یادی از حشمت سنجری

حشمت از همان خردسالی با رهنمود پدر که قریحه موسیقی او را دریافته بود, وارد مدرسه موسیقی وزیری شد او در آغاز علاوه بر شرکت در گروه آواز جمعی کودکان , به فراگیری تارنوازی پرداخت, ولی به زودی به ویولن, ساز ایرانی شده ای که در مدرسه وزیری ارج و قرب ویژه ای داشت, روی آورد و نواختن آن را آموخت

تاریخ موسیقی پیشرو ایران، با سرگذشت ارکستر بزرگی که بعدها به ارکستر سمفونیک تبدیل شد، همگام بوده است. در واقع می شود گفت که آن تاریخ و این سرگذشت در هم تنیده شده است.

گذشته ازآن، هنرستان عالی موسیقی، یعنی کنسرواتوار تهران، نیز همیشه نقش پایگاه و تکیه گاه آن هر دو را ایفا کرده است. موسیقیدانان پیشرو ایران، غالبا تحصیلات اولیه خود را در همین هنرستان گذرانده اند وبه طور دائم یا موقت در ارکستر سمفونیک تهران عضویت داشته اند و بعد هم که به آهنگسازی روی آورده اند، نخستین اجرای آفریده هایشان را همین ارکستر عرضه کرده است.

تنی چند از این موسیقیدانان بعدها حتی خود به مقام رهبری ارکستر رسیده اند و با فراغ بال آفریده های خودشان را نیز آن گونه که خواسته اند به اجرا در آورده اند. پرویز محمود، روبیک گریگوریان، مرتضی حنانه و حشمت سنجری همه کمابیش همین مسیر را طی کرده اند.

حشمت سنجری، که چهاردهم دی ماه امسال، درست ده سال از مرگش می گذرد نیز از فارغ التحصیلان هنرستان علی موسیقی بود که پس از چند سال عضویت در ارکستر سمفونیک تهران، به رهبری آن برگزیده شد و در مجموع بلند ترین دوره رهبری ارکستر را ازآن خود ساخت.

● آغاز کار

حشمت سنجری در سال ۱۲۹۶ خورشیدی در تهران، در خانواد ه ای اهل هنر به دنیا آمد.

پدرش "حسین سنجری" از نوازندگان برجسته تار به شمار می آمده که موسیقی را نزد درویش خان و مرتضی نی داوود آموخته بود ولی با گشایش مدرسه موسیقی علینقی وزیری در سال ۱۳۰۲، به آن جا رفت و با نت خوانی و قواعد دیگر موسیقی علمی آشنا شد و در جرگه یاران و همکاران وزیری درآمد. علاوه بر پدر، مادر حشمت نیز با نواختن تار آشنائی داشت و همین فضای هنری خانوادگی، او را دلبسته موسیقی ساخت و سرنوشت او را رقم زد.

حشمت از همان خردسالی با رهنمود پدر که قریحه موسیقی او را دریافته بود، وارد مدرسه موسیقی وزیری شد. او در آغاز علاوه بر شرکت در گروه آواز جمعی کودکان ، به فراگیری تارنوازی پرداخت، ولی به زودی به ویولن، ساز ایرانی شده ای که در مدرسه وزیری ارج و قرب ویژه ای داشت، روی آورد و نواختن آن را آموخت.

گفتنی است که حشمت همزمان با فراگیری های هنری ، تحصیات عمومی خود را نیز در دارلفنون می گذرانید. ولی با پایان گرفتن تحصیلات عمومی، همه زمان و توان خود را یکسره وقف موسیقی ساخت و در هنرستان عالی موسیقی فراگیری های خود را ادامه داد. نواختن ویولن را نزد "سرژ خودسیف" ، استاد روسی تبار هنرستان، پیش برد و رهبری و آهنگسازی را در کلاس پرویز محمود فراگرفت.

حشمت سنجری سرانجام توانست تحصیل خود را در هنرستان عالی موسیقی، در سال ۱۳۲۸ با اجرای کنسرتو ویولن بتهوون به عنوان پایان نامه، همراه با ارکستر سمفونیک تهران، به پایان ببرد. او بلافاصله پس از این توفیق به رهبری ارکستر هنرجویان هنرستان برگزیده شد.

● رهبری

حشمت سنجری، پس از سفر مطالعاتی مرتضی حنانه ، رهبر وقت ارکستر سمفونیک تهران، به ایتالیا در سال ۱۳۲۴ به رهبری این ارکستر رسید. از آن پس او، با چشم پوشی از یک وقفه سه ساله-در مجموع ۱۲ سال رهبری ارکستر را در دست داشت و "رپتوار"ی گسترده برای ارکستر فراهم آورد. آن وقفه سه ساله از ۱۳۲۶ تا ۱۳۳۲۹ را نیز صرف سفری مطالعاتی به اروپا کرد.

سنجری در این سفر در وین، بروکسل، و پروجا(ایتالیا) به تکمیل تحصیلات خود پرداخت و از چند سازمان آموزشی معتبر دیپلم هائی در یافت کرد که مهم ترین آن ها شاید دیپلم رهبری ارکستر سمفونیک و اپرا و دیپلم آهنگسازی از آکادمی موسیقی وین باشد.

