دین ستیزی و عرفان حلقه

عرفان حلقه که نام دیگرش عرفان کیهانی است, از بدو شکل گیری آن کمتر از یک دهه می گذرد این جریان در چهار پنج سال گذشته به صورتی جدی در کشور شروع به فعالیت و برگزاری دوره ها و کلاس هایی نموده است

عرفان حلقه که نام دیگرش عرفان کیهانی است، از بدو شکل گیری آن کمتر از یک دهه می گذرد. این جریان در چهار پنج سال گذشته به صورتی جدی در کشور شروع به فعالیت و برگزاری دوره ها و کلاس هایی نموده است.

بنیان گذار این فرقه در درجه اول فردی است به نام محمد علی طاهری و کتاب های اصلی این گروه هم به قلم وی است؛ یعنی کتاب انسان از منظر دیگر ، کتاب بینش انسان ، کتاب عرفان کیهانی ، کتاب انسان و معرفت و کتاب موجودات غیر ارگانیک.

در کنار طاهری در بدو فعالیت هم آقای اسماعیل منصوری لاریجانی نقش موثری را در تثبیت این گروه داشت. چرا که کتاب های طاهری گاهی با مقدمه آقای منصوری و در مواردی هم با شرح کتب طاهری، توسط آقای منصوری به چاپ رسیده است و وی مطالبی را به عنوان تطبیق گفته های طاهری با مفاهیم اسلامی به عنوان پاورقی نوشته است.

البته آقای منصوری در سال ۸۹ با جریان حلقه اصطکاک پیدا کرد و فرقه عرفان حلقه ایشان را ـ که به عنوان تایید نظام از شخصیتش استفاده های تبلیغی زیادی برده بود ـ از دست داد. منصوری لاریجانی در یکی از مصاحبه هایش ( که در اواخر سال ۸۹ منتشر شد)، اظهار کرد که منظور من نقد این فرقه بوده است. اما واقعیت این است که مقدمه آقای منصوری بر کتاب انسان از منظر دیگر پر است از تعریف و تمجید های بلند از طاهری. مثلا کلماتی مثل الهامات سبوحیه استاد طاهری و یا مجاهدت های استاد طاهری به قلم آقای منصوری در مقدمه این کتاب ها نشان گر تایید و حتی تبلیغ از سر عدم شناخت جریان عرفان حلقه توسط منصوری لاریجانی است. از طرف دیگر گفته های طاهری که اساسا با بسیاری از مبانی اندیشه دینی سازگاری ندارد، با تفسیر و تاویل های آقای منصوری، در ظهور آن ـ ظهور اولیه ـ تصرف شده و تلاش شده از ایجاد احتمال در مورد غیر دینی بودن تعلیمات طاهری در ذهن خواننده جلوگیری کند و در موارد زیادی تاویلات و حمل های غیر واردی را بر ظواهر کلام طاهری تحمیل کند. وی در مقدمه کتاب عرفان کیهانی تصریح کرده که آموزه های عرفان حلقه با اصطلاحات و تعابیر عرفان اسلامی مطابقت دارد. چنین سهوهایی از آقای منصوری باعث شد که بسیاری از اقشار متدین به اعتماد چهره مذهبی و تشخص رسانه ای وی ـ که در برنامه های تلویزیونی به عنوان مجری و کارشناس عرفان اسلامی حضور داشت ـ در کلاس ها و دوره های عرفان حلقه حضور پیدا کنند والبته اعلام برائت دیر هنگام آقای منصوری باعث اعتراض بسیاری از این افراد گردید. وی علت این کناره گیری را عدم التزام سردمداران عرفان حلقه به مسائل شرعی ـ مثلا نماز نخواندن طاهری و اختلاط در جلسات عرفان حلقه ـ بیان کرده است. خبر انحراف عرفان حلقه به هر صورت رسانه ای شده و شبکه های تلویزیونی این خبر را پخش کردند. آن چه باعث نگرانی است سوء استفاده ای است که هنوز در عرفان حلقه از نام آقای منصوری لاریجانی می شود. درست است که سران عرفان حلقه به خوبی دریافته اند که دیگر آقای منصوری لاریجانی را در کنار خود نخواهند داشت، اما هنوز بدنه این جریان از تاییدات آقای منصوری حرف می زنند و خیال می کنند که اقای منصوری واقعا از عرفان حلقه جدا نشده است. بعضی از این افراد هنوز از جدایی آقای منصوری بی خبرند. البته نقش سران عرفان حلقه در کتمان این خبر و عدم ذکر آن در جلسات عمومی عرفان حلقه را نباید نادیده گرفت، چرا که ایشان از بابت انتشار این خبر نه فقط سودی نمی بردند، بلکه از آن جا که این خبر، احتمال انحرافی بودن عرفان حلقه را تقویت می کرد، عملا تیشه به ریشه خود به شمار می رفت.

