تغییر هوای سیاست در مغرب

عبدالله بن‌کران نخست‌وزیر اسلامگرای مغرب (مراکش) در حال رانندگی از محل کار به خانه‌اش است که تعدادی از فارغ‌التحصیلان خشمگین و جویای کار، اتومبیلش را متوقف می‌کنند.

آنها فریاد می‌زنند: «ما به تو رای دادیم و تو پلیس را می‌فرستی تا ما را دستگیر کند و مورد حمله قرار دهد.»

آقای بن‌کران ضمن عذرخواهی قول می‌دهد هر پلیسی که قانون‌شکنی کرده باشد، مجازات شود. تعدادی از فارغ‌التحصیلان برایش کف می‌زنند.

در مغرب چیزهایی درحال تغییر است. فئودالیسم بی‌روحی که دربار را به موزه‌ای تبدیل می‌کرد، در حال سپری‌شدن است.

قانون اساسی جدید،‌ شبکه‌ای از تحرکات جدید را نوید می‌دهد، دوط راه‌آهن که بموقع حرکت می‌کنند و بزرگ‌ترین بندرگاه در دریای مدیترانه در حال تاسیس است.

برخلاف سایر رژیم‌های مستبد عربی که سال گذشته در پی اعتراضات مردمی ‌سرنگون شدند، محمد ششم پادشاه مراکش در عرض چند هفته از یک قانون اساسی جدید پرده برداشت.

این قانون وعده می‌داد که قدرت را (نه درکل) به صورتی واقعی به یک دولت انتقال دهد که از طریق انتخاباتی شفاف و سالم بر سر کار آید.

در رض یک سال گذشته حزب عدالت و توسعه که یک حزب اسلامگرای میانه‌رو است، توانست در انتخابات برنده شود و نخست‌وزیر خود را معرفی کند.

● حذف سلسله مراتب

رهبر حزب عدالت و توسعه با کنار گذاشتن سلسله مراتب پیشین حکومتی، نه درساختمان‌های دولتی با مستخدمانی یونیفورم‌پوش بلکه در یک خانه عادی با دوگهبان زندگی می‌کند. در مراسم سوگند، او با بی‌میلی بر شانه‌های پادشاه بوسه زد نه مانند دیگران که برای بوسیدن دست او تا زانو خم می‌شدند.

بن‌کران، در خیابان با مردم صحبت می‌کند نه به صورت رسمی ‌و اداری عرب که بسیاری از مراکشی‌ها با آن مبارزه کردند. وزرایش نیز در قهوه‌خانه‌ها با مردم نشست و برخاست داشته و با قطار مسافرت می‌کنند.

سال ۱۹۹۹، (حسن دوم پدر همین محمد ششم پس از مرگ خود) نوعی اصلاحات را به صورت سرسری شروع کرد. به این معنا که یک فرد چپگرای محکوم به اعدام را به عنوان نخست‌وزیر تعیین کرد، اما چنین اقدامی ‌بیشتر پوششی بود برای تداوم پادشاهی.

در حال حاضر البته بن‌کران از اختیارات بیشتری برخوردار شده است. به طوری که او می‌تواند وزرایش را انتخاب کند و بودجه‌اش را آماده سازد. همچنین وی می‌تواند قدرت قانونگذاری‌اش را توسعه دهد.

از سوی دیگر، دربار نیز آن تندخویی دوران حسن دوم را کنار گذاشته است. از این رو هرچند پلیس هنوز موجب هراس مردم می‌شود، اما این مساله بسیار کمتر از سایر کشورهای جهان عرب است.

اسلامگرایان مغربی بسیار کوشش کرده‌اند تا به نخبگان قدیمی حاکم و جاافتاده کشور اطمینان خاطر دهند که می‌توان به آنها اعتماد کرد.

یکی از پیروان بن‌کران می‌گوید: «در مصر وتونس این ارتش بود که از دموکراسی حمایت کرد، اما در مغرب این پادشاه است که چنین می‌کند.» حزب او لحن ضد سکولاری خود را کنار گذاشته است و اجازه می‌دهد تا مشروب‌فروشی‌ها به کار خود ادامه دهند. یکی از وزرا می‌گوید: «ما که پلیس اخلاق نیستیم ».

حزب عدالت و توسعه نگرانی متحدان غربی اش بخصوص فرانسه را در نظر می‌گیرد. وزرا می‌گویند آنها توانسته‌اند امتیاز ساخت یک خط راه‌آهن سریع‌السیر به مبلغ ۱.۸میلیارد یورو (۲.۴ میلیارددلار) را به دست آورند. بگذریم که این پروژه یک بار در گذشته به بهانه هدیه «مقامات استعماری سابق» مورد حمله قرار گرفته بود.

نکته: نخست وزیر مراکش، در خیابان با مردم صحبت می‌کند نه به صورت رسمی ‌و اداری عرب که بسیاری از مراکشی‌ها با آن مبارزه کردند. وزرایش نیز در قهوه‌خانه‌ها با مردم نشست و برخاست داشته و با قطار مسافرت می‌کنند

وظیفه سخت‌تر اسلامگرایان در این میان، مجاب کردن طرفدارانشان است، زیرا هیچ‌کدام از سایر نیروها نمی‌خواهند مشروعیت سیستم پادشاهی را دوباره احیا کنند. از این رو به رغم محبوبیت مردمی ‌و شخصی فردی چون بن‌کران، نوعی ناامیدی بیش از اندازه در جامعه به چشم می‌خورد.

