مفهوم کلی تاریخ

رابین جرج کالینگوود در کتاب «مفهوم کلی تاریخ» روال تاریخ را اساساً تفسیر مدارک گذشته خوانده و سرانجام تاریخ را علمی برای خودشناسی انسان ارزیابی می کند

رابین جرج کالینگوود در کتاب «مفهوم کلی تاریخ» روال تاریخ را اساساً تفسیر مدارک گذشته خوانده و سرانجام تاریخ را علمی برای خودشناسی انسان ارزیابی می کند. به این ترتیب از دیدگاه این استاد متافیزیک دانشگاه آکسفورد، ارزش تاریخ در آن است که به انسان می آموزد انسان چه کرده است و بنابراین انسان چیست؟ از نگاه کالینگوود؛ «هنگامی که کسی تاریخی فکر می کند و اسناد یا اشیایی که از گذشته بر جای مانده است را پیش روی خود دارد وظیفه دارد فکر پدیدآورنده اثر را کشف و سپس آن را برای خود بازسازی کند تا به این شکل فرآیند ویژه یک مطلب را به درستی دریابد.» برای مثال هنگامی که مورخ یاسای چنگیز را می خواند، باید چنان که گویی وضع چنگیز وضع خود اوست، فرآیندی را که امپراتور در گرفتن تصمیمی در «یاسا» طی کرده است با دانش خود تجربه کند.

در ادامه کالینگوود خاطرنشان می سازد سیاست چیزی است که از نظر تاریخی می توان مورد مطالعه قرار داد چون نمونه آشکار عمل و از روی قصد است. همچنین فعالیت اقتصادی هم می تواند تاریخ داشته باشد چون از قصد شخصی که کارخانه می سازد یا بانک تاسیس می کند، می توانیم تاریخ آن را بفهمیم یا اگر به ما گفته شود در کارخانه اعتصاب کرده اند یا به بانک هجوم برده اند، می توانیم در ذهن خود مقاصد مردمی را که عمل جمعی شان آن اشکال را به خود گرفته است، بازسازی کنیم و البته در اخلاق هم به همین منوال می توان تاریخ پدید آورد زیرا در محل اخلاقی، کارهای معینی را از روی قصد انجام می دهیم تا حیات عملی خود را با آرمان چیزی که باید باشد، هماهنگ کنیم. با این مقدمه است که مبحث کالینگوود درباره پیشرفت به عنوان یک آفریده تفکر تاریخی تا حدودی روشن می شود.

کالینگوود می گوید نمی توان مقایسه اصیلی میان دو طریق زندگی دو نسل انجام داد بنابراین هیچ حکمی درباره اینکه یکی از دیگری را بتوان بهتر دانست، نمی توان داد و از این رو هیچ مفهومی از تغییر به عنوان پیشرفت وجود ندارد.

به این دلیل تغییرات تاریخی در طریق زندگی یک اجتماع بسیار به ندرت (حتی از جانب نسلی که آنها را ایجاد می کند)، مستلزم مفهوم پیشرفت است. آنها به پیروی از انگیزه یی کور دست به تخریب هر چیزی می زنند که آن را درک نمی کنند و بد می دانند و چیز دیگری را به عنوان خوب جایگزین آن می کنند اما پیشرفت جایگزین کردن بد با خوب نیست، بلکه جایگزین کردن خوب با بهتر است. پس برای آنکه تغییر مفهوم پیشرفت را پیدا کند، شخصی که آن را ایجاد کرده باید چیزی را که نابود کرده خوب و از جهات قطعی مطمئن بپندارد و این کار را فقط به شرطی می تواند بکند که راه قدیمی زندگی به چه شکلی بوده است یعنی در عین حال که بالفعل در زمان حالی زندگی می کند که در تلاش برای ساختن آن است باید از گذشته جامعه اش شناخت تاریخی داشته باشد زیرا معرفت و شناخت تاریخی تنها عبارت است از بازآفرینی تجارب گذشته در ذهن مورخ زمان حال بنابراین فقط به این دو صورت می توان دو طریقه زندگی را برای مقایسه امتیازات شان با هم در ذهن نگه داشت به طوری که شخصی که یکی را انتخاب و دیگری را رد می کند، بتواند بداند چه به دست آورده و چه از دست داده و تعیین کند که بهتر را انتخاب کرده است. به دیگر سخن یک انقلابی از دیدگاه کالینگوود تنها تا جایی می تواند انقلاب را پیشرفت تلقی کند که او نیز مورخ باشد و اصالتاً در فکر تاریخی خویش زندگی را که رد می کند، بازآفریند.

به این ترتیب مورخ باید درباره ارزش نسبی دو طریق مختلف زندگی به عنوان دو کل داوری کند. برای این کار هم باید توانا باشد با عاطفه و احساسی یکسان به اشکال و ارزش های اساسی هر طریق زندگی و تجربه آنها هر دو را به عنوان موضوع معرفت تاریخی، بازآفریند. پس مورخ از دوردست نگاه نمی کند بلکه تجربه تاریخی را در خود می آفریند تا بتواند بهتر آن را مورد تحلیل قرار دهد چرا که از دیدگاه کالینگوود اگر ما نتوانیم تاریخ را به خوبی از اسناد جهان باستان و قرون وسطی، تاریخ اصیل گذشته را بازسازی کنیم آنگاه چشم انداز ما تنها به گذشته اخیر محدود خواهد شد. و در اینجاست که تنها یک مورخ واقعی می تواند تفاوت بین دو تغییر تاریخی و پیشرفت بودن یک پدیده تاریخی را درک کرده و توضیحی مناسب دهد. بازسازی دقیق یک حادثه تاریخی براساس اسناد و مدارک واقعی و آنگاه درک انسانی از واکنش های بشری نسبت به آن عملی است که ادراک تاریخی مورخ را نسبت به آن پدیده نشان می دهد؛ عملی که به نظر کالینگوود وظیفه مورخ است و به او کمک می کند بتواند درباره مفهوم پیشرفت به عنوان یک آفریده تفکر تاریخی بحث کند.

«مفهوم کلی تاریخ» نوشته «رابین جرج کالینگوود» با ترجمه «علی اکبر مهدیان» در ۴۴۷ صفحه و با قیمت ۵۵۰۰ تومان منتشر شده است؛ کتابی که به مخاطب کمک می کند به جای پذیرفتن تقسیم بندی ها و تفکرهای قالبی درباره مسائل تاریخی و مفاهیمی همچون پیشرفت، با شجاعت آن فرآیند تاریخی را درک، بازسازی و سپس داوری کند.

جواد لگزیان