زینب علیها السلام الگوی ماندگار

بی شک همه کمالات آن حضرت در کل, علاوه بر بیان ابعاد مختلف شخصیت بی نظیر این بانوی بزرگوار, به درجه بالای عرفان و خداشناسی او دلالت دارد اگر مرتبه توحیدش قریب به مرتبه توحید حضرات معصومان نبود, هرگز نمی توانست سکاندار طوفان کربلا باشد

بی ‏تردید یکی از مهم‏ترین عوامل تربیت و پرورش فضیلت‏های اخلاقی و نیز تثبیت و انتقال ارزش‏های فرهنگی و اعتقادی، استفاده از الگوهای مناسب است؛ چرا که الگو و سرمشق به لحاظ برخورداری از ویژگی‏های خاصی می‏تواند به روند حفظ و انتقال فضایل و آموزه‏ های تربیتی سرعت ‏بخشیده و به تعمیق و ماندگار شدن آن‏ها کمک نماید.

در مجموعه تعالیم اسلام، به ویژه در تعالیم مربوط به مسائل تعلیم و تربیت، نه تنها توصیه و تاکید بر استفاده از شیوه الگویی شده بلکه علاوه بر تبیین مشخصات و ویژگی ‏های یک الگوی مناسب در موارد ضروری مصداق نیز ذکر شده است. علاوه بر این، گاهی راه ‏های بهره ‏برداری از الگوها نیز مورد اشاره قرار گرفته؛ از جمله در یک مورد ضمن تشریح جریانات مربوط به جنگ احزاب در قرآن کریم، از شخص پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله به عنوان "اسوه حسنه‏" یاد می‏شود. «لقد کان لکم فی رسول الله اسوهٔ حسنهٔ‏» (احزاب،۲۱)

به درستی که زندگی و عملکرد رسول خدا صلی الله علیه وآله برای شما اسوه و سرمشق نیکویی است، با توجه به مفهوم واژه اسوه، منظور آیه این خواهد بود که اگر می ‏خواهید در مسیر صراط مستقیم قرار گیرید، به رسول خدا صلی الله علیه وآله اقتدا کنید و از رفتار و کردار او پیروی و تبعیت کنید. البته، قرآن بلافاصله این هشدار را نیز مطرح می ‏سازد که تنها کسانی می ‏توانند پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله را الگو و سرمشق خود قرار دهند که به خدا و روز رستاخیز اعتقاد داشته باشند و هرگز در لحظات زندگی خویش از یاد خدا غافل نگردند.

در این راستا، توجه به حفظ سلامت فکری و اعتقادی بانوان از اهمیت و ضرورت بیشتری برخوردار است؛ چرا که همواره در طول تاریخ خطرناک‏ترین نقشه ‏های دشمنان از طریق نفوذ و ایجاد تغییر در نوع تفکر و بینش این قشر از جامعه عملی شده است.

به علاوه، حفظ سلامت ‏بینش و دیدگاه ‏های ارزشی بانوان هر جامعه ‏ای به لحاظ نقش بسیار مهمی که در تربیت نسل جدید دارد، تضمین ‏کننده سلامت فکری و فرهنگی سایر اقشار نیز محسوب می ‏شود.

یکی از چهره‏ های برجسته جهان اسلام، که به دلیل برخورداری از ویژگی ‏های منحصر به فرد در تمام زمینه‏ ها می ‏تواند به عنوان یک الگوی به تمام معنی در همه اعصار مطرح شود، حضرت زینب‏ علیها السلام است.

بی ‏شک همه کمالات آن حضرت در کل، علاوه بر بیان ابعاد مختلف شخصیت‏ بی ‏نظیر این بانوی بزرگوار، به درجه بالای عرفان و خداشناسی او دلالت دارد. اگر مرتبه توحیدش قریب به مرتبه توحید حضرات معصومان نبود، هرگز نمی ‏توانست‏ سکاندار طوفان کربلا باشد.

همان‏گونه که این بانوی گران‏قدر در یکی از حساس‏ترین برهه‏ های تاریخ اسلام، از طریق تدبیر و فداکاری و شهامت ‏خطری را که متوجه کیان اسلام بود، برطرف نمود امروز نیز بانوان جامعه اسلامی می‏توانند از طریق اقتدا به سیره و عملکرد و فضایل شیرزن کربلا حضرت زینب کبری‏علیها السلام همه دسیسه ‏های ناجوانمردانه استکبار جهانی را در استیلا بر افکار بانوان مسلمان خنثی نمایند.

این نوشتار، که با هدف گرامیداشت ‏سال ‏روز میلاد عقیله بنی ‏هاشم به نگارش درآمده، می ‏کوشد تا پس از مروری کوتاه به وقایع زندگی آن حضرت، اشاره ‏ای نیز به برخی از کمالات و فضایل والای ایشان داشته باشد.