الان دو انتظار از آقای منصوری به عنوان مطالبه دینی و انقلابی مطرح است: اول خبر این جدایی و اعلام این برائت در فضای گسترده تر مطرح شود؛ از جمله پیشنهاد اختصاص برنامه تلویزیونی با حضور وی و افشاگری روشن؛ چرا که خسارت معنوی ناشی از همراهی آقای منصوری با این جریان که باعث حضور پررنگ اقشار متدین در این دوره ها شد، با اعلام موضع در یک سایت و یک روزنامه جبران نمی شود و اصلاح باید با میزان خسارت به بار آمده هم خوانی داشته باشد. . دوم نقدهای علمی به مبانی عرفان حلقه و ذکر محورهای غیر دینی در اصول مبانی و حرکت این جریان.

● عرفان دینی یا غیر دینی؟

یکی از محور قابل رصد در کتب عرفان حلقه که نه فقط اسلامی بودن، بلکه دینی بودن مبانی این فرقه را به جد مورد تردید قرار می دهد، نگاه این جریان به نقش دین در سلوک معنوی است.

قبل از ورود به این بحث، تبیین یک مفهوم کلیدی به روایت عرفان حلقه ضروری است و آن هم کلید واژه «شبکه شعور کیهانی» است.

در منابع عرفان حلقه آمده است: «اساس این عرفان بر اتصال به حلقه های متعدد «شبکه شعور کیهانی» استوار است و همه مسیر سیر و سلوک آن، از طریق اتصال به این حلقه ها صورت می گیرد.» (انسان از منظر دیگرص۲۵)

نیاز به توضیح است که شبکه شعور مندی کیهانی اولا نامی جدید برای خدا نیست که نزاع یک نزاع لفظی تصویر شود؛ از سوی دیگر وی این شبکه را مخلوق معرفی می کند.(چنان که در کتاب انسان از منظر دیگر، ضمن این که این شبکه را مجموع هوش و خرد حاکم بر هستی می داند، آن را دارای خالق معرفی می کند. ).(همان ص ۲۰ به بعد). بماند که قدرت و نقشی که وی به این شبکه می دهد، از حیث نظری و مفهومی هیچ جایی برای حضور خدا نمی گذارد و از نگاه دیگر در حوزه عمل با وجود این شبکه و کارکردهایی که به آن نسبت داده می شود، نیاز عینی و خارجی به تاثیر خدا و ضرورت ارتباط گیری با او احساس نمی شود.

دوم این که مراد از این شبکه، کانال های ارتباطی با خدا که در ادیان الهی معرفی می شود ـ که از آنها به رسولان الهی و معصومین یاد می شود ـ هم نیست؛ چرا که در متون عرفان حلقه، پیامبران به عنوان انسان های صاحب تجربه شخصی عرفانی معرفی می شوند، نه افرادی که برنامه اداره زندگی بشر با زبان ایشان بیان می شود و ماموریت انسان ها در سایه عمل و مجاهدت ایشان معنا می یابد.

وی می گوید: «عامل مشترک فکری بین همه انسان هاو یا به عبارتی زیربنای فکری همه انسان ها، شعور حاکم بر جهان هستی است. در این تفکر، این عامل مشترک« شبکه شعور حاکم بر هستی» نامیده می شود.» (عرفان کیهانی ص۵۸)

