‏ [۱۴]

عذاب قبر به سه بخش تقسیم می شود: یک سوم آن مربوط به غیبت است

۶) تجسم زشت در روز قیامت: حضرت صادق (ع) از پدران معصومش (ع) چنین روایت می فرماید:

من اغتاب إمرأ مسلما أ جاء یوم القیامه یفوح من فیه رائحه انتن من الجیقه یتأذی به اهل الموقف. [۱۵]

کسی که از فرد مسلمانی غیبت کند، روز قیامت در حالی که از دهانش بویی بدتر از بوی مردار به مشام می رسد، می آید که اهل محشر از آن اذیت می شوند.

هان که بویای دهانتان خالق است کی برد جان غیر آن کو صادق است

وای آن افسوسی ای کش بوی گیر باشد اندر گور، منکر یا نکیر

نه دهان دزدیدن امکان زان مهان نه دهان خوش کردن از دارو دها

[۱۶]

۷) خروج از ولایت الهی: پیشوای ششم (ع) ضمن گفتاری طولانی فرمود: و من اغتابه بما فیه فهو خارج عن ولایه عن ولایه الله تعالی ذکره داخل فی ولایه الشیطان. [۱۷]

کسی که درباره آن چه در برادر مؤمنش هست، غیبت کند، از سرپرستی خدا خارج و به حکومت (سرپرستی ) شیطان وارد می شود.

پس غیبت در بعد معنوی اش باعث می شود که به رشته دوستی میان خالق و مخلوق، ضربه وارد شود. انسان وقتی تحت حکومت پروردگار باشد، همه اعمالش در محور خواسته های خدا قرار می گیرد و رنگ الهی می یابد، اما وقتی تحت حکومت و سرپرستی شیطان باشد، کارهایش رنگ شیطانی می گیرد و از اوج عظمت به حضیض ذلت سقوط می کند.

● آثار زیبای ترک غیبت

تا این جا آثار و پیامدهای زشت غیبت بررسی شد تا انسان زیان های آن را بداند و برای ترک آن آماده شود، اما ترک این عمل، آثار زیبایی دارد که در روایات متعدد به آن اشاره شده است.

حضرت صادق (ع) به هشام بن سالم فرمود:

انه لا ورع انفع من تجنب محارم الله و الکف عن اذی المؤمنین و اغتیابهم. [۱۸]

هیچ «ورعی » سودمندتر از دوری از حرام های الهی و بازداشتن نفس از «اذیت کردن مؤمنان و غیبت کردن از آن ها» نیست.

«ورع» در معنای عامش با «تقوا» یکی است و در معنای خاصش «ترک مشتبهات» [۱۹] است.

در تفسیر این روایت می توان گفت: اگر ترک غیبت، «ملکه» روح انسان شود، یکی از سودمندترین ورع ها را به دست خواهد آورد.

در روایات دیگری هم به صورت مطلق آمده است: «اگر انسان از زبان خود مراقبت کند و آبروی دیگران را نریزد، خداوند هم در قیامت از لغزش های او چشم می پوشد»، که غیبت نیز از مصادیق بارز این روایت است.

حضرت زین العابدین (ع) می فرماید:

من کف نفسه عن اعراض الناس اقال الله نفسه یوم القیامه‏ [۲۰]

کسی که زبانش را از (ریختن) آبروی مردم باز دارد، خداوند در روز قیامت از گناهان او چشم می پوشد.

روایات دیگری هم نشان دهنده ارتباط مستقیم غیبت نکردن و ایمان هستند، یعنی این مطلب را بیان می کنند که اگر کسی زبانش را از بدگویی باز دارد، ایمانش پایدار می ماند.

پیامبر اکرم (ص) فرمود:

لایستقیم ایمان عبد حتی یستقیم قلبه و لایستقیم قلبه حتی یستقیم لسانه، فمن استطاع منکم ان یلقی الله سیحانه و هو نقی الراحه من دماء المسلمین و اموالهم، سلیم اللسان من اعراضهم فلیفعل. [۲۱]

ایمان بنده پایدار و پابرجا نمی ماند، مگر این که دلش پابرجا و پایدار بماند و دلش هم (در این راه ایمانی) پایدار نمی ماند، مگر زبانش پایدار بماند؛ پس کسی از شما که می تواند خدا را ملاقات کند در حالی که دستش به خون و اموال برادران مسلمانش آلوده نباشد و زبانش متعرض آبروی برادران ایمانی اش نشود، این کار را بکند.

روایاتی دیگر در باب صدقه وجود دارند که غیبت را هم دربر می گیرند، چرا که هر عضوی از اعضای بدن ما صدقه ای دارد و صدقه زبان، ترک گفتار زشت است که شامل خودداری از غیبت نیز می شود.