● سرگذشت زینب علیها السلام

بنا به قول مشهور، حضرت زینب ‏علیها السلام سومین فرزند فاطمه زهراعلیها السلام در روز پنجم جمادی‏الاول سال پنجم یا ششم هجری چشم به جهان گشودند. در این زمان، پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله در خارج از مدینه بودند.

در لحظات پایانی ظهر عاشورا وقتی بالای سر پیکر خونین برادر و مقتدای خود امام حسین‏ علیه السلام آمدند، با این جمله: پروردگارا این هدیه و قربانی را از اهل‏ بیت پیامبرصلی الله علیه وآله قبول فرما، نهایت اخلاص و فداکاری خود را به جهانیان اعلام کرد...

امیرالمؤمنین ‏علیه السلام نام‏گذاری این کودک را به تاخیر انداختند تا رسول خدا صلی الله علیه وآله به مدینه برگشتند. آن حضرت به فرمان الهی نام این مولود مبارک را زینب گذاشتند و توصیه فرمودند که این طفل را همواره گرامی بدارید ؛ چون او شبیه جده‏اش خدیجه کبری‏علیها السلام است.

یعنی همان‏گونه که حضرت خدیجه‏ علیها السلام در آغاز بعثت ‏با شجاعت و فداکاری متحمل زحمات زیادی شد تا نهال نورسته اسلام حفظ و بارور شود، حضرت زینب ‏علیها السلام نیز با صبر و ایثار و تحمل سخت‏ترین فشارها از به خطر افتادن اساس اسلام جلوگیری به عمل می‏آورند.

در توصیف آن حضرت می ‏گویند: حضرت در وقار شخصیت چون جده‏اش حضرت خدیجه ‏علیها السلام و در عفاف و عصمت همانند مادرش زهرا علیها السلام بود.

زینب کبری تا حدود پنج ‏یا شش سالگی، تحت اشراف شخص پیامبراکرم ‏صلی الله علیه وآله و در آغوش مادر بزرگوارش حضرت زهرا علیها السلام پرورش یافت و از این پس، مسؤولیت تربیت و پرورش او به عهده علی‏ علیه السلام گذارده شد. تا این ‏که در سال هفدهم هجری به همسری پسرعمویش، عبدالله بن جعفر درآمد. سالها بعد زمانی که مردم با امیرالمؤمنین علی بن ابی ‏طالب‏ علیه السلام بیعت کردند، حضرت برای یاری پدر از مدینه به کوفه رفت و در مدت پنج‏ سال دوران سخت‏ حکومت علی‏ علیه السلام، همواره یار و تسکین بخش غم‏های پدر بود و زنان کوفه را آموزش می ‏داد... چون علی ‏علیه السلام در محراب عبادت با شمشیر ابن ملجم مرادی ضربت‏ خورد، پرستاری آن حضرت را برعهده گرفت و به دنبال شهادت امیرالمؤمنین ‏علیه السلام و هنگام نوبت امامت ‏برادر بزرگش امام حسن‏ علیه السلام در کنار برادر قرار گرفت و آن‏گاه که امام حسن‏ علیه السلام از کوفه به مدینه برگشت، به همراه ایشان حضرت زینب‏ علیها السلام نیز به مدینه آمد. وقتی که در سال پنجاه هجری معاویه حضرت امام حسن‏ علیه السلام را مسموم کرد باز غمخواری و پرستاری برادر با زینب بود و پس از شهادت امام حسن ‏علیه السلام در خدمت امام حسین ‏علیه السلام بود و زمانی که در سال شصت هجری امام حسین ‏علیه السلام عازم مکه شد، به همراه آن حضرت از مدینه خارج شد و از آن لحظه به بعد تا روز عاشورا در خدمت‏ به قیام اباعبدالله‏علیه السلام تلاش می‏کرد و لحظه‏ای از آن حضرت جدا نشدند. نقل می‏کنند در جریان حرکت‏ به سوی عراق ابن عباس به امام حسین‏علیه السلام گفت اگر ناگزیر باید به این سفر بروید، حداقل این زنان و بچه ‏ها را با خود نبرید. در این لحظه، حضرت زینب‏ علیها السلام خطاب به ابن عباس فرمود: ... سوگند به خدا از حسین جدا نخواهم شد، همراه او خواهم بود با او زندگی کرده و با او می ‏میرم. (۱)

