تاملی در حدیث امام حسین

نقل شده است که امام حسین روز عاشورا فرموده اند: اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید
برای دانستن اینکه معنای حدیث چیست لازم است بدانیم که آزاده یعنی چه؟
حدیث بالا را امام حسین زمانی …

نقل شده است که امام حسین روز عاشورا فرموده اند: اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید

برای دانستن اینکه معنای حدیث چیست لازم است بدانیم که آزاده یعنی چه؟

حدیث بالا را امام حسین زمانی فرموده اند که تمام اصحاب ویارانش به شهادت رسیده بودند وایشان در نزدیکی های خیمه گاه مشغول نبرد باسپاه عمربن سعد بود وزمانی که می بیند عده ای ازاین سپاهیان به سمت خیمه ها هجوم برده اند ضمن دورکردن آنها می فرماید: اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید.

اکنون سوال اینست که آزاده بودن به چه معناست؟

آزاده وآزاده بودن معادل فارسی حر و حریت است درعربی که به آزاد وازادی هم ترجمه شده است.

روزنتال می نویسد: ذوالرمه (حدودسال۷۰۰) در شعر خود حریت را درمعنای اشراف به کاربرده و کاربرد حر در معنای استعاری شریف و نیک درزبان عربی قدیم رایج بود.....کاربرد کلمه حر در تمایل عمومی انسان به نسبت دادن تمامی صفات بد به برده و سرنوشت رقت انگیز او واسناد تمامی صفات خوب به کسانی که از لحاظ حقوقی آزاد بوده اند نهفته است. این ذهنیت نه نها درمیان عرب ها بلکه درسرزمین های دیگر معمول بوده است {مفهوم آزادی از دیدگاه مسلمانان – فرانس روزنتال – منصور میر احمدی – دفتر تبلیغات اسلامی – ۱۳۷۹ – قم – صص ۲۹ و ۳۰}

هرتسفلد نوشته است: وازه حر معنا و مفهوم روشن و مداول آن همانا معنی و مفهوم ضد بردگی بوده است { ازادی درقران – سید محمد علی ایازی – نشر و تحقیقات ذکر -۱۳۸۰ – تهران –ص ۲۷}

بنابراین از لحاظ لغت شناسی حر به معنای کسی است که برده نیست و حریت نقطه مقابل بردگی است.

از لحاظ حدیث شناسی شواهدی در دست هست که نشان می دهد حر و حریت معنایی منقول یافته و به معنایی غیر از برده و بردگی هم به کار رفته است. نمونه احادیث :

- ولا تکن عبد غیرک و قد جعلک اله حرا {نهج البلاغه – نامه ۳۱} بنده دیگران نباش چرا که خداوند تو را آزاد افریده است

- من ترک الشهوات کان حرا { بحار الانوار – ج۷۴ – حدیث ۲ – ص ۲۳۷ – به نقل از کتاب ازادی در قران...ص ۵۳} هر که شهوت ها را ترک کند آزاد خواهد شد.

- ان قوما عبدوا اله رغبه فتلک عباده التجار وان قوما عبدوا اله رهبه فتلک عباده العبید و ان قوما عبدوا اله شکرا فتلک عباده الاحرار { نهج البلاغه - حکمت ۲۳۷ – ونیز تحف العقول –ص ۲۵۰ – منقول از امام حسین} عبادت کسانی که خدارا به خاطر طمع به بهشت می پرستند عبادت تاجران است عبادت کسانی که خدارا به خاطر ترس از جهنم می پرستند عبادت بردگان است و عبادت کسانی که خدارا به خاطر شکر گذاری نسبت به او می پرستند عبادت آزادگان است.

بنابراین می توانیم دومعنا برای حریت بشماریم:

حریت و ازادگی درمقابل اطاعت و بردگی برای دیگر انسانها

حریت و آزادگی درمقابل بندگی نفس اماره و هواهای نفسانی.

با توجه به این دو معنا می توانیم حدیث امام حسین را به دو گونه معنا کنیم:

معنای اول : تابع دستورات دیگران نباشید و مثل بردگان برای جلب رضایت اربابان خود دست به کارهای ناشایست نزنید بلکه آزاده باشید و خود را به انسانهای ظالم و بی مروت نفروشید

معنای دوم : تابع هواهای نفسانی خود نباشید وبرای خواسته ها و امیال دنیوی خود که زودگذر و فانی است دست به کارهای ناشایست نزنید بلکه خود را از زنجیر تمایلات شیطانی خود رها ساخته و باازادگی زندگی بنمایید.

توجه شود که درحدیث امام حسین آمده است :{اگر دین ندارید......} دلیل اینکه فرموده اند { اگر دین ندارید....} اینست که انسان اگر دین داشته باشد دینداری اش وی را از برده دیگران بودن یا بنده نفس خود بودن باز می دارد و مانع از ارتکاب کارهای ناشایست می شود ولی اگر دینی ندارید لااقل آزاده باشید یعنی خود را تحت فرمان دیگران یا نفس خود قرار ندهید که شما را به هرعمل ناشایسته ای وادارد.

ازاین سخن معلوم می شود که ممکن است کسی دیندار نباشد ولی آزاده باشد ونیز ممکن است کسی دیندار باشد(به ظاهر) ولی ازاده نباشد. آدمی باید بکوشد تا هم دیندار باشد هم آزاده..

میثم امانی