رسول خدا (ص) نیز می فرماید:

امسک لسانک فانها صدقه تصدق بها علی نفسک. [۲۲]

جلو زبانت را بگیر (و غیبت نکن) که همین (جلوگیری تو) صدقه‏ای است که با زبانت بر خویش می دهی.

در برخی روایات ترک غیبت برتر از بسیاری عبادت های مستحب شمرده شده است.

حضرت (ص) در بیان دیگری فرمود:

ترک الغیبه احب الی الله عز و جل من عشره الاف رکعه تطوعا. [۲۳]

ترک غیبت نزد خداوند عزیز و بزرگ، از ده هزار رکعت نماز مستحبی ، محبوب تر است.

الصائم فی عباده و ان کان نائما علی فراشه ما لم یغتب مسلما. [۲۴]

کسی که روزه می گیرد، درحال عبادت است؛ اگر چه در بستر خویش خواب باشد؛ به شرط این که از برادر ایمانی اش غیبت نکند.

هر عضو را بدان که به تحقیق روزه‏ای است تا روزه تو روزه بود نزد کردگار

اول نگاه دار نظر تا رخ چو گل در چشم تو نیفکند از عشق خویش خار

دیگر ببند گوش ز هر ناشنودنی کز گفت و گوی هرزه شود عقل تار و مار

دیگر زبان خویش که جای ثنای او است از غیبت و دروغ فرو بند استوار

[۲۵]

در روایت دیگری از رسول خدا (ص) چنین نقل شده است:

الجلوس فی المسجد انتظار الصلاه عباده ما لم یحدث. قیل: یا رسول الله و ما یحدث؟ قال: الاغتیاب. [۲۶]

نشستن داخل مسجد در انتظار نماز، عبادت است؛ به شرط این که فرد سخنی نگوید (و سکوت کند). گفته شد: ای رسول خدا! منظور چه سخنی است؟ حضرت فرمود: «غیبت».

گاه ترک این رفتار ناپسند عامل ورود انسان به بهشت معرفی شده است.

ست خصال ما من مسلم یموت فی واحده منهن الا کان ضامنا علی الله ان یدخله الجنه: رجل نیته ان لایغتاب مسلما فان مات علی ذلک کان ضامنا علی الله [۲۷]

شش خصلت است که هیچ مسلمانی با یکی از آن ها نمی میرد، مگر آن که خداوند تعهد کند او را وارد بهشت کند، فردی که نیت او این باشد از برادر ایمانی اش غیبت نکند؛ پس اگر بر این نیت بمیرد، خداوند متعهد است او را وارد بهشت کند.

ترک غیبت، خیر و نیکی در دنیا و آخرت را در پی خواهد داشت.

حضرت باقر (ع) فرمود: ما در کتاب حضرت علی (ع) این روایت را یافتیم که پیامبر اکرم (ص) بر بالای منبر فرمود:

و الذی لا اله الا هو ما اعطی مومن قط خیر الدنیا و الاخره الا بحسن ظنه بالله و رجائه له و حسن خلقه و الکف عن اغتیاب المومنین. [۲۸]

سوگند به خدایی که جز او معبودی نیست، هیچ گاه خیری در دنیا و آخرت نصیب مؤمنی نشد، مگر به سبب خوش گمانی اش به خدا و امیدواری به او و خوش اخلاقی و ترک غیبت درباره برادران ایمانی.

از سوی دیگر می فرماید:

و الذی لا اله الا هو لایعذب الله مومنا بعد التوبه و الاستغفار الا بسوء ظنه بالله و تقصیره من رجائه و سوء خلقه و اغتیابه للمومنین. [۲۹]

سوگند به خدایی که جز او معبودی نیست، خداوند هیچ مؤمنی را پس از توبه و استغفار کیفر نمی کند، مگر به سبب بدگمانی اش به خدا و کوتاهی در امید به او و بداخلاقی و غیبت کردن از برادران ایمانی>.

أیت الله مجتبی تهرانی

پاورقی:

[۱]. علامه مجلسی : بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۲۴۷، ح ۱۶.

[۲]. کلینی : کافی ، ج ۲، ص ۳۵۴، ح ۲.

[۳]. آمدی : غررالحکم، ص ۲۲۱، ح ۴۴۲۵.

[۴]. سعدی : بوستان.

[۵]. کلینی : کافی ، ج ۲، ص ۳۵۷، ح ۲.

[۶]. همان، ص ۳۵۶، ح ۱.

[۷]. نوعی بیماری است که باعث نابودی اجزای بدن فرد مبتلا می شود.

[۸]. محدث نوری : مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۳۲۲، ح ۸۲۹۳.

[۹]. همان.

[۱۰]. بالا آوردن، استفراغ کردن.