این عامل مشترک فکری انسان ها که این همه در عرفان حلقه بر آن تاکید می شود، اگر کسی در خارج آن را مصداق یابی کند؛ شبکه ای است که کارش در درمانگری خلاصه می شود. در عرفان حلقه، اتصال با این شبکه از این برای مهم شمرده می شود که می تواند دسته ای از نیروهای غیر عادی را برای درمان دیگران استخدام کند؛ نه از این جهت که محصول ارتباط با این شبکه، تربیت انسان الهی و تعالی اخلاقی انسان باشد. در عرفان حلقه نه پیش شرط استفاده از این شبکه، تقوا و پرهیزگاری است( چرا که مولف در کتاب انسان از منظر دیگر صریحا می گوید: پاکی یا ناپاکی افراد و گناهکاری و بی گناهی، برای ارتباط با این شبکه تفاوتی نمی کند)، و نه نتیجه اتصال افراد با این شبکه ، تحصیل فضایل اخلاقی است؛ چرا که در فرآیند درمان، اتصال گیرنده به تهذیب نفس دعوت نمی شود و اساسا دستورالعمل، رهنمود و برنامه ای برای تهذیب اخلاقی به عنوان معیار عمل پیشنهاد نمی شود. از همه بالاتر این که اصولا نه درمان گر و نه درمان شونده هیچ کدام با این قصد و هدف پا در این مسیر ننهاده اند. و اما در مورد نقش دین در سلوک معنوی، لازم است بخشی از گفته های نویسنده با تامل مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

در کتاب عرفان کیهانی آمده است: « اعتقادات افراد به دو بخش زیربنا و روبناتقسیم می شود:زیر بنا بخش اشتراک فکری همه انسان ها بوده، همان گونه که در بخش نظری و عملی عرفان کیهانی (حلقه) به اثبات می رسد، شعور الهی و یا هوشمندی حاکم برجهان هستی است، که در این شاخه عرفانی مورد بهره برداری قرار می گیرد.

... روبنای فکری نیز شامل دستورالعمل ها ی ادیان و مذاهب و تعاریف و راه های مختلف رسیدن انسان به تعالی است و عرفان حلقه با بخش اختصاصی روبنای فکری انسان ها که شامل اعتقادات و مراسم و مناسک مختلف است، برخورد و مداخله ای ندارد.» (عرفان کیهانی ص ۷۰)

متن بالا که طبق آن، اعتقاد افراد به زیربنا و روبنا تقسیم شده است، بیان گر تمامی حقیقت و حکایت گر ماهیت عرفان حلقه است. معلوم می شود که اعتقاد زیربنا در عرفان حلقه عبارت است از اعتقاد به شعور کیهانی و هوشمندی حاکم بر جهان هستی و اعتقاد روبنا عبارت است از دستور العمل های ادیان و مذاهب و راه های رسیدن انسان به خداوند.

یکی از نکات در خور دقت در گفته بالا این است که تمامی آن چه در دین الهی اسلام به عنوان اصول دین و اساس دین داری معرفی شده است که اعتقاد به توحید و خدا باوری هم در راس این هرم قرار دارد، همگی از نظر سردمداران عرفان حلقه جزو شاخ و برگ هاست و اساسا در درجه دوم اهمیت قرار دارند. اصولا معنای زیر بنا و روبنا غیر از همین چیزی نمی تواند باشد که روبنا چیزی است که اگر هم تحصیل نشود، چون زیربنا و ریشه تدارک دیده شده است؛ صدمه به سلوک معنوی نمی زند و راهزن و مانع در طریق عالم معنا نخواهد بود.

نکته مهم تر این است که در عبارات بالا به جای زیربناهای اعتقادی و اصول دین، مفهومی جعلی و جدید جایگزین شده است به نام «شبکه شعور کیهانی». طبق اصل بالا، کسی که به شعور کیهانی ایمان داشته باشد در حقیقت اصول عقیدتی اش کامل است و اگر کسی به این شبکه شعور مند معتقد نباشد، چون زیر بنا را تحصیل نکرده است به هر چه که باور داشته باشد، سودی به حالش نخواهد داشت؛ هر چند که آن باور، باور به خدا و رسولانش و عالم رستاخیز باشد. اما اگر کسی به شبکه شعور جهانی ایمان بیاورد، اگر به ولایت معصومین هم باور نداشته باشد، اشکالی در عقاید و باورهایش نیست. چنان که وی در کتاب انسان از منظری دیگر صفحه ۸۹ در نموداری رابطه انسان را با خدا ترسیم می کند و فقط یک واسطه را به عنوان رابط و واسطه ذکر می کند؛ آن هم شبکه شعور کیهانی است، نه ولایت اولیای الهی و نه شریعت وحیانی و نه کتاب خدا.

