چـالشهـای حقـوقی فضـای دیجیتـال

گفت و گویی با آقای مهندس محمد حسن محوری از کارشناسان رسمی دادگستری در رشته رایانه, پیرامون جرایم رایانه‎ای و سایبر به عمل آمده طور فشرده ملاحظه خواهید نمود:

● بحث جرایم رایانه‎ای در دنیا از چه زمانی آغاز شده است؟

▪ اولین جرم رایانه‎ای به طور رسمی در سال ۱۹۶۳ (م) انعکاس یافت توسط فردی به نام «الدون رویس» وی با تغییر در برنامه مربوط به محاسبه صورت هزینه شرکت, در صدی از درآمد حاصله را به حسابهای خاصی واریز می‎نمود و در دراز مدت محاسبات شامل تفاوت مبالغ زیادی می‎شد وی با مراجعه به مراجع قضایی و معرفی خود محاکمه و به ۱۰ سال زندان محکوم شد از سال ۱۹۹۴ به بعد با گسترش فضای سایبر, بحث جرایم سایبری به عنوان صورت تکامل یافته جرایم رایانه‎ای مطرح شد.

● چه تعریفی می‎توان از جرایم سایبری ارائه داد و چه تقسیم بندی‎‎ها و گروه بندی برای جرایم رایانه‎ای متصور هستید؟

▪ Cybercrime یا جرایم سایبری به جرایمی گفته می‎شود که در فضای Cyber-Space رخ می‎دهند. فضای سایبر مجموعه به هم پیوسته دنیای امروز از طریق رایانه و ارتباطات راه دور (بدون در نظر گرفتن مکان جغرافیایی) است.

جرایم سایبری شامل موارد زیر می‎شوند.

۱) جرایم کلاسیک با توصیف سایبری مانند جعل سایبری

۲) جرایم علیه محتوا

۳) جرایم صرف فناوری اطلاعات

۴) جرایم مخابراتی

۵) جرایم با مبنای غیر جزایی.

جرایم رایانه‎ای بخشی از جرایم سایبری هستند که در آن رایانه وسیله، هدف یا واسطه ارتکاب جرم است که این جرایم به ۳ گروه تقسیم می‎شوند.

۱) جرایم اقتصادی مرتبط با رایانه

۲)جرایم علیه حقوق شخصی

۳) جرایم علیه منافع فرا شخصی.

● در تدوین برنامه‎‎های اجرایی برای توسعه و کاربری IT در ایران چه تمهیداتی از نظر قوانین مورد نیاز باید اندیشیده شود؟

▪ در حوزه حقوق جزا، قوانین مربوط به جرم‎انگاری، دادرسی، صلاحیت، اعتبار ادله کامپیوتری و در قوانین حقوقی، قوانین مربوط به مالکیت فکری، تجارت الکترونیک، اصل و مصدق سند در محیط دیجیتال و ... نیاز به تدوین و تصویب دارند.

در حوزه فنی، مقررات در قالب کد رفتاری و حرفه‎ای شامل شرح وظایف ISPها و دیگر ارائه‎کنندگان خدمات اینترنتی، مقررات امنیتی، استانداردها، مسئولیت‎های ناشی از حرفه‎های مرتبط و ... نیاز به تدوین و تصویب دارند که بعضاً اقداماتی صورت گرفته یا در دست اقدام است. در حوزه حاکمیتی و مدیریتی بحث کنترل جریان داده‎‎ها و قوانین مرتبط با آزادی جریان اطلاعات و حمایت از داده‎‎ها برای برخورد هماهنگ با جرایم سایبری نیاز به وضع قوانین جدیدی دارند.

● در مورد جرایم رایانه‎ای می‎توان مانند برخی جرایم اجتماعی به پیشگیری معتقد بود؟

▪ پیشگیری در اینجا روشها و ابزارهای خاص خود را دارد. استفاده از انواع نرم افزارهای فیلترینگ, بلوکه کردن, کنترل محتوا از جمله مباحث در پیشگیری این جرایم است.

