مرور ساده ترین خودآموز داستان نویسی برای نوجوانان

آنچه این كتاب را با دیگر كتاب ها متفاوت می سازد الگوی آموزشی انتخاب شده است به نظر می رسد جزینی كه سال ها آموزش داستان نویسی را در سطح های مختلف تجربه كرده است در تالیف این كتاب از این تجربیات بهره خوبی برده است الگوی آموزشی كتاب بر تولید عملی داستان استوار است, یافتن فكری برای نوشتن, نقشه ریزی برای داستان, ایجاد كشمكش های آدم های جهان داستان و طرز حرف زدن آدم ها و در نهایت ابزار نوشتن داستان

اگر مبنای پیدایش داستان كوتاه را در ایران یكی بود یكی نبود جمالزاده به حساب بیاوریم و حتی اگر توسعاً هدایت را پدر داستان نویسی ایران بدانیم. بیش از چهار دهه گذشت تا اولین كتاب های تئوری درباره داستان نویسی ترجمه و تالیف شد.

دو كتاب مهم قصه نویسی از دكتر رضا براهنی و هنر داستان نویسی از ابراهیم یونسی جزء نخستین كارهای مهم در این زمینه محسوب می شود. اگرچه این دو كتاب نیز متاثر از مباحث تئوریك و آرای نظریه پردازان غرب بود اما توانست پاسخگوی نیازهای علاقه مندانی باشد كه در اواخر دهه ۴۰ به داستان نویسی رو آورده بودند. بعدها جمال میرصادقی با كتاب عناصر داستان و یكی دو كتاب دیگر این فعالیت ها را گسترش داد، البته نباید سهم كتاب های ترجمه در این حوزه را در آن سال ها ندیده گرفت از جمله درباره رمان و داستان كوتاه سامرست موام ترجمه كاوه دهگان و همین طور جنبه های رمان ادوارد مورگان فورستر ترجمه ابراهیم یونسی.

این كتاب ها اغلب فاقد سیر آموزشی بود و در آن بیشتر به تحلیل مباحث تئوری داستان پرداخته می شد كه عمدتاً برای نویسندگان حرفه ای تر سودمندتر بود تا نو قلمان مبتدی. بی آنكه بخواهیم ارزش های جاودان و ماندگار این كتاب ها را نادیده بینگاریم در این آثار به جای اتخاذ یك سیر آموزشی ساده به اصطلاح سازی ها دامن زده شده. در اواخر دهه ۵۰ و خصوصاً در چند ساله اخیر در این حوزه ده ها اثر تالیف و ترجمه شد. از مهمترین كارهای آموزشی این سال ها می شود به كتاب «داستان، تعاریف، ابزار و عناصر» نوشته ناصر ایرانی اشاره كرد كه برای كانون پرورش فكری كودك و نوجوان تالیف شده بود. بعدها داریوش عابدی و مهدی حجوانی هم دست به تجربیاتی زدند مثل پلی به سوی داستان نویسی داریوش عابدی و قصه چیست مهدی حجوانی و...