وی دقیقا همین نمودار را در کتاب عرفان کیهانی صفحه ۸۷ هم ترسیم کرده است و باز تنها واسطه ارتباطی بین انسان و خدا را شبکه شعور کیهانی معرفی می کند. آن چه در بالا گفتیم، لازمه اصل بالاست، نه تصریح و نص. هر چند که این لازمه که در بالا اثبات شد، لازم لاینفک و از دلالات غیر قابل تشکیک در اصل مذکور در کتاب است. خوش بختانه رهبر عرفان حلقه در این کتاب به صراحت

نتیجه گیری بالا را متذکر شده است و آن چه ما تحت عنوان لازمه گفته وی آوردیم، وی به عنوان اصل مجزا ذکر کرده است. می گوید: «داشتن ایمان و اعتقاد برای حضور در حلقه لازم نیست و تنها شرط لازم، شاهد بودن است.»( انسان از منظر دیگر، ص ۱۲۶)

درهمین کتاب تصریح شده: « داشتن ایمان و اعتقاد به هیچ وجه برای حضور در حلقه لازم نیست.» ( همان ص ۲۰)

مولف در جای دیگر در قدم اول تصریح می کند که « برای بهره برداری از عرفان عملی نیاز به اتصال به شبکه شعور کیهانی است» ( همان ص ۸۳)

در قدم دوم می گوید: « این اتصالات، اصل جدایی ناپذیر این شاخه عرفانی است.»

در قدم سوم می گوید: « تنها شرط حضور در حلقه وحدت شاهد بودن است.» (همان ص ۸۷)

آن چه از کنار هم قرار دادن عبارات بالا به دست می آید؛ غیر ضروری دانستن باورهای سنتی دینی و ناکارامدی اعتقادات اسلامی است و اثبات و ادعای ضروری بودن اعتقاد به حقانیت شبکه شعور کیهانی. بنا بر این چنین تقسیمی به صورت ضمنی در بردارنده کاستی و نارسایی ادیان است، در قدم دوم کارآمدی و راهگشا بودن آموزه ها و تعلیمات عرفان حلقه را یادآور می شود و در نهایت به ادعای برتری آموزه های این جریان بر آموزه های وحیانی ادیان الهی ختم می شود.

به عبارت واضح تر آن جا که وی می گوید: « عرفان حلقه، با بخش اختصاصی روبنای فکری انسان ها که شامل اعتقادات و مراسم و مناسک مختلف است، برخورد و مداخله ای ندارد.» (عرفان کیهانی.ص۷۱) غیر از این که دین داری و اعتقادات دینی در عرفان حلقه در بخش زیربنا قرار نمی گیرد؛ آن چه مورد تایید قرار می گیرد، عدم لزوم اعتقادات دینی است، نه صرف بی ارتباط بودن عرفان حلقه با اعتقادات دینی؛ چرا که وی عرفان حلقه را راه تعالی و کمال

می داند و روشن است که ادعای سعادت انسان ها که در عرفان حلقه مطرح است همان پروژه نجات و تکامل انسان است که ادیان الهی هم پرچمدار آنند و هم غیر خود را واجد چنین صلاحیتی نمی دانند. وی به این مهم این طور تصریح می کند: «هدف از این شاخه عرفانی،کمک به انسان در راه رسیدن به کمال و تعالی است؛ حرکتی از عالم کثرت به عالم وحدت.»(عرفان کیهانی ص ۵۶)

در جای دیگر به انحصار طریقت خود برای تحقق بخشیدن به آرمان بالا ( رسیدن انسان به کمال و تعالی ) چنین اشاره می کند: «اساس این عرفان بر اتصال به حلقه های متعدد «شبکه شعور کیهانی» استوار است و همه مسیر سیر و سلوک آن، از طریق اتصال به این حلقه ها صورت می گیرد. » (انسان از منظر دیگرص۲۵)

نتیجه این که یک مسیحی همان میزان می تواند عرفان حلقه ای باشد که یک مسلمان و هندو و یهودی. (انسان از منظر دیگرص ۲۰ و ۱۲۶)

