انیمیشن هنر عصر جدید

طی دو دهه قرن بیستم, انیمیشن از قلمرو مرموز جادو و شگفتی بیرون آمد و به نوعی تفریح و سرگرمی بدل شد که تماشاگران آن را با طیب خاطر پذیرا شدند فیلم های انیمیشن, حرکت جسمانی و اندامی را به گونه ای تصویری بازسازی می کنند و برخلاف فیلم زنده, از انعطاف بیشتری برای کاربرد خلاقه حرکت برخوردار است

طی دو دهه قرن بیستم، انیمیشن از قلمرو مرموز جادو و شگفتی بیرون آمد و به نوعی تفریح و سرگرمی بدل شد که تماشاگران آن را با طیب خاطر پذیرا شدند. فیلم های انیمیشن، حرکت جسمانی و اندامی را به گونه ای تصویری بازسازی می کنند و برخلاف فیلم زنده، از انعطاف بیشتری برای کاربرد خلاقه حرکت برخوردار است.

یعنی، انیمیشن با کند و تند کردن حرکات یا کاربرد طنزآمیز یا بیانگرایانه آن، می تواند توانایی های جسمانی را جلوه ای اغراق آمیز ببخشد، هنر انیمیشن نیز از همین جا آغاز می شود. همه ما با فیلم کارتون به عنوان تفریحی همگانی، به ویژه برای کودکان، آشناییم. تلویزیون، عرصه ای جهانی را برای این نوع از فیلم کارتون فراهم آورده است و چنین می نماید که تقاضا برای آن هیچ گاه فروکش نخواهد کرد، اما نمونه های متعددی نیز از امکانات بالقوه انیمیشن برای انتقال اندیشه های بصری طنزآلود و روایت های جدی و پیچیده به تماشاگران بزرگسال یافت می شود. برخی از فیلم های انیمیشن نه فقط از جاذبه آنی برخوردارند، بلکه فراموش نشدنی و حاوی تعابیر جالب اجتماعی اند.

نمونه شناخته شده تر، فیلم های انیمیشن آموزشی برای کودکان و بزرگسالان است. در این مقوله، رسانه انیمیشن به نوعی زبان جدید بدل می شود؛ و تصاویری که در آن به کار می رود بسی گسترده تر از تصاویر دنیای موش ها و خرگوش هاست. متاسفانه، هنوز برخی این قسم را حد نهایی فیلم انیمیشن می دانند، رنگ ها و شکل ها و نمادهای متحرک نیز جوهره یک اندیشه یا حس را ارائه می دهدو آن را با وضوح و قدرت طنز بیان می کند. با کاربرد انیمیشن، زمان لازم برای بیان اندیشه ها، به یک چندم زمان شیوه های آموزشی مرسوم می رسد. این شکل از آموزش بصری را می توان برای استفاده عام در جامعه امروز کاملا رواج داد. البته امروزه چشم انداز انیمیشن، گستره قابل ملاحظه ای یافته است.

انیمیشن متولد می شود...

طی دو دهه قرن بیستم، انیمیشن از قلمرو مرموز جادو و شگفتی بیرون آمد و به نوعی تفریح و سرگرمی بدل شد که تماشاگران آن را با طبیب خاطر پذیرا شدند. در این مدت، انیماتورها شیوه بهره برداری از امکانات بالقوه این رسانه را سریعا آموختند، شخصیت های کارتونی به یاد ماندنی خلق کردند و به نوعی انعطاف در حرکت و زمانبندی دست یافتند که به تمامی قوانین طبیعی و امکانات فیزیکی بی اعتنا بود.

نخستین کسی که در خلق شخصیت های کارتونی موفقیت یافت «وینزور مک کی» آمریکایی بود. وی، ابتدا شخصیت جذاب پسربچه ای به نام «نیمو کوچولو»، و بعدها «گرتی دایناسور» را ارائه داد. نیمو کوچولو در عالم خواب ابتدا در سال ۱۹۰۷ به صورت داستان مصور در روزنامه نیویورک هرالد چاپ شد. وینزورمک کی به سال ۱۹۱۱ تصمیم گرفت نقاشی های نیموکوچولو و دوستانش را به صورت انیمیشن درآورد، که موفقیت زیادی هم کسب کرد. در همین دوران، پیشرفت هایی مجزا در انیمیشن آمریکا و اروپا پدید آمد. در آمریکا درپی موفقیت های جیمز استوارت بلکتون و وینزور مک کی، در هر گوشه و کنار استودیوهای انیمیشن و نیز دست اندرکاران این حرفه و شخصیت های کارتونی آنها سربرآورد. پس از گذشت صد سال، امروزه صنعت انیمیشن در سراسر جهان گسترش یافته است و خیل عظیمی از علاقه مندان از کودکان گرفته تا بزرگسالان را به سوی خود متمایل کرده است. شرکت های بزرگ با تولید آثار پرهزینه سینمایی و تلویزیونی از سینمای زنده پیشی گرفته اند و همواره به تسخیر گیشه ها و موفقیت های روزافزون در این عرصه می اندیشند. حضور پررنگ سینمایی انیمیشن و جلوه های ویژه در آثار زنده سینمایی نیز بر اهمیت آن افزوده است.

