مادران, دروازه بان تغذیه خانواده اند

نقش تغذیه ای مادران در گفتگو با دکتر مسعود کیمیاگر متخصص تغذیه و رژیم درمانی

تقریبا در تمام جوامع، زنان نقش مهمی ‌در زنجیره مواد غذایی به ویژه در تهیه، آماده‌سازی و پخت برعهده دارند. مسوولیت این کارها را به ندرت مردان به عهده می‌گیرند. این در حالی است که امروزه بسیاری از زنان علاوه بر انجام کارهای روزمره داخل مسوولیت امور خارج از منزل را نیز برعهده دارند...

این امر ممکن است در تهیه مواد غذایی سالم برای خانواده خللی ایجاد کند. به همین بهانه و به مناسبت روز زن و روز مادر، در گفت‌وگو با دکتر مسعود کیمیاگر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به بررسی نقش زنان در وضعیت تغذیه خانواده پرداخته‌ایم.

▪ آقای دکتر! وضعیت تغذیه‌ای زنان در کشور ما چگونه است؟

- زنان ما چند دسته هستند. برخی خانه‌دارند؛ این خانم‌ها از نظر وضعیت اقتصادی به نسبت جزو طبقه متوسط و مرفه محسوب می‌شوند اما متاسفانه حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد از این خانم‌ها مبتلا به اضافه وزن و چاقی هستند. گروهی از خانم‌ها هم شاغل و به عنوان کارمند، کارگر، کشاورز و... مشغول به کارند. فعالیت این خانم‌ها بیشتراست، در نتیجه چاقی و اضافه‌وزن در آنها کمتر دیده می‌شود. اگر به طور کلی در نظر بگیریم، در بسیاری از مناطق، تفاوت‌ خاصی بین زنان و مردان از نظر وضعیت تغذیه‌ای وجود ندارد زیرا اگر در خانه میوه و لبنیات و... نباشد، برای هیچ‌کس نیست اما گاهی وقتی کمبودی در خانه وجود دارد، مادران از خود می‌گذرند و به نفع همه یا فرزندانشان فداکاری می‌کنند. مثلا اگر گوشت کمی‌ در غذا وجود داشته باشد، همه آن را جلوی همسرشان می‌گذارند در حالی که واقعا خودشان به آهن، ویتامین B۱۲ و ... برای رفع کم‌خونی‌شان نیاز دارند. مردان معمولا به کم‌خونی مبتلا نمی‌شوند یا خیلی کم مبتلا می‌شوند. حتی خانم‌ها به لبنیات و کلسیم بیشتری نیازمندند که در بعضی از این رژیم‌ها و با این نحوه غذا خوردن، تأمین نمی‌شود.

▪ به جز پوکی استخوان و کم‌خونی، چه بیماری‌های دیگری به تغذیه خانم‌ها مربوط می‌شود؟

- بیشتر بیماری‌ها به دلیل کمبود ناشی از کلسیم، آهن و روی هستند. بعضی ویتامین‌ها مانند ویتامین A که بعضی از خانم‌ها آن را به حد کافی دریافت نمی‌کنند، روی سلامت عمومی‌ و مقاومت خانم‌ها در برابر عفونت‌ها تاثیر می‌گذارند. همان‌طور که می‌دانید ویتامین A در پیشگیری از عفونت‌ها نقش مهمی‌ دارد بنابراین اگر کسی دچار کمبود آن باشد عفونت‌های بیشتری به سراغش می‌آید. متاسفانه خانم‌ها در طول زندگی خود به عفونت‌های متعددی از جمله عفونت‌های دستگاه تناسلی مبتلا می‌شوند. تغذیه مناسب می‌تواند به درمان و کاهش تعداد موارد ابتلا به این بیماری کمک کند.

▪ اینکه مادران به اصطلاح «از شکم خود می‌زنند و به بچه‌هایشان می‌دهند» مخصوص کشور ماست یا در کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهای اروپایی و آمریکایی هم مرسوم است؟

- در بسیاری از کشورها این پدیده دیده می‌شود ولی در کشورهایی مانند کشور ما به دلیل وجود فرهنگ مردسالاری و توجه زیاد به فرزندان مرسوم‌تر است. البته این خیلی خوب است که انسان به فرزندش توجه کند ولی باید یک توزیع عادلانه بین افراد خانواده وجود داشته باشد. به هر حال اگر مادران سالم باشند، بهتر می‌توانند به سلامت و وضعیت خانواده برسند. مادران نباید فکر کنند چنین فداکاری‌هایی به نفع خانواده است. چنین فداکاری‌هایی گاهی به بیماری مادر منجر می‌شود و حتی اگر بیماری‌اش واضح و نمایان نباشد، قدرت و انرژی خود را به مرور از دست می‌دهد و به خوبی نمی‌تواند به انجام امور روزمره و فرزندان بپردازد.