● با توجه به اینکه IT مرزهای جغرافیایی دولتها و ملتها را نادیده گرفته است بهتر نیست برای مقابله با جرایم رایانه‎ای به اجماع جهانی در این مورد دست یافت و قانونیواحد برای آن وضع کرد؟

▪ جرایم رایانه‎ای مبتنی بر تکنولوژی اطلاعات است. در جرایم رایانه‎ای طبع جهانی دارد و مقابله با آنها اقدامات یکسان بین‎المللی را می‎طلبد و چنانچه این جرایم در سیستمهای قضایی کشورهای مختلف به صورت یکسان تعریف نشوند تلاش ضابطین اجرایی برای برخورد هماهنگ با این جرایم غامض و پیچیده خواهد شد.

● در مورد جرایم رایانه‎ای یک طرف قضیه نوع امنیتی است که فراهم می‎شود. چالشهای امنیتی سیستمهای رایانه‎ای در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

▪ اجرای تدابیر امنیتی مستحکم‎تر می‎تواند باعث نجات تجارت, حکومت و مصرف کننده از بیشتر ضایعات خسارات زننده شود وابستگی جدی صنعت رایانه در ایران به یک قالب سخت افزاری و به ویژه نرم افزاری خاص از چالشهای اساسی امنیت سیستمهای اطلاعاتی در ایران است که اقدامات اولیه‎ای در این خصوص از جمله تعریف پروژه سیستم عامل ملی نیز صورت گرفته که فعلاً در حد انتظار نمی‎باشد.

● یکی از طولانی‎ترین بحثها در ایران, بحث جرایم اینترنتی است. وضع قوانین در این مورد چگونه بوده است؟ با توجه به این که خلأهای قانونی در این زمینه موجب چند قانونی در این حوزه شده است چه راهکاری پیشنهاد می‎کنید؟

▪ جرایم ارتکابی در اینترنت نظیر جرایم کلاسیک, برخی جرایم دارای جنبه مالی, امنیتی و در موارد جدید از حیث ماهوی و ذاتی مباحث جداگانه‎ای را نسبت به جرایم کامپیوتری در بردارد. در کشور ما جز لایحه تدوین شده در شورای عالی توسعه قضایی که مراحل نهایی خود را طی می‎‌کند و لایحه تجارت الکترونیک, قوانین تدوین شده دیگری در زمینه جرایم ارتکابی در اینترنت وجود ندارد در حالی که اینترنت اثر ملموسی بر حوزه‎‎های مختلف حقوقی گذاشته است.

● برای مقابله با جرایم رایانه‎ای در ایران, آیا احساس نیاز برای قانونگذار پیش آمده است؟

▪ جرم, فعل یا ترک فعلی است که قانونگذار آن را معین کرده و برای آن مجازات پیش‎بینی نموده است و در غیر این صورت نمی‎توان عمل شخصی را جرم نامید لذا برای مبارزه با جرایم رایانه‎ای یا سایبری نیاز به قانون است. از این رو در سال ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ و ۱۳۸۲ قانون تجارت الکترونیک از سوی دولت به مجلس ارائه و مراحل تصویب خود را گذرانده‎اند. همچنین در این سال نیز لایحه‎ای در خصوص جرایم کامپیوتری تدوین شده.

● دولت در این زمینه چه وظیفه‎‎ای دارد؟

▪ به نظر می‎رسد دولت باید با شناسایی کمبودها یا فقدان قوانین, بسته به ارگان یا ارگانهای دیگر زمینه‎ساز تدوین قوانین شود.

● آموزش پایه‎ای مفاهیم فناوری اطلاعات و آشنا کردن کاربران از نوجوانی با اخلاق به کارگیری سیستم‎‎های رایانه‎ای چه نقشی در کاهش جرایم رایانه‎ای دارد؟

▪ اخلاق رایانه‎ای یا سایبری جزو ارکان جامعه اطلاعاتی است. در زمینه فناوری اطلاعات باید آنچه اخلاق کامپیوتری یا اخلاق حرفه‎ای تلقی می‎شود به دقت آموزش داده شود. نوجوانان و جوانان بیشترین استفاده کنندگان رایانه را تشکیل می‎دهند و آموزش این کاربران در خصوص رفتار آنها در فضای سایبر در کاهش جرایم مربوط بسیار مؤثر است.