صدایی از دنیای زیرزمینی

موسیقی زیرزمینی در ایران تبدیل به ابزاری برای فریب پسران و دختران جوان شده است

موسیقی زیرزمینی در ایران تبدیل به ابزاری برای فریب پسران و دختران جوان شده است.

کم نیستند افرادی که با وعده ستاره شدن در دنیای موسیقی زیرزمینی، ‌علاقه‌مندان را به این راه می‌کشانند. از وقتی چند خواننده زیرزمینی موفق به دریافت مجوز رسمی انتشار آثار خود شدند و چند نفر دیگر هم از شبکه‌های ماهواره‌ای سردرآوردند استقبال از دنیای موسیقی مخفی بیشتر و به همان نسبت میزان سوء استفاده هم بیشتر شده است. آیا تا به حال یک قطعه موسیقی زیرزمینی ایرانی را شنیده‌اید؟

تغییرات از حدود یک دهه قبل آغاز شد. آن روزها نسل جوان ایران تازه با انواع موسیقی جدید دنیای غرب آشنا می‌شد و گوش کردن به آهنگ‌های «آیزون مدن» و «متالیکا» بین برخی وجهه داشت. همزمان «پاپ» هم رسمیت پیدا کرد و در مقطعی کوتاه انبوهی موسیقی پاپ در داخل کشور تولید شد و ساز رایج از ارگ به گیتار تغییر کرد. موسیقی پاپ گسترش یافت و آثار پیش از خود را پشت سر گذاشت.

همان‌طور که از نام این موسیقی مشخص است پاپ، توده مردم را مخاطب قرار می‌دهد ولی در مدتی که اهالی هنر و سیاستگذاران فرهنگی به بحث میان سنتی و پاپ سرگرم بودند نوجوان‌ها نوع دیگری از موسیقی را کشف کردند که به دنیای روزمره آنها نزدیک‌تر بود.

● رپ فارسی

گوش کردن به رپ انگلیسی به دلیل تفاوت زبان محدود بود و در میان خوانندگان لس‌آنجلسی هم خواننده رپ پیدا نمی‌شد اما در درون ایران نوجوان‌هایی بودند که توانستند محصول مورد نیاز را تولید کنند.

کمی آن طرف‌تر از برج ... خیابان ... درون یکی از کوچه‌ها استودیوی مخفی ضبط موسیقی قرار دارد. اینجا معمولا شلوغ است و رفت‌وآمدها از رونق کار خبر می‌ دهند. ارگ، گیتار الکتریک و مهمتر از همه رایانه‌های مجهز، ابزار کار هستند. روی مبل‌های فرسوده چند نفر نشسته‌اند و سیگار می‌کشند. پشت شیشه متخصص «میکس» گوشی را به گوش گذاشته و مشغول ساخت یک قطعه است. تولید موسیقی رپ زیاد مشکل نیست و خوانندگان نیاز به چند سال تمرین و هنرآموزی ندارند. پایه‌های قطعات موزیک ثابت هستند و به هم شباهت دارند؛ اشعار نیز به گفت‌و گوهای روزمره شبیه است که اندکی موزون شده یا باید موزون ادا شود.

تنها استعدادی لازم است که این مواد را با هم ترکیب کند و معجونی جدید بسازد. اگر نوجوانی بخواهد خواننده رپ شود شاید بتواند با پول توجیبی خودش هم به این آرزو دست پیدا کند. «آدونیس» صدابردار استودیو زیرزمینی و یکی از همین افرادی است که در کار تولید قطعات رپ هستند. او می‌گوید: «ما بسته به پولی که می‌گیریم آهنگ می‌سازیم؛ هرچقدر بیشتر پول بدهند موزیک بهتری آماده می‌کنیم». او که در حال پاسخ دادن به تلفن‌های همراه متعددش است با اطلاع یافتن از اینکه با خبرنگار یک روزنامه صحبت می‌کند وحشت‌زده شده و از ادامه گفت‌و گو می‌گریزد.

ضبط صدا در مقابل میکروفون بزرگ استودیوهای خانگی انجام می‌شود. این استودیوها ممکن است در گاراژ، انباری یا اتاق یک مجتمع آپارتمانی هم واقع شده باشند. دیوارها با موکت و گونی، ضد صدا می‌شوند و به وسیله تجهیزات ساده‌ای صدای خواننده در رایانه ضبط می‌شود. در مدتی کوتاه از میان موزیک‌های موجود در حافظه دستگاه هر کدام که تطابق بیشتری داشته باشد انتخاب شده و پس از چند روز یک قطعه موسیقی رپ آماده است.

این قطعه در گوشی‌های تلفن همراه ذخیره شده و در میان دوستان جا به جا می‌شود یا اینکه روی سایت‌های اینترنتی قرار می‌گیرد. در این سایت‌ها همه چیز از قطعات جدید، آلبوم‌ها،‌ عکس و پوسترهای خوانندگان، مصاحبه، زندگینامه و اخبار مربوط به رپ زیرزمینی ارائه می‌شود. در سایت‌های معتبر اثری از تصاویر غیر اخلاقی یا سرگرمی‌های متفرقه وجود ندارد و اداره کنندگان آنها شدیدا مدعی‌اند که مطابق قوانین کشور فعالیت می‌کنند. یک سایت موسیقی رپ می‌تواند آگهی‌های زیادی جذب کند.