برای ادعای ما می توان از یک شاهد دیگر هم بهره گرفت که مولف کتاب عرفان کیهانی اولا ادعا می کند که عرفان حلقه با روبنا که شامل اعتقادات ادیان است، تضادی ندارد و از طرف دیگر اسم این گونه اعتقادات را روبنا می گذارد. حال سوال این است که روبنا چیست؟ به چه اموری روبنا اطلاق می شود؟ آن چه که مورد قبول همگان است این است که بین زیربنا و روبنا نه فقط پیوندی عمیق برقرار است بلکه روبنا آن است که بر زیربنا متکی است و بر آن استوار است. زیربنا به سان خط تولید یک کارخانه است که محصول خاصی از آن خارج می شود و خروجی مشخصی از آن انتظار می رود. روبنا باید از زیر بنا براید. اگر روبنا از زیر بنا برنیاید و برآمده از آن نباشد، اساسا نباید به آن روبنا گفت؛ چون ارتباطی بین این دو برقرار نیست.

حال یک بار دیگر درباره نسبت زیربنا(شبکه شعور کیهانی) و روبنا(اعتقادات و دین و مذهب) دقت کنیم. اگر قرار باشد که روبنا هر چه باشد مهم نیست و اعتقاد به توحید با باوربه تثلیث یکسان باشد و قبول معاد با پذیرش تناسخ تفاوتی نکند؛ پس پیوند بین روبنا و زیربنا چه می شود؟ این شکاف بین زیر بنا و روبنا را چگونه باید توجیه کرد؟ فقط یک جواب دارد و آن هم این است که در عرفان حلقه، غیر از اعتقاد به شعور کیهانی همه چیز روبنا محسوب می شوند.(دقت شود!) به همین جهت بهتر بود مولف کتاب، به جای «روبنا» از تعبیر «زواید» استفاده می کرد؛ چرا که اولا این دسته بینش ها، اولا برآمده از زیربنا نیستند و به علاوه به وجودشان نیازی نیست.

اگر قرار باشد در روبنا هر چه که وجود داشته باشد می تواند با زیربنا بسازد، پس زیربنا اقتضاء خاصی ندارد. بنابراین زیربنا «لا اقتضاء» است. در نتیجه از اساس این زیربنا، زیربنا نبوده است؛ چون چیزی از آن منشعب نمی شود و هیچ متفرعاتی ندارد و لازمه خاصی برای آن تصور نمی شود.

بعضی ممکن است تصور کنند که مراد رهبر عرفان حلقه این است که بطن ادیان، همان عرفان است و غایت دین، معرفت الهی است و شریعت است که به حقیقت ختم می شود. در حالی که این تصور با اصول تصریح شده در عرفان حلقه نمی سازد. از قضا اولین اصل از اساسنامه عرفان حلقه با این مهم تصریح شده که « همه انسان ها صرف نظر از دین و مذهب می توانند جنبه نظری عرفان حلقه را بپذیرند و از جنبه عملی آن بهره مند شوند.» (عرفان کیهانی ص۵۵) آن چه به روشنی از این اصل استنباط می شود، این است که عارف شدن تلازمی با دین داری ندارد و بدون دین و دستورات شریعتی هم می توان عارف شد.

وی در جای دیگر می گوید: « از آن جا که عرفان حلقه انسان شمول است، همه انسان ها صرف نظر از دین و مذهب و...می توانند جنبه نظری آن را پذیرفته »( انسان از منظر دیگرص۱۶ و عرفان کیهانی ص۵۵) از این جملات بر می آید که در عرفان حلقه برای عارف شدن، انسان بودن کافی است نه دین دار بودن. یعنی همین قدر که کسی انسان باشد، می تواند در تشکیلات عرفان حلقه مراتب کمال و ترقی را طی کند که البته در آن صورت از تمامی قیود دین داری و زحمت پرهیزگاری آزاد است.