در روز عاشورا با ایثار چند برادر و فرزند و برادرزاده و... فداکاری در راه خدا را به حدی رساند که حتی ملکوتیان را به تعجب واداشت و از عصر عاشورای سال شصت هجری به بعد رسالت پیام‏ رسانی خون شهیدان و سرپرستی و رهبری اسیران نهضت عاشورا را برعهده گرفت و لحظه‏ای از حمایت امام زین ‏العابدین ‏علیه السلام غافل نگشت و بارها در این سفر خوفناک جان آن حضرت را از خطراتی که او را تهدید می‏ کرد نجات بخشید. حضرت زینب با ایراد خطبه‏ های آتشین پایه کاخ‏های ستم بنی ‏امیه را به لرزه درآورد و در یک کلام، با این کار همه تبلیغات و نقشه‏ های دشمنان را خنثی و نفاق منافقان را رسوا و غفلت غافلان را برطرف ساخت. اگر تلاش بی ‏نظیر و فداکاری کامل زینب نبود، به یقین جریان کربلا را بنی امیه یا به فراموشی می ‏سپردند یا از مسیر حیات‏بخش خود منحرف می ‏کردند و به قول شاعر:

سر نی در نینوا می ‏ماند اگر زینب نبود

کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود

چهره سرخ حقیقت ‏بعد از آن طوفان رنگ

پشت ابری از ریا می‏ ماند اگر زینب نبود

در عبور از بستر تاریخ سیل انقلاب

پشت کوه فتنه‏ ها می ‏ماند اگر زینب نبود (۲)

آن حضرت سرانجام، پس از انجام کامل این رسالت ‏سنگین یک سال و نیم پس از جریان عاشورا در رجب سال شصت و دو هجری با کوله ‏باری از غم و اندوه چشم از جهان فرو بست.

● فضایل و اوصاف زینب علیها السلام

حضرت زینب ‏علیها السلام به اعتراف همه تاریخ ‏نویسان، آراسته به همه فضایل و خصلت‏های والای اخلاقی و الهی بودند و در سایه این کمالات به مرتبه‏ای از منزلت انسانی دست ‏یافتند که شایستگی محرم راز الهی و امین ودایع امامت و ولایت‏ بودن را حداقل در بخشی از عمر شریفشان به خود اختصاص دادند. (۳) حضرت این کمالات را به برکت عنایات خاص الهی و پاکی سرشت و نحوه تربیت و پرورش در دامن پیامبرصلی الله علیه وآله و فاطمه‏ علیها السلام و امیرالمؤمنین ‏علیه السلام و تلاش‏هایی که در راستای کسب سجایای اخلاقی و به جای آوردن عبادات و فرامین الهی انجام داده بود به دست آورد.

القابی که برای آن حضرت نقل شده ‏به گوشه ‏هایی از عظمت‏ شخصیت این بزرگ بانوی اسلام دلالت دارند. از جمله: عالمه غیر معلمه، نائبه الزهراء، عقیله النساء، الکامله، ولیدهٔ الفصاحهٔ، صدیقهٔ الصغری، معصومهٔ الصغری، صابرهٔ محتسبه، بطلهٔ کربلا، سلیلهٔ الزهراء، امینهٔ‏الله، محدثه، ناموس کبریا، قرهٔ عین مرتضی، عقیلهٔ بنی هاشم، محبوبهٔ المصطفی، زاهده، عابده، نابغهٔ الزهرا، سرّ ابیها و...

پی ‏نوشت‏ها:

۱. خصائص الزینبیه، ص ۲۸۳ .

۲. قسمتی از شعر زخمی‏ترین فریاد، سروده قادر طهماسبی (فرید) .

۳. امام حسین ‏علیه السلام در آخرین ساعات زندگی خود امانات الهی را به زینب‏ علیها السلام سپرده و حمایت و حفاظت از حضرت سجاد علیه السلام را به ایشان سفارش می ‏کنند و امام سجادعلیه السلام نیز در بیان احکام و برخی مسایل ولایت نیابت ‏خاصه به او داده بودند.

۴۰. خصائص الزینبیه، ص ۳۰۹.

۵. سفینهٔ‏البحار، ج ۱، ص ۵۵۸ .

۶. بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۳۷.

۷. السیدهٔ زینب، محمود شرقادی، ص ۹۸.

۸. زینب کبری، فریادی بر اعصار، ص ۲۳.

۹و۱۰. زینب کبری، ص ۶۲ / ص ۶۳.

۱۱. مرقد العقیله زینب، ص ۲۱.

۱۲. تنقیح المقال، ج ۳، ص ۷۹ .

۱۳. زینب کبری، ص ۲۲.

۱۴- مقتل مقرم، ص ۳۷۱ .

۱۵. ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۶۴ .

۱۶. الطرز المذهب، ص ۷۴.

۱۷. منتخب التاریخ، ص ۲۷۵.

منبع : مجله دیدار آشنا، شماره ۲۵، سید صادق سیدنژاد .

---