استجابت در خواست دوستان دینی

از زیربنا تا روبنای جهان هستی نظامی باز به عوامل فوق طبیعی دارد كه نیایش نیروی تغییر آن است و می تواند تاثیرگذار باشد

● درباره كتاب مفتاح الفلاح

مفتاح الفلاح اثر علامه شیخ الاسلام والمسلمین بهاء المله والدین محمدالعاملی شیخ بهائی، ترجمه علی بن طیفور بسطامی، به ضمیمه رساله نور علی نور در ذكر و ذاكر و مذكور نوشته آیت الله حسن حسن زاده آملی، موسسه انتشارات حكمت، چاپ ششم: ۱۳۸۴، ۴۶۲ ص ۱۱۲ص.

دعا خالص ترین، پاك ترین، مقبول ترین، نزدیك ترین و عاطفی ترین رابطه بنده با معبود خویش است. گفت وگویی صریح و بی ریا، ساده و صادقانه است. اظهار و بیان تذكر و توجه قلبی داشتن عبد است به معبود. دعا سخن گفتن، گاه با زبان است و گاه با دل. با زبان ذكر گفتن و با دل متذكر او بودن و در محضر و منظر او زیستن است.

وقتی تقوا به درجه ای رسد كه انسان در هر حال، خود را در بارگاه او داند، این نهایت درجه تذكر قلبی و ارتباط باطنی بنده با معبود خویش است. اظهار ذلیل ترین مرتبه عجز و فقر و نیازمندی عبد است در برابر معبود غنی و بی نیاز.

آدمی جهت تقرب به خدا و به دست آوردن آرامش روحی و تحصیل مكارم اخلاق و دوری از معاصی و رذایل، و زدودن كدورات روانی، و وسوسه های شیطانی، و تقویت اراده و نیروی تعقل و فكر، و قضای حوایج مادی و معنوی، نیاز به دعا و نیایش به درگاه پروردگار متعال داشته و دارد، و لذا بخش وسیعی از تعلیمات انبیا را عموما و پیامبر بزرگوار و ائمه معصومین علیهم السلام را خصوصا دعا و نیایش تشكیل میدهد.

در مكانت و منزلت دعا و مقامات آن آیات قرآنی را لسان مبین است، و روایاتی در اسرار و آداب دعا از پیشوایان دین است كه مشایخ علم را برانگیختند و بر آن داشتند تا در دعا كتاب ها نوشته اند، و صحیفه ها گرد آورده اند، و در پیرامون آن با تنویع موضوعات عدیده بحث ها پیش كشیده اند، و درهایی از رحمت به سوی نفوس مستعده گشوده اند.

«مفتاح الفلاح» نیز چنانكه از نام دلنشین، طرب انگیز و جان فزایش پیدا است، یكی از مائده های پرفایده آسمانی است كه نگاشته افضل المتاخرین، و اكمل المتبحرین، شیخ الاسلام والمسلمین، بهاء المله والدین محمدالعاملی معروف به شیخ بهائی علیه الرحمه به زبان عربی است كه علی بن طیفور بسطامی در مقام ترجمه آن به فارسی برآمده و در حقیقت فصاحت بیانش، فهم و استمتاع از كتاب را به سهولت و آسانی گراییده است.

«مفتاح الفلاح» یكی از ارزنده ترین كتب ادعیه در فرهنگ شیعی است. اهمیت این اثر یكی به لحاظ جلالت قدر و مقام رفیع علمی و معنوی گردآورنده این اثر است كه با شناخت دقیق و فهم عمیق خود از معارف معصومین علیهم السلام مجموعه ای از احادیث متقن وارده در این باب را گردآوری نموده است. اهمیت و ویژگی دیگر این مجموعه در این است كه یك برنامه روحی و روانی برای تمام اوقات شبانه روز است. بدین معنا كه انسان در هر ساعتی از ساعات كه حال دعا و استغاثه داشته باشد می تواند با مضامینی عالی با معبود و معشوق یگانه خود راز و نیاز نموده و روح خود را در معرض اشراقات و انوار قدسیه الهی قرار دهد.

