نگاهی به سیمای پیامبر اکرم ص در ادبیات

مرتضوی بخش عمده ای از ادبیات هزار ساله ایران به عنوان ادبیات متعهد و اخلاقی, سعی فراوانی در شناساندن بزرگان دین به منظور ارج نهادن و پاس داشت شخصیت معنوی آنان داشته است

مرتضوی بخش عمده ای از ادبیات هزار ساله ایران به عنوان ادبیات متعهد و اخلاقی، سعی فراوانی در شناساندن بزرگان دین به منظور ارج نهادن و پاس داشت شخصیت معنوی آنان داشته است.

در این بین اهتمام شاعران و ادیبان سخن پرداز را در معرفی پیامبران به ویژه پیامبر اکرم(ص) در آثار نظم و نثر ادبیات فارسی نمی توان از نظر دور داشت. در این گزارش بازتاب ابعاد شخصیتی و زندگی پیامبر اکرم(ص) در شعر و ادب فارسی از نگاه کارشناسان و استادان زبان و ادبیات فارسی مورد بررسی قرار گرفته است.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی شیروان می گوید: بسیاری از شعرا هم چون سعدی و نظامی در مقدمه اشعار خود به نعت و ستایش آن حضرت بعد از خداوند پرداخته اند. به عنوان مثال سعدی این گونه به نعت پیامبر می پردازد:

چندین هزار سکه پیغمبری زده

اول به نام آدم و آخر به مصطفی

الهامش از جلیل و پیامش ز جبرئیل

رایش نه از طبیعت و نطقش نه از هوی ....

«اصغری» می افزاید: بیشتر شاعران و نویسندگان به شخصیت پیامبر(ص) و زندگی و اخلاق آن حضرت در اشعار خود پرداخته اند. برخی شعرا چون فردوسی نیز به رسالت پیامبر در اشعارشان اشاره داشتند:

تو را دانش و دین رهاند درست

در رستگاری ببایدت جست

و گر دل نخواهی که باشد نژند

نخواهی که دایم بوی مستمند

به گفتار پیغمبرت راه جوی

دل از تیرگی ها بدین آب شوی

وی با اشاره به این که بسیاری از شاعران در اشعار خود به احادیث مختلف پیامبر اشاره کرده اند، می افزاید: عطار و مولانا از جمله شاعرانی هستند که به این امر پرداخته اند.

وی ادامه می دهد: از مواردی که در شعر شاعرانی چون سعدی، سنایی و ... انعکاس خوبی پیدا کرده، معراج پیامبر است سعدی این چنین می گوید:

شبی بر نشست از فلک بر گذشت

به تمکین و جاه از ملک در گذشت

این کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی گرایش به دین و مذهب در شاعران را از دلایل پرداخت آن ها به وجوه شخصیتی پیامبر(ص) بیان می کند و می افزاید: شعر؛

سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی

عشق محمد بس است و آل محمد

خود بیان گر این گرایش است.

یک استاد دانشگاه نیز با بیان این که در رابطه با ولادت پیامبر اکرم(ص) شاعرانی به این امر پرداختند، می گوید: سعدی در وصف پیامبر شعر معروف ماه فروماند از جمال محمد(ص)، سرو نباشد به اعتدال محمد(ص) را سروده است.

«احمد مرجانی» تصریح می کند: شعر نو به معنای مدرن و غربی (پست مدرن) به دلیل این که دارای فضای خاص اومانیستی و انسان گراست، گاه درک درستی از معنویت و مابعدالطبیعه ندارد و شاید نتواند به این مقوله بپردازد.

نایب رئیس شورای شعر استان درباره نقش ادبیات و شعر فارسی در بازتاب ابعاد شخصیتی پیامبر اکرم(ص) می گوید: زبان یک سری قابلیت هایی دارد که فرد با استفاده از آن قابلیت ها می تواند بر مخاطب تأثیر بگذارد.

مرجانی با بیان این که گفتار و کلام پیامبر اکرم(ص) نیز در اشعار شعرا آمده است، تصریح می کند: مولانا در یکی از اشعارش از سخن رسول اکرم(ص) مبنی بر این که «همانا در روزهای زندگی شما نسیم های الهی در حال وزیدن است به هوش باشید و خود را بر آن ها عرضه کنید» مضمون پردازی کرده است.

گفت پیغمبر که نفحت های حق

اندرین ایام می آرد طبق

گوش و هوش دارید این اوقات را

در ربایید این چنین نفحات را

یک مدرس دانشگاه نیز با بیان این که از آغاز شعر فارسی ستایش پیامبر اکرم(ص) در شعر شاعران نمود فراوانی داشته است، اظهار می دارد: کسایی و رودکی، فردوسی، نظامی، سعدی و مولانا و به طور کلی همه شاعران به مدح پیامبر و بیان شخصیت آن حضرت پرداخته اند.

«حسن روشان» می افزاید: در مجموعه ها و منظومه ها و بسیاری از کتاب های منثور، صنعتی داریم به نام تمهیدیه که در آن ابتدا از حمد خدا سخن می گفتند و سپس به مدح پیامبر اکرم(ص) می پرداختند که در شاهنامه، گلستان، بوستان، مخزن الاسرار، تاریخ جهانگشا و ... نمونه هایی از این دست وجود دارد.

وی با اشاره به این که تمام زندگی پیامبر اکرم(ص) سراسر شور، حرکت و انقلاب است، می گوید: به همه جنبه های زندگی پیامبر(ص) می توان پرداخت اما بیشتر سیرت ایشان مورد توجه شاعران بوده است.وی با اشاره به این که در ادبیات عرب نیز بسیاری از شاعران در این زمینه ذوق آزمایی کرده اند، تصریح می کند: بیان شیرین شاعران سبب شده است تا مخاطبان شعر در ادوار متفاوت رابطه عمیق تری با شخصیت پیامبر(ص) برقرار کنند.وی می افزاید: از آن جایی که در گذشته ادبی ما شعر یک تریبون تبلیغی و هنری بوده است، بنابراین بار حکمت، فلسفه، دین و زیبایی وعظ را شاعران بر عهده داشته اند و شاعرانی هم چون سعدی، فردوسی و مولانا با پرداختن وقایع زندگی پیامبر اکرم(ص) مخاطب را به همدلی واقعی وا می دارد.

«روشان» با بیان این که به طور قاطع نمی توان قافله سار شعر نبوی را مشخص کرد، اظهار می دارد: اما همه از این درگاه گدایی کرده و از این دریای بی کران بهره گرفته اند.

به قول مولانا؛

آب دریا را اگر نتوان کشید

هم به قدر تشنگی باید چشید

وی می افزاید: اما به عقیده من آموزه های دینی، شخصیت، سخنان و احادیث آن حضرت بیش از هر کتابی در مثنوی مولوی آمده و دلیل ماندگاری مثنوی نیز بیان آموزه های دینی است.

وی بیان می کند: نباید از زیبایی های بیان سعدی هم غافل شد که می گوید:

ماه فرو ماند از جمال محمد سرو نباشد به اعتدال محمد

وی ادامه می دهد: ترجیع بند زیبای جمال الدین اصفهانی نیز از زیباترین شعرهاست که در نعت پیامبر اکرم(ص) سروده شده است .