شکوه‌های عضو یک اتحادیه کارگری به این صورت بیان می‌شود که: «کلید قدرت باید در دست مردم باشد نه نیروهای پلیس.» به اعتقاد او «هیچ چیزی تغییر نخواهد کرد»‌.

یکی از خوش شانسی‌های بن‌کران این است که رقبای کم قدرتی دارد. تلاش‌هایی که در گذشته برای متحد کردن گروه‌های رنجیده و آزرده خاطر صرف شد در نهایت بی‌نتیجه ماند. گروه اسلامگرای افراطی العدل و الاحسان که مخالف سلطنت است، ماه گذشته از مجموعه اعتراضات کنارکشید و بقایای اعتراضات هم فروکش کرد.

● مخالفان جدید

در حالی که اپوزیسیون رسمی ‌در حال فروکش کردن است، نوعی اعتراضات غیررسمی‌ در حال رشد است. بخصوص در مناطق روستایی که نیمی ‌از فقیرترین جمعیت ۳۰ میلیونی مغرب در آنجا به سر می‌برند.

در این مناطق، نارضایتی هراز چند گاه اوج می‌گیرد. تنها با اعمال قانون منع رفت و آمد شبانه و بازداشت و استفاده از ماشین‌های آب پاش بود که از ادامه درگیری‌ها در دو شهر شمالی جلوگیری شد. معترضان به افزایش بهای خدمات‌شهری داشتند به مرز جدایی‌طلبی دراین منطقه نزدیک می‌شدند.

اوضاع مالی کشور نیز همچنان درحال وخیم‌ترشدن است. تا به حال، اقتصاد مغرب از رکود ناشی از بازارهای اروپا جان سالم به‌در برده است اما دولت قبلی تمام ذخایر ارزی کشور را صرف حقوق فزاینده کرده؛ به طوری که تنها اندکی از آن باقی مانده است. بازگشت هزاران بیکار از اروپای راکد و لیبی بدون قانون، این ذخایر اندک را هم از میان خواهد برد.

پلیس مغرب تقلا می‌کند قدرت از دست رفته اش را در پی یک سال فرسایش به دست آورد. درشهرها، دستفروشان دوره گرد درخیابان‌ها پراکنده‌اند و ترافیک را بند می‌آورند. جرایم درحال افزایش است.

نیروهای امنیتی اخیرا اقدام به تخریب حدود ۴۴۰۰ واحد مسکونی کردند که به صورت غیر قانونی سال گذشته توسط مراکشی‌ها دریک مکان خالی احداث شده بود. اینها نشان می‌دهد که نارضایتی‌های بیشتری در راه است.

البته این آسان خواهد بود که دولت تعلل خود در کارها را به گردن رژیم گذشته بیندازد. اسلامگرایان که حیاتی تازه یافته‌اند، می‌گویند این کاستی‌ها به وسیله آنها متوقف خواهد شد.

آنها قول تقسیم شفاف و عادلانه ثروت را می‌دهند. آنها فهرستی از شرکت‌های حمل و نقل منتشر کرده‌اند که طبق دستور مقامات بالا تضمین کرده‌اند راه‌ها را بازسازی کنند. شاید بتوانند ژنرال‌های ارتش را هم به خاطر این‌که برای مدت‌های طولانی اجازه ماهیگیری در سواحل را به خود منحصر کرده بودند، شرمنده کرده و آنها را روانه خانه‌هایشان کنند.

به هرحال ائتلاف حکومتی اسلامگرایان نیز محدودیت‌های خاص خودش را دارد. ائتلاف بن‌کران هنوز مملو از وزرایی است که در دولت سابق فعالیت می‌کردند. در حال حاضر او از این بابت مورد انتقاد قرار می‌گیرد که به خویشاوندانش امتیازاتی داده و دست به حیف و میل اموال عمومی‌زده است. این سخت خواهد بود که با دولت گذشته بجنگی و درهمان حال با آنها درقدرت شریک باشی.

● پادشاه غارتگر

شکست این تجربه بسیار پرهزینه خواهد بود. یک کتاب جدید تحت عنوان «پادشاه غارتگر» در فرانسه به چاپ رسید که توضیح می‌دهد چگونه پادشاه مراکش طی مدت ۱۱ سال حکومت خود توانسته است ثروتش را پنج برابر کند.

این درحالی است که پنهانکاری‌های دربار همچنان ادامه دارد و بیشتر می‌شود، زیرا بخش‌های پردرآمد اقتصاد در دست آنهاست. به رغم ممنوع بودن، این کتاب روی اینترنت بسرعت پخش شد.

کاربران دنیای مجازی پیوسته کاخ‌های فراوان محمد ششم را با آلونک‌هایی مقایسه می‌کنند که توسط نیروهای نظامی ‌درهم کوبیده شد.

با این همه، هنوز پادشاهی مراکش درمقایسه با سایر پادشاهان عرب کمتر در معرض دشنام قرار می‌گیرد. از این رو شاید با قربانی کردن چند نفر دیگر از آزمندان دربارش وی بتواند این حکومت را چند صباح دیگر سرپا نگه دارد.

مجله ‌اکونومیست

مترجم: علیرضا ثمودی