انتشارات هزاره ققنوس با هدف آشنایی نوجوانان با چند رشته هنری تلاش كرده است ساده ترین شیوه ها را برای آموزش هنرها انتخاب و ارائه دهد. شعر، كاریكاتور، نمایشنامه نویسی و داستان نویسی از جمله این فعالیت ها است. الفبای داستان نویسی نوشته محمدجواد جزینی كتابی است با زبانی بسیار ساده برای آموزش داستان نویسی. او در مقدمه كتاب می گوید: اگر كسی بخواهد هنر نوشتن داستان را یاد بگیرد، حتماً می تواند در قفسه های كتابخانه شهر، مدرسه یا محله اش كتاب هایی را پیدا كند كه هنر نوشتن داستان را یاد می دهند. لابد شما هم به عنوان یك علاقه مند به این هنر، یك یا چندتایی از آنها را خوانده اید. مطالعه این كتاب ها برای كسی كه می خواهد به طور جدی داستان بنویسد، بسیار سودمند است. اما شاید شما هم با من موافق باشید كه این كتاب ها در كنار همه خوبی هایی كه دارند، گاهی یك عیب كوچك هم دارند. اغلب این كتاب ها برای كسانی سودمندتر است كه كمی با هنر داستان نویسی آشنا هستند. در میان این آثار شاید به سختی بتوان كتابی را پیدا كرد كه زبانی ساده برای كسی كه برای اولین بار می خواهد داستان بنویسد مفید باشد چرا كه این كتاب ها اغلب برای بزرگسالان نوشته شده. جزینی در این كتاب تلاش كرده است عناصر ضروری داستان را آن هم با منطقی پراتیك با زبانی ساده همراه با مثال های روشن ارائه كند. از ویژگی های مهم كتاب می توان به پرهیز نویسنده از اصطلاح سازی اشاره كرد. او به آشناترین اصطلاح ها بسنده می كند. اگرچه تلاش می كند تعریف علمی این اصطلاح مخدوش نشود.

آنچه این كتاب را با دیگر كتاب ها متفاوت می سازد الگوی آموزشی انتخاب شده است. به نظر می رسد جزینی كه سال ها آموزش داستان نویسی را در سطح های مختلف تجربه كرده است در تالیف این كتاب از این تجربیات بهره خوبی برده است. الگوی آموزشی كتاب بر تولید عملی داستان استوار است، یافتن فكری برای نوشتن، نقشه ریزی برای داستان، ایجاد كشمكش های آدم های جهان داستان و طرز حرف زدن آدم ها و در نهایت ابزار نوشتن داستان. نویسنده فصل «نوشتن داستان را از كجا شروع كنیم» را این گونه آغاز می كند: «اگر بخواهیم خانه ای بسازیم چه كاری انجام می دهیم. شاید یكی بگوید باید آجر و سیمان و گچ تهیه كنیم، یكی دیگر می گوید قبل از اینها باید نقشه خانه را تهیه كنیم، چندتایی هم شاید بگویند تیرآهن نیاز داریم و... البته كه همه این چیزها برای ساختن خانه لازم است اما شاید اولین چیز مورد نیاز زمین باشد زمینی كه روی آن باید خانه ساخته شود. برای ساختن خانه داستان هم به یك زمین نیاز داریم و زمین بستری است كه داستان روی آن بنا می شود.» این بیان روشن و زبان ساده در سرتاسر شش فصل این كتاب وجود دارد.

مثال های ساده به روشن تر شدن مفاهیم كمك می كند. نویسنده در پایان هر فصل تحت عنوان تمرین تكلیف هایی را به خواننده پیشنهاد می كند، این تمرین ها در واقع اهداف آموزشی كتاب را به شناخت های عملی تبدیل می كند. این كتاب را می توان خودآموز ساده داستان نویسی برای نوجوانان به حساب آورد. تلاش نویسنده آن است كه خواننده نوجوان بتواند با اتكا به مطالعه فصل ها نخستین تجربه های نوشتن داستان كوتاه را كسب كند. شیوه فصل بندی بر الگوی آموزش گام به گام استوار است. برای فهم هر فصل نیاز است كه فصل قبلی خوب درك شود. این كتاب را می شود یك دوره فشرده آموزش غیرحضوری برای نوجوانان به حساب آورد. ظاهراً دغدغه نویسنده یا ناشر این بوده است كه كتاب حجیم نشود، قطع كتاب هم گویای همین ادعا است. اما اگر این بیم نبود نویسنده می توانست همراه مباحث نمونه های ساده داستانی را به همراه هر مبحث ارائه دهد و بی شك جای این نمونه ها در اثر خالی است با تمام این اوصاف كتاب الفبای داستان نویسی ویژگی های منحصر به فرد خودش را حفظ كرده.

نوید مددخواه