با توجه به جهات فوق، موسسه انتشارات حكمت از دیرباز مترصد فرصتی برای انتشار این اثر به فارسی بود. از «مفتاح الفلاح» چند ترجمه فارسی توسط علمای پیشین به عمل آمده كه نسخ آنها به فراوانی موجود است كه از جمله آنها می توان ترجمه مرحوم آقاجمال گلپایگانی ره را نام برد. ولی هیچ یك از ترجمه ها با توجه به زبان فارسی كنونی ترجمه ای گویا و روان محسوب نمی شود. جز اینكه ترجمه علی بن طیفور بسطامی كه از دانشمندان قرن یازدهم است در میان آنها از موقعیت ویژه ای برخوردار است. نثر شیوا و گویا و نیز توضیحات مفید و بجای مترجم بر متن كتاب، روی هم رفته یك «مفتاح الفلاح» فارسی را در اختیار خواننده گذاشته است.

حضرت استاد آیت الله حسن زاده آملی دامت بركاته در مقدمه ای بر این كتاب نكاتی پیرامون «دعا در معارف اسلامی» به خامه تحریر درآورده اند، كه حاصل آن «رساله نور علی نور در ذكر و ذاكر و مذكور» است كه خود بحثی بدیع درباره دعا است. حضرت استاد كتاب «مفتاح الفلاح» را یكی از مائده های پرفایده آسمانی برشمرده اند كه عائد نفوس مشتاق و شیفته كمال می گردد:

«مفتاح الفلاح تالیف منیف ابوالفضائل مشتهر آفاق علامه شیخ بهاء المله والدین است كه در وظایف اهل دیانت به آداب و اعمال واجب و مندوب روز و شب به بهترین نظم و اسلوب تدوین فرموده است. محاسن آن غریز و مطالب آن عزیز است. هم مشحون به حقایق لطایف منطق سفرای الهی درگاه راز و نیاز با خداوند بی نیاز است، و هم حافل دقایق معانی در بیان اسرار متیسر آیات قرآنی، و ادعیه و اذكار ماثوره است.

كوتاهی سخن: انسان آگاه و زبان دان و گوهرشناس باید بدان انس بگیرد تا قداست و نفاست چنان در یتیم را دریابد، وگرنه زبان قلم در وصف و تحریر آن زبون است. معلم بزرگ مرحوم آیت الله ملاحسینقلی همدانی رحمه الله علیه كه به فرموده بعضی از مشایخ ما سیصد تن از اولیاءالله در محضر انور او تربیت شده اند، می فرمود: كتاب «مفتاح الفلاح» شیخ بهائی برای عمل كردن خوب است... انتشارات حكمت به خود ببالد كه سعادت نشر چنین اثر جسیم و تراث علمی عظیم نصاب نصیب او گردیده است كه بلاشك مایه بركات معنوی متوالی وی خواهد بود.» در نظر معظم له شایسته است «مفتاح الفلاح» شیخ بهائی در عداد كتب درسی حوزه های علمیه درآمده و كسانی در مقام تدریس آن برآیند كه زبان فهم و اهل دعا و سیر و سلوك بوده و به قولی راه رفته و راه نمایند.

اثر مذكور در دو بخش تنظیم یافته است كه بخش اول آن رساله «نور علی نور در ذكر و ذاكر و مذكور» به قلم آیت الله حسن زاده آملی دامت بركاته است و بخش دوم مشتمل بر شش باب كتاب مفتاح الفلاح است.

رساله نور علی نور یك مقدمه و یازده فصل در دعا و ذكر و مناجات است. مقدمه آن مشتمل بر كلماتی چند حول مكانت و منزلت دعا بوده و یازده فصل این رساله در بیان بعضی از اسرار ذكر و دعا، عدد ماثور در بعضی ادعیه و اذكار، اوقات و امكنه، طهارت داعی، احتراز از دعای ملحون، دعای ماثور و غیرماثور، ادب مع الله و سر اجابت دعا تنظیم یافته است.