البته وی در جاهای دیگر، دین را با کنار زدن متولیان الهی دین به حاشیه می راند. از خاصیت انداختن دین در عرفان حلقه، با انکار وساطت انبیاء ـ بین خلق و خالق ـ دنبال می شود. وی انسان ها را بدون این که نیازمند به رسولان الهی بداند مستقیما به خود خدا ارجاع می دهد. البته چون اصل نیاز به واسطه فیض را نمی شود منکر شد؛ وی شبکه شعور کیهانی را به عنوان جایگزین انبیاء و رسولان الهی معرفی می کند. او می گوید: «هنگامی که انسان از خدا درخواستی داشته باشد، مستقیما از خدا درخواست می کند.(ایاک نستعین)

قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی انما الهکم اله واحد فاستقیموا الیه . پس مستقیم به سوی او بروید و از او استغفار بطلبید و وای بر مشرکین (کسانی که فاستقیموا الیه را نقض می کنند).(فصلت ۶)

اما درخواست انسان از طریق هوشمندی الهی و یا به طور قراردادی از طریق شبکه شعور کیهانی پاسخ داده می شود.» (انسان از منظر دیگر۸۸)

براستی با چه هدفی آیه « فاستقیموا الیه» توسط مولف به «مستقیم به سوی خدا رفتن» ترجمه می شود؟ کدام مفسر اعم از شیعه و سنی «فاستقیموا» را بدون واسطه به سمت خدا رفتن معنا کرده است؟ کسی که مختصر آشنایی با ابواب فعل در عربی داشته باشد، میداندکه استقامت به معنای پایداری و ثبات قدم است نه بی واسطه به سمت خدا رفتن. شاهد این گفته هم آیات دیگر قران است که بیشتر مردم شنیده اند. «فاستقم کما امرت» که خطاب به پیامبر اسلام است دستور با پایداری می دهد نه دستور به حذف واسطه بین خدا و انسان ها. حتی در آیه «اهدنا الصراط المستقیم»، هم منظور از راه مستقیم، راه راست است نه راه بی واسطه. به عبارت دیگر، راه مستقیمی که قرآن معرفی می کند مستقیم با واسطه است، نه مستقیم بی واسطه. چرا که در قرآن واسطه مهمی به نام رسولان الهی، نقش پیغام بری بین خلق و خالق را به عهده دارند و از نگاه قران راهی که در آن معصومین و اولیاء دین نباشند، اساسا راه راست نیست، بلکه راه کجی است که به رضایت خدا ختم نمی شود. اگر مولف کتاب در این حد از ترجمه را متوجه نمی شود، این سوال مطرح می شود که کسی که چنین اطلاعات دینی و قرانی ضعیفی دارد، با چه توجیهی به حوزه عرفان وارد می شود؟ چرا با تحریف معنا و تاویل و تفسیر به رای، باورهای دینی مردم را به بازی می گیرد؟

وی در ادامه آیه، «ویل للمشرکین» را به کسانی تفسیر می کندکه فاستقیموا الیه را نقض می کنند در حالی که ادامه آیه خود مشرکین را معنا کرده است و نیازی به اضافه کردن چیزی به خود آیه نیست. ادامه آیه می گوید: و ویل لّ لمشر ک ین الّذ ین لا یؤتون الزّکوه و هم ب الاخ ره هم کاف رون(فصلت/۶) مشرکین کسانی اند که اهل زکات نیستند و به انکار معاد می پردازند.

از مضامین کتب عرفان حلقه بر می آید که هر چند در عرفان حلقه تلاش می شود که با تاویل های نابجای آیات قرآن، تاییدات قرآنی برای خود دست و پا کنند، رهبر این گروه هیچ اصراری بر این که تعلیمات وی، همان عرفان اسلامی است، ندارد. به عبارت دیگر هدف از تمسک به ادله دینی این است که نشان دهند آموزه های اسلامی هم تعلیمات عرفان حلقه را تایید می کند، نه این که این عرفان برآمده از اسلام است. (دقت شود!) شاهد مطلب هم این است که وی اولا عرفان خود را ایرانی معرفی می کند و فقط یک مورد از عرفان اسلامی یاد کرده است. وی نه فقط خاستگاه که ماهیت عرفان خود را جغرافیایی می داند نه دینی و ماموریت خود را زنده کردن عرفان ایران می داند نه عرفان اسلامی. وی پیش گفتار کتاب عرفان کیهانی را با عنوان «ایران و دنیای عرفان» نوشته است و در این متن بیش از ۱۰ بار این مطلب را یادآور می شود که عرفان حلقه ایرانی است.(همان ص ۴۱) و صریحا از ماموریت خود پرده بر می دارد که«یکی از رسالت های ما اعتلای عرفان ایران است.» (انسان از منظر دیگر ص ۶۰)