▪ از نظر شما چه تفاوتی بین مادران امروز و مادران دیروز از لحاظ طبخ موادغذایی و آگاهی‌ در مورد تغذیه وجود دارد؟

- خوشبختانه امروزه از لحاظ اطلاعات تغذیه‌ای، خانم‌ها در وضعیت خوبی قرار دارند. مثلا مادرانی که به ما مراجعه می‌کنند، آگاهی زیادی در زمینه‌های تغذیه‌‌ای دارند. البته چون فقط افراد خاصی به ما مراجعه می‌کنند، نمی‌توانیم آماری ارائه و نظر بدهیم اما مشاهده می‌کنیم علاقه زیادی به خواندن مجلات و روزنامه‌های سلامت‌مدار مانند همین هفته‌نامه سلامت دارند. در گذشته چنین چیزی نبود. مادران امروز رادیو گوش می‌دهند، تلویزیون تماشا می‌کنند و چون دنیا کوچک شده است، آنهایی که نتوانسته‌اند وارد دانشگاه شوند، سعی می‌کنند این کمبود را از طریق رسانه‌ها جبران کنند. البته گاهی رسانه‌ها مطالب ضد و نقیضی هم ارائه می‌دهند که افراد را سردرگم می‌کنند.

▪ نحوه طبخ مواد غذایی به روش‌های قدیم و جدید تا چه حد روی سلامت افراد خانواده تاثیر دارد؟ شما طبخ‌های جدید را بیشتر توصیه می‌کنید یا طبخ‌های قدیمی‌را؟

- خوشبختانه طبخ امروز بهتر است. یعنی دیگر سرخ‌کردن‌های زیاد، حرارت‌دادن‌های بیش از حد و ماندن مدت طولانی موادغذایی روی اجاق را نداریم. امروزه ما در طبخ موادغذایی از ماکروفر و سرخ‌کن‌های پیشرفته که با روغن بسیار کمی‌غذا را سرخ می‌کنند، کمک می‌گیریم. امروزه دیگر برنج آبکش نمی‌شود مگر اینکه کسی میهمان داشته باشد زیرا برنج‌ در حجم کم در پلوپز پخته می‌شود و نیازی به آبکش کردن نیست. حتی از روغن‌های مایع استفاده می‌شود که در گذشته میزان مصرف آن بسیار ناچیز بود.

▪ با توجه به اینکه بیشتر خرید خانواده را مادران انجام می‌دهند چه توصیه‌هایی به آنها در هنگام خرید موادغذایی دارید؟

- ما همیشه گفته‌ایم که مادران دروازه‌بان تغذیه خانواده هستند‌ و آنچه مادران می‌خرند و وارد خانه می‌کنند، اهمیت زیادی دارد. آنها باید توجه کنند که در حد وسعشان حتما رنگ سبز و نارنجی سبد خریدشان از راه دور پیدا باشد و میوه و سبزی به صورت بسیار بارز و آشکاری در سبد خریدشان دیده شود. خانم‌ها باید به این نکته توجه کنند که گاهی برخی خوراکی‌ها با قیمت مناسب و حتی ارزان، خاصیت فراوانی دارند. مثلا می‌توانند ماهی‌هایی بخرند که از نظر

ارزش غذایی در حد قابل‌قبولی باشند، نیازی نیست که حتما ماهی‌های خاصی تهیه کرد. بنابراین توجه ویژه به تنوع غذایی و استفاده از چهار گروه مواد غذایی باید از مهم‌ترین چیزهایی باشد که همواره باید به آن توجه داشت. طبیعتا لازم است جایگاه خاصی برای لبنیات درنظر گرفت. حتی‌الامکان از نان‌های سبوس‌دار استفاده و کمتر نان‌های سفید را در هر شکلی خریداری کنند.

▪ یکی از عادت‌های بعضی از خانم‌ها این است که حتی اگر برای خانواده غذای تازه بپزند، خودشان از غذای مانده داخل یخچال می‌خورند تا آن را دور نریزند. نظر شما در این باره چیست؟

- اگر غذا درست در یخچال نگهداری شود، مشکلی پیش نمی‌آید و مواد غذایی پخته شده تا ۳-۲ روز در آن به خوبی می‌ماند. البته خانم‌ها باید سعی کنند به اندازه مصرف، غذا بپزند زیرا هرچه غذا کمتر بماند، بهتر است. مصرف دائم غذاهای مانده، سوء‌تغذیه را برای آنها به ارمغان خواهد آورد.

▪ چه توصیه‌ای برای خانم‌های شاغل که کمتر فرصت غذا پختن دارند، دارید؟

- محصولات کنسروشده محدودیت مصرف دارند یعنی نمی‌توان هر روز از آنها استفاده کرد. شما نباید بیشتر از یک وعده در هفته از سوسیس و کالباس استفاده کنید. بنابراین باید زمانی را برای پخت و پز درنظر بگیرید زیرا به هرحال قسمتی از غذای خانواده را خانم خانه تهیه می?کند. متاسفانه بچه‌های مادران شاغل، به خوردن انواع فست‌فود عادت کرده‌اند. مراجعه‌کننده‌ای داشتم که دخترش پنج وعده در هفته فست‌فود می‌خورد. این کودکان در طولانی مدت، هم چاق می‌شوند، هم بیمار. تاوان اینطور غذا خوردن را باید یکی دو دهه دیگر پرداخت کرد.

مریم منصوری