● انیمیشن در ایران

سازمان سینمایی کشور تا حدود سال های ۱۳۱۰ فاقد امکانات تولید فیلم انیمیشن بود. علاقه و کنجکاوی اسفندیار احمدیه نقاشی کارگاه سفال وزارت فرهنگ و هنر، اولین حرکت را به وجود آورد.

احمدیه، اولین نقاشی کارتون را به صورت اسلاید ساخت و سپس آن را به صورت نقاشی متحرک درآورد. این فیلم ملانصرالدین نام داشت و در سال ۱۳۳۶ با فیلمبرداری پطروس پالیان با دوربین دستی ۱۶م. م ساخته شد و ۱۳ ثانیه بود.

در سال ،۱۳۳۷ شش نفر از شاگردان ممتاز کارآموز رشته سینما در وزارت فرهنگ و هنر، برای تکمیل تحصیلات به آمریکا رفتند. پرویز اصانلو در رشته انیمیشن تحصیل کرد و مدتی زیر نظر لستر نورس کارآموزی کرد. او مدتی هم در استودیوی دیزنی و U. P. A به کار پرداخت. او در آمریکا، قبل از مراجعت به ایران، دستگاه اکسبری QXBERRY را به سفارش وزارت فرهنگ و هنر خریداری کرد و به ایران آورد.

در سال ،۱۳۳۹ با دعوت از جعفر تجارتچی، کاریکاتوریست قدیمی و همکاری پرویز اصانلو و اسفندیار احمدیه واحد نقاشی متحرک وزارت فرهنگ و هنر آغاز به کار کرد. فیلم قمر مصنوعی حاصل همین دوره است که به کارگردانی اصانلو ساخته شد. طراحی و نقاشی آن را اسفندیار احمدیه بر عهده داشت. از آنجا که امکانات لابراتواری وجود نداشت این فیلم برای ظهور و چاپ به انگلستان فرستاده شد. مدت نمایش آن ۵ دقیقه بود.

در سال ،۱۳۴۳ نصرت کریمی که تحصیلات سینمایی اش را در کشور چک و اسلواکی به پایان رسانده بود به ایران بازگشت. وی تا سال ،۱۳۴۷ هفت فیلم عروسکی و نقاشی متحرک برای وزارت فرهنگ و هنر ساخت که از میان آنها، فیلم زندگی شایان ذکر است، طرح های این فیلم به سبک نقاشی مینیاتور است. زندگی با تلاش سرکیس زاکاریانس، نصرت شیرازی، فریدون فرشباف، تیموری و اسفندیار احمدیه و با صرف ۳ سال وقت ساخته شد. در سال ،۱۳۴۷ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شکل گرفت. فعالیت اصلی کانون تهیه کتاب برای کودکان بود. مرکز سینمایی کانون حاصل رابطه این مرکز با نویسندگان و به ویژه نقاشان کتاب های کودکان بود. از نخستین تصویرگران کتاب کودک که به ساختن فیلم انیمیشن دست زدند، می توان آراپیک باغداساریان و فرشید مثقالی را نام برد. در سال های بعد گرافیست ها و نقاشان و کاریکاتوریست های کانون نیز به تولید فیلم انیمیشن پرداختند؛ مرتضی ممیز، علی اکبر صادقی، پرویز نادری، نورالدین زرین کلک، احمد عربانی و...

تلاش این هنرمندان در مدتی کوتاه، تولیداتی خوب و جوایز متعدد بین المللی را به همراه آورد.

● انیمیشن پس از انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از آنجائی که تولید انیمیشن فعالیتی غیرضروری شمرده می شد و همچنین اوضاع سیاسی کمیت و کیفیت این فیلم ها، افت چشمگیری داشت.

انیمیشن ایران با بازگشایی مجدد دانشگاه ها و شکل گیری آسیفا، مجددا حرکت خود را قدم به قدم آغاز کرد. مراکزی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سیمای جمهوری اسلامی ایران (مراکز استان ها) مرکز صبا، انجمن سینمای جوانان ایران (به شکل نیمه حرفه ای)، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی (به صورت حرفه ای)