اشتباه نشود. اختلاف بر سر این نیست که چرا وی از ایران دم می زند، مسئله بر سر این است که وی اساسا عرفان را محصول دین و شریعت نمی داند و تلازمی بین دین داری و عرفان نمی بیند و ادیان را حداکثر تایید کننده عرفان می داند نه بیشتر. به همین علت است که وی در کتابش حتی یک بار از پیامبر خاتم یاد نمی کند و تمام سعی اش براین است که بگوید بدون نیاز به دین و شریعت می توان مستقیم با خدا ارتباط گرفت و عارف شد. به همین جهت است که از نگاه وی اساسا نوع دین مهم نیست. چرا که عرفان حلقه با دین شخصی افراد کاری ندارد.

● جمع بندی و نتیجه گیری

۱) یکی از نکات بسیار قابل تامل در عرفان حلقه، تاکید بر

شعور مندی موجودات به جای تاکید بر خدا گرایی است؛ به عبارت دیگر چندان تاکید و تکیه ای بر خدا نمی شود و تمامی کارکردهایی که از خدا انتظار می رود، به پدیده ای به نام شعور کیهانی نسبت داده می شود.

براستی مگر ادعای مادی گرایان و دهریون غیر از این بود که ماده را صاحب شعور می دانستند و ماده را از این جهت که متکی به شعور ذاتی خویش است، بی نیاز از خالق معرفی می کردند؛ به همین جهت ماده را اصیل و خودخلاق می دانستند و در نتیجه ابدی و ازلی بودن را به ماده نسبت می دادند. (و قالوا ما ه ی لاّ حیاتنا الدّنیا نموت و نحیا و ما یهل کنا لاّ الدّهر / جاثیه ۲۴ )

پذیرش شبکه شعور کیهانی به عنوان غایت عرفان حلقه است و بحث از خدا کاملا تبعی و طفیلی است؛ به عبارت دیگر در فرآیند هدف گذاری، آن چه به عنوان غایت برای پیروان عرفان حلقه مشخص می شود، نه کسب رضایت خدا، که اتصال به حلقه های شعور کیهانی است و در عرصه نظری هم که اتصال به این شبکه و برخورداری از فواید درمانی این شبکه ـ به فرض پذیرش ادعای درمانگری ـ قاصر از اثبات خداشناسی عملی است. نتیجه این که آن چه در عرفان حلقه تحت عنوان خداشناسی عملی ادعا شده فریبی بیش نیست. یعنی ادعا می شود که ما شما را به خدا می رسانیم؛ اما در عمل چیز دیگری به عنوان هدف معرفی می شود و غایت مداری غیر خدا مورد تاکید قرار می گیرد.

بنا بر این، مدل خداشناسی عرفان حلقه برای کسی که خدا باور است، سودی ندارد؛ چون آن چه عرفان حلقه به آن دعوت می کند، باور به خود مختاری ماده و شعورمندی آن است، نه ایمان به خداوند؛ و برای کسی که منکر خداست هم نه فقط خدا باوری در پی ندارد که او را در مادی گرایی اش تثبیت کرده و در باور ضد توحیدی اش جسورتر می کند.

۲) از نظر طاهری انسان نمی تواند عاشق خدا شود، چرا که از نظر وی راه فهم خدا مسدود است. می گوید:

«انسان نمی تواند عاشق خدا شود، زیرا انسان از هیچ طریقی قادر به فهم او نیست و در حقیقت خدا عاشق انسان می شود و انسان معشوق می باشد و مشمول عشق الهی. و انسان می تواند فقط عاشق تجلیات الهی، یعنی مظاهر جهان هستی شود.» (عرفان کیهانی.ص۱۲۴)

از گفته وی معلوم می گردد که انسان فقط باید با مخلوقات کار داشته باشد نه با خود خدا. این در حالی است که قرآن کریم صریحا می گوید: انسان های با ایمان به طور عمیق عاشق خدایند. ( الذین امنوا اشد حبا لله/ بقره ۱۶۵)

روشن است وی در جملات بالا، دچار یک مغالطه شده است و آن این است که شناخت خدا از طریق مخلوقات و آیاتش را مانع ارتباط مستقیم با خدا فرض کرده است.