اصلی‌ترین بازار مصرف رپ جمع‌های نوجوانان و طبیعتا مدارس هستند. محمد عبدالرئوف، محققی که در مورد رپ زیرزمینی پژوهش‌هایی را انجام داده است می‌گوید:« ما به نوجوان‌های کم سن و سال یا حتی کودکانی برخورد کردیم که کاملا با دنیای رپ زیرزمینی مانوس بودند؛ حتی با پسر بچه ۷ساله‌ای آشنا شدیم که می‌توانست آوازهای طولانی را از اول تا آخر با دقت تقلید کند. هیچ مدرسه‌ای نبود که از این موج دور مانده باشد.»

در خیابان ولیعصر از پل پارک‌وی تا ابتدای بلوار نیایش نشانه‌های گروه‌های مختلف رپ روی دیوارها و جعبه‌های فلزی برق و تلفن دیده می‌شود. نشانه‌ها با ماژیک سیاه کشیده شده‌اند و اشکال تغییر یافته‌ای از نام گروه‌ها هستند. خوانندگان حرفه‌ای با استودیوهای مجهز و گروه‌های حرفه‌ای کار می‌کنند. آنها آثار خود را با دقت بیشتری تنظیم می‌کنند و درنتیجه آهنگ‌های ماندگارتری دارند. مانند دیگر محصولات فرهنگی، مرکز اصلی تولید این موسیقی، پایتخت است ولی شاید رپ از معدود پدیده‌های فرهنگی باشد که تا شهرستان‌ها و حتی شهرهای بسیار کوچک و محروم هم گسترش یافته و شبکه‌ای بزرگ را فراهم آورده است.

یکی دیگر از ویژگی‌های رپ فارسی را می‌توان استفاده از عناصر ایرانی در این موسیقی ذکر کرد؛ اشیایی مانند قمه و قلیان که در ویدئو کلیپ‌ها دیده می‌شود و عبارات کوچه بازاری از این دست هستند. در متن اشعار کلماتی رمزگونه به کار می‌رود که تنها در زبان مخفی نوجوانان معنا پیدا می‌کند.

میانگین سنی خوانندگان رپ فارسی بین ۱۴ تا۲۰ سال است و اندک افرادی با سن بیش از ۳۰ سال در میان آنها پیدا می‌شود. بسیاری از خوانندگان پس از رسیدن به۲۸ -۲۷سالگی به دلیل مشغول شدن به حرفه‌ای تمام وقت یا تشکیل خانواده از این فضا دور می‌شوند مگر اینکه بخواهند به صورت یک خواننده حرفه‌ای کار خود ادامه دهند. خوانندگان تجمعاتی را برگزار می‌کنند که شامل اجراهای سریع و پیاپی است. آخرین کسی که بتواند در این رقابت‌ آزاد پاسخ اشعار دیگران را بدهد برنده محسوب خواهد شد.

محتوای اشعار در موسیقی رپ و مخصوصا رپ زیرزمینی همیشه محل بحث و اختلاف بوده است. خوانندگان و طرفداران رپ زیرزمینی عقیده دارند که رپ، اعتراضی به وضعیت جامعه است و از فقر، مقابله فرهنگ‌ها، دوستی‌های خیابانی،‌ مشکلات اجتماعی، درگیری‌های سیاسی و روابط و سرنوشت‌های انسانی سخن می‌گوید.

مخالفان رپ اما نظر دیگری دارند؛ آنها معتقدند که اشعار رپ از روی خستگی و دلزدگی گفته می‌شود و به موضوعاتی پیش پا افتاده، تکراری و مبتذل می‌پردازد. فردین علی‌خواه - جامعه‌شناس- می‌گوید:« متن ترانه‌های پاپ برای این گروه از مخاطبان فاقد تنوع و گیرایی لازم بود. آنها به اشعاری نیاز داشتند تا با زبان ساده‌تر و نزدیکتر با آن ارتباط برقرار کنند. وقتی رپ زیرزمینی شروع شد به نظر می‌آمد که تغییراتی در مفاهیم موسیقی ایرانی ایجاد شود ولی رپ اگرچه به حوزه‌های جدیدی پرداخت اما هنوز نتوانسته است جریانی را که انتظار می‌رفت به وجود بیاورد.» وی می‌افزاید:«باید ببینیم این نوع موسیقی تا کی قدرت خود را حفظ می‌کند و آیا گرایش به رپ به صورت یک موج گذرا پایان خواهد یافت یا بیشتر ادامه پیدا می‌کند.»

۲ سال پیش زمانی که فیلم خصوصی یکی از بازیگران زن تلویزیون پخش شد یکی از خوانندگان آهنگی در انتقاد به این حرکت منتشر کرد که در آن از شنوندگان خواسته می‌شد لوح فشرده حاوی فیلم را نابود کرده و چرخه تکثیر آن را متوقف کنند. تقریبا همان زمان بود که خواننده دیگری به نام «هیچکس» آهنگی با نام «وطن پرست» را در دفاع از ایران و فناوری انرژی هسته‌ای خواند. در سریال‌های طنز تلویزیونی یکی دو سال اخیر، موسیقی رپ در تیتراژ ابتدا و انتها به گوش می‌رسد.

رپ زیرزمینی فارسی اندک اندک تغییر شکل داده و روی زمین هم خود را نشان می‌دهد. اما نکته آن است که هر چیز زیرزمینی و خارج از قانون به دنبال خود ناهنجاری‌هایی را نیز تولید می‌کند. سیاستگذاران فرهنگی می‌توانند با نظام بخشی به این نوع از موسیقی و خارج کردن این جریان از حالت زیرزمینی بر مضامین آن نظارت کرده و جلوی خیلی از سو‌ء استفاده‌ها را بگیرند. به هر حال یک پدیده اجتماعی باید از جهات مختلف مورد بررسی قرار گیرد و این گزارش تلنگری است برای این بررسی.

محمد سرابی