حضرت استاد حسن زاده آملی حفظه الله تعالی در مقدمه رساله مذكور با نثری شیوا و گویا و با زبانی بدیع، بیاناتی بس عمیق و موثر درباره دعا مطرح كرده اند كه خود جلوه ای دلنشین را از این مائده آسمانی بر صفحه ذهن و دل مخاطب تصویر نموده و انگیزش او را برای دریافت جرعه هایی معنوی از رساله آماده می نماید. دریافتی طرب انگیز و جان فزا برای استفاده ای عمیق تر از دعا و ذكر و مناجات. ایشان با ذكر دعا به عنوان كلید عطا و وسیله قرب الی الله تعالی، كوبه باب رحمت رحیمیه، موجب رسوخ حب ذكر الهی در دل، توشه سالكان حرم كبریای لایزال، سیر شهودی و كشف وجودی اهل كمال، معراج عروج نفس ناطقه به اوج وحدت، مرقات ارتقای انسان به مقام ولایت، واسطه اسم اعظم گردیدن انسان، كاسر قلب و جابر آن و یاد دوست در دل راندن خوانده اند و دل بی دعا را بی بها نامیده اند.

شیخ بهائیره در مقدمه كتابش ذكر می نماید كه تالیف «مفتاح الفلاح» به نوعی استجابت درخواست جمعی از برادران دینی و دوستان یقینی بوده است كه از وی استدعای تالیف كتابی مشتمل بر عبادات واجب و اعمال مستحب و آداب و اذكار شبانه روزی نموده بودند. عناوینی كه وی برای شش باب كتابش برگزیده است به ترتیب عبارتند از:

باب اول در بیان آنچه از طلوع صبح صادق تا برآمدن آفتاب به عمل باید آورد.

باب دوم در آنچه از وقت طلوع آفتاب تا هنگام زوال مرعی باید داشت.

باب سیم در آنچه از وقت زوال تا غروب آفتاب قیام به آن باید نمود.

باب چهارم در آنچه از وقت غروب آفتاب تا وقت خواب مبادرت به آن باید نمود.

باب پنجم در آنچه از وقت خواب تا نصف شب مشغول به آن باید بود.

باب ششم در آنچه از نصف شب تا طلوع صبح عمل به آن باید كرد.

● نیایش برای انسان هدف های متعددی را دربردارد:

۱. انسان برای تكامل مادی و معنوی آماده شده است و از خداوند آگاهی می خواهد تا بتواند علل محاسبه نشده را كه از هرسو به طرفش سرازیر می گردند به حساب درآورده و هر چه بیشتر بتواند موانع را از پیش پا بردارد و مقتضیات را انجام دهد. اگر هم نتواند از عهده علل ناشناخته برآید، عنایتی خداوند فرماید و تسلیم به مشیت را چراغ راه انسان نماید تا در زندگانی خلائی احساس نكند.

۲. نیرو گرفتن از ماورای طبیعت و بهره برداری از آن در برآورده شدن نیازهای مادی و معنوی

۳. تماس بی نهایت كوچك با بی نهایت بزرگ است كه نهایت آمال و ایده آل بشری است. با این تماس است كه جهان درونی و برونی و جهان مادی و معنوی هماهنگ می شوند و هستی آدمی، معنای حقیقی خود را برای انسان آشكار می سازد.

۴. تحلیل آرامش روحی در هنگام اضطراب های مختلف

۵. به دست آوردن نیرو برای كوشش های بامحتوا

از زیربنا تا روبنای جهان هستی نظامی باز به عوامل فوق طبیعی دارد كه نیایش نیروی تغییر آن است و می تواند تاثیرگذار باشد. اگرچه جهان نمایش نظام بسته را دارد، ولی دارای نظامی باز به فوق طبیعت است. مولف مقدمه باب اول را به فضیلت بین الطلوعین، تحقیق در تشخیص فجر ثانی و عبادات متعلق به فجر ثانی اختصاص داده است.

سیدمحمدرضا خلیل نژاد