۳) آن چه در عرفان اسلامی تحت عنوان «تجربه وحدت» مطرح است؛ وحدت با مبدا هستی و خالق کل است و اگر از آن به تجربه وحدت با هستی یاد می شود، مراد از هستی همان وجود مطلقی است که تمامی کائنات، تطورات و شئونات اویند. به عبارت دیگر مراد مصداق بالذات وجود است که همان ذات مقدس باریتعالی است.

اما آن چه در عرفان حلقه آمده است تجربه وحدت با جهان هستی مادی است نه بیشتر. به عبارت گویاتر این غایت، عرفان حلقه را با عرفان ساحری در یک مسیر قرار می دهد و عرفان حلقه از این نظر با عرفان سرخپوستی هم افق تر است تا با عرفان اسلامی. آن چه در عرفان سرخپوستی برجسته می شود، تقدس طبیعت و درک تجربه وحدت با طبیعت است و کشف نیروهای طبیعی. بنابراین تفاوت بین تجربه وحدت با جهان هستی مادی با تجربه وحدت با وجود مطلق؛ همان فاصله بین عرفان سرخپوستی و عرفان اسلامی است.

باید دید آن چه که به نام دفع نیروهای غیر ارگانیک در جلسات و نشست های درمانی حلقه اتفاق می افتد؛ چیست؟ آیا آن چه که تحت نام فرادرمانی و برون ریزی در این جلسات صورت می پذیرد، درون ریزی است یا برون ریزی؟

واقعیت این است که آن چه در عمل دیده شده و افرادی که در عمل درمان شده اند، هم همین را حکایت می کنند؛ این است که هر چند در کوتاه مدت در سایه تلقین و ایجاد ذهنیت و تصرف در هیجانات فرد، نوعی تسکین در درون فرد احساس می شود، اما بعد از گذشت مدتی، موجوداتی به زندگی این افراد وارد می شوند که منجر به اختلال روانی و درونی و از هم پاشیدگی سلامت روانی ایشان می گردد. البته بستری که باعث می شود این نیروها بتوانند به راحتی بر دیگران تاثیر گذارند همان است که طاهری از آن تحت عنوان «شاهد محض» یاد می کند. به عبارت دیگر این نیروها که در سایه «عمل شاهد» و«تسلیم و ناظر بودن» در درمان شونده ها، قدرت ورود پیدا می کنند، همان تسلط اجنه و شیاطین بر روان افراد است. یعنی چیزی که به نام برون ریزی نیروی های موذی انجام می شود؛ در حقیقت وارد کردن اجنه و ارواح به زندگی افراد است.

روشن است که ارتباط با اجنه و ارواح هر چند که واقعیت دارد اما حقیقت ندارد، یعنی به هیچ گونه تعالی نمی توان با واسطه این قدرت ها نمی توان دست یافت.

۴) در عرفان حلقه، اتصال با شبکه شعور کیهانی از این جهت مهم شمرده می شود که می تواند دسته ای از نیروهای غیر عادی را برای درمان دیگران استخدام کند؛ نه از این جهت که محصول ارتباط با این شبکه، تربیت انسان الهی و تعالی اخلاقی انسان باشد. در عرفان حلقه نه پیش شرط استفاده از این شبکه، تقوی و پرهیزگاری است (چرا که مولف در کتاب انسان از منظر دیگر صریحا می گوید: پاکی یا ناپاکی افراد و گناهکاری و بی گناهی، برای ارتباط با این شبکه تفاوتی نمی کند(انسان از منظری دیگر ص۱۵ و ۸۰)، و نه نتیجه اتصال افراد با این شبکه ، تحصیل فضایل اخلاقی است؛ چرا که در فرآیند درمان، اتصال گیرنده به تهذیب نفس دعوت نمی شود و اساسا دستورالعمل، رهنمود و برنامه ای برای تهذیب اخلاقی به عنوان معیار عمل پیشنهاد نمی شود. از همه بالاتر این که اصولا نه درمان گر و نه درمان شونده هیچ کدام با این قصد و هدف پا در این مسیر ننهاده اند.

حمزه شریفی دوست