مزایا و معایب شهرنشینی در دنیای مدرن

سالی که پیش روی ماست در تقویم سازمان جهانی بهداشت با شعار «شهر سالم» نام گذاری شده است

سالی که پیش روی ماست در تقویم سازمان جهانی بهداشت با شعار «شهر سالم» نام‌گذاری شده است....

سازمان جهانی بهداشت گسترش شهرنشینی را یکی از اثرگذارترین وقایع قرن بیست و یکم بر سلامت انسان‌ها می‌داند. تلاش و همکاری‌های بین بخشی برای بهبود معیارهای سلامت در شهرها تنها زمانی به نتیجه دلخواه خواهد رسید که از نقطه (شناخت دقیق معضلات) آغاز شود. به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت به موازات ارایه برنامه‌های سالانه خود اطلاعات گسترده‌ای را نیز در زمینه مشکلات ساختاری شهرنشینی منتشر کرده است. گزیده‌ای از این گزارش تفصیلی را با هم می‌خوانیم:

رشد شهرنشینی در تمام نقاط جهان جریان دارد برای درک بهتر رشد تصاعدی شهرنشینی در دهه‌های اخیر می‌توان به مدت زمانی که یک کلانشهر از جمعیت یک میلیون نفری به ۸ میلیون نفر رسیده است، توجه کرد. شهر لندن این رشد را در طول ۱۳۰ سال تجربه کرده است. بانکوک در عرض ۴۵ سال و سئول تنها در عرض ۲۵ سال.

در فاصله سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۵ جمعیت شهرنشین کشورهای در حال توسعه به طور هفتگی ۲/۱ میلیون نفر افزایش یافته است.

اغلب رشدهای سرسام‌آور جمعیت شهرنشینان در شهرهایی رخ داده است که تا ۲ دهه قبل جمعیتی در حدود ۱ تا ۲ میلیون نفر داشته‌اند.

رشد غیرقابل انتظار شهرنشینی عملا مدیران شهری را برای فراهم آوردن زیرساخت‌های بهداشتی ناتوان کرده است. به خصوص در نواحی حاشیه‌ای کلانشهرها که عموما قشر فقیر جامعه در آن زندگی می‌کنند.

● شهرنشینی و بهداشت محیط

در حدود ۲۵ درصد شهروندان کشورهای در حال توسعه از سوخت فسیلی برای گرما و پخت و پز استفاده می‌کنند. این نوع منابع انرژی باعث آلودگی هوای داخلی خانه و بروز بیماری‌های مزمن تنفسی به ویژه در کودکان می‌شود. در مقیاس جهانی سالانه حدود ۲ میلیون نفر بر اثر آلودگی هوای داخلی خانه جان خود را از دست می‌دهند.

سیستم جمع‌آوری و امحای زباله‌ها در بسیاری از کلانشهرهای جهان سومی همچنان به صورت سنتی صورت می‌گیرد.

تراکم بالای صنایع و جمعیت شهری موجب شده است تا در بعضی مناطق متوسط دمای شهرها ۵ تا ۱۱ درجه از نواحی همجوار بالاتر باشد. اثرات بلندمدت این افزایش دما در صورت بی‌توجهی با خسارات فراوانی همراه خواهد بود.

● حمل و نقل شهری و سلامت شهروندان

در بسیاری از کلانشهرهای کشورهای در حال توسعه افزایش ناگهانی وسایل نقلیه موتوری در طول دو دهه گذشته موجب ترافیک‌های سنگین خیابانی در سفرهای درون شهری شده است.

آلودگی‌های گوناگون ناشی از این حجم ترافیکی مشکلات بهداشتی متعددی را به خصوص برای گروه‌های آسیب‌پذیر پدید آورده است.

حوادث ترافیکی نهمین علت اصلی مرگ و میر در سراسر جهان هستند. متاسفانه اغلب مرگ‌های ناشی از حوادث ترافیکی در کشورهای فقیر و در حال توسعه رخ می‌دهد. تقریبا نیمی از قربانیان این احوادث را عابران، دوچرخه‌سواران و موتورسواران شامل می‌شوند.

طبق برآوردهای موجود آلودگی هوای شهرها مسوول مرگ سالانه ۲/۱ میلیون انسان در سراسر جهان است که عمدتا به علت عوارض قلبی و تنفسی رخ می‌دهد. وسایل نقلیه موتوری بخش عمده‌ای از این آلودگی را پدید می‌آورند. هر چند آلودگی‌های صنعتی و نیروگاه‌های حرارتی تولید برق نیز سهم بزرگی در آلودگی‌ هوای شهرها دارند.

در بسیاری از شهرهای کشورهای در حال توسعه وجود اتومبیل‌های قدیمی، زیرساخت‌های جاده‌ای ضعیف و به هم آمیختگی محل عبور و مرور عابرین پیاده و دوچرخه‌سواران با وسایل نقلیه موتوری آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا و سوانح ترافیکی را دوچندان می‌کند.

مهیا نبودن پیاده‌روهای مناسب و مسیر امن برای دوچرخه‌سواری در حاشیه خیابان‌ها به معضل زندگی کم‌تحرک در شهرهای فقیر دامن زده است. علاوه بر این بدون فراهم آوردن چنین زیرساخت‌هایی تشویق شهروندان به انتخاب وسایل نقلیه غیرموتوری و انجام سایر فعالیت‌های سلامت محور عملا بی‌نتیجه خواهد بود.

● افزایش بار بیماری‌های غیرواگیر

در حال حاضر ۸۰ درصد بار بیماری‌های مزمن در کشورهایی با درآمد متوسط و ناچیز متمرکز شده است. این بیماری‌ها با توجه به سیر طولانی خود بار مالی فراوانی را در طولانی‌مدت به همراه دارند.

چاقی و بیماری‌های مربوط به آن بخش قابل توجهی از سرانه درمان را به هدر می‌دهد. در مقابل از نیروی مولد کشورها می‌کاهد.

رژیم‌های نامناسب تغذیه‌ای و زندگی کم‌تحرک به عامل بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر و مزمن تبدیل شده‌اند. بیماری‌هایی همچون فشار خون، استئوپروز، دیابت نوع ۲، انواع خاصی از سرطان و سرانجام مشکلات قلبی‌عروقی.

● سلامت روان در شهرها

رشد افسارگسیخته شهرنشینی و حواشی آن سلامت روان بسیاری از شهروندان را به طور مستمر تهدید می‌کند. ازدحام جمعیت، بی‌کاری، فقر، اختلافات فرهنگی و احساس تنهایی در کنار مشکل مسکن برای آنها که اجاره‌نشین هستند همگی عوامل مهم تشدید استرس‌های روحی در شهرها هستند.

طبق آمارها شهرنشینی به افزایش محسوس بار بیماری‌های اعصاب و روان انجامیده است. همچنین مقاومت به درمان‌های موجود در ساکنان مراکز کلانشهرها بیشتر مشاهده می‌شود.

مطالعات گسترده نشان داده است که کودکان در نواحی شهری با مشکلات روحی بیشتری در مقایسه با کودکان روستایی روبه‌رو هستند.

ـ تراکم جمعیت و اجبار به زندگی در آپارتمان‌ها موجب شده است تا نقش همسایه‌ها نیز به عنوان یک عامل دخیل در سلامت روان مورد توجه قرار گیرد. آلودگی‌های صوتی، نداشتن اطمینان متقابل و تفاوت‌های رفتاری و فرهنگی موجب از بین رفتن احساس امنیت و آرامش روحی بسیاری از شهروندان می‌شود.

ترجمه: دکتر نیما سیفی