حشمت سنجری پیش از این سفر مطالعاتی، یعنی در سال ۱۳۲۵ نیز به دعوت چند ارکستر بزرگ در آمریکا، سفری چندماهه به آن دیار داشت و از جمله ارکستر سمفونیک های بوستون، کلمبیا و شیکاگو را رهبری کرد. او پس از بازگشت از سفر مطالعاتی اروپا و استقرار مجدد برسکوی رهبری ارکستر سمفونیک تهران، به تناوب به عنوان رهبر میهمان به کشورهای دیگر نیز سفر کرد که مهم ترین آن ها شاید سفر به اتحار شوروی سابق، لهستان، رومانی و ترکیه باشد.

مداومت و استمرار ۱۲ ساله در کار رهبری سبب شده بود که سنجری همه چم وخم های کار ارکستر سمفونیک تهران و نیز روحیات تک تک نوازندگان آن را بشناسد و از این آشنائی، پشتوانه ای برای اعتلای کیفی کار ارکستر فراهم آورد.

● آهنگسازی

حشمت سنجری در کار آهنگسازی، درگیر با مسائلی بود که در زمان او، ذهن همه آهنگسازان پیشرو را به خود مشغول می کرد. پرسش هائی که هنوز تا زمان حال نیز پاسخ هائی یگانه نیافته است:

- آیا می توان از همه شگردهای موسیقی نویسی بین المللی در کار آهنگسازی ملی استفاده کرد؟

- آیا می توان سازهای ملی و بومی را در اجرای آفریده های پیشرو به کارگرفت؟

دو آفریده عمده ای که از حشمت سنجری به جای مانده، نشان میدهد که تمایل و کوشش او بیش از هر چیز درآن بود که به رنگ و بوی موسیقی ملی اولویت بدهد و کاری نکند که طراوت های بومی این موسیقی در لابلای شگردهای فنی بیی المللی از میان برود. به همین جهت آن بخش از دستمایه های موسیقی ملی را زمینه کار قرلر می داد که سازگاری بیشتری برای بسط توسعه و ترکیب با شگردهای فنی دارند.

سنجری در "سوئیت ایرانی" که از پنج بخش تشکیل شده، کوشیده است تا ریتم های سرزنده رنگ های ایرانی را به کار بگیرد. این بخش های پنج گانه عبارتند از: افق بیکران، دوحالت، رقص مظراب ها، رقص دایره، و اوج. در این میان رققص دایره به خاطر جاذبه های ریتمیک، شهرت بیشتری یافته و بارها به وسیله ارکستر سمفونیک تهران اجرا شده است.

آفریده دیگر حشمت سنجری "رنگارنگ" نام دارد که در آن نیز ملودی ها و ریتم های موسیقی ملی، دستمایه قرار گرفته اند.

سنجری گرایش ویژه ای به آهنگسازان سرزمین های شرقی اتحاد شوروی (سابق) ازجمله "فکرت امیروف" داشت. تاثیر این گرایش را می توان در برخی از آثار او یافت. "شور" آفریده معروف "امیروف"، در رپرتوار ارکستر سمفونیک تهران جای ثابتی داشت.

● پایان کار

حشمت سنجری در سال ۱۳۵۱ از رهبری ارکستر سمفونیک تهران کناره گرفت و عنان آن را به دست رهبر جوان و تازه نفس " فرهاد مشکات" سپرد. او از آن پس با داشتن عنوان مشاور وزیر فرهنگ و هنر، به صورت پراکنده موسیقی چند اپرا و باله را در تالار رودکی و نیز کنسرت هائی با ارکستر مجلسی رادیو تلویزیون ملی ایران، رهبری کرد.

همزمان با برپائی انقلاب اسلامی در ایران، حشمت سنجری بازنشسته شد ولی یک سال پس از آن از سوی کارگزاران تازه فرهنگی به کار دعوت شد و ده سال دیگر عنوان رهبری ارکستر سمفونیک تهران را برای خود نگاه داشت.

ولی این ارکستر دیگر ارکستر سمفونیک پیشرفته پیش از انقلاب نبود. بسیاری از نوازندگان آن یا به اصطلاح "پاکسازی" شده و یا به خارج از کشور گریخته بودند. موسیقی، به ویژه موسیقی پیشرو، برای کاکرگزاران فرهنگی نظام تازه، دستاورد تهاجم فرهنگی غرب به شمار می آمد و ناسازگار با ارزش های اسلامی.

آنجه که ارکستر سمفونیک تهران در ده سال نخستین پس از انقلاب به اجرا در آورده از حد سرود های انقلابی و مذهبی و تک و توک آثار ساده و کوتاه کلاسیک فراتر نرفته است شاید همین شرایط ناگوارف حشمت سنجری را آن چنان در تنگنای ذهنی قرار داد که در سال ۱۳۶۸ به بستر بیماری افتاد. یک بیماری طولانی که مرگ او را در چهاردهم دی ماه سال ۱۳۷۳ به دنبال داشت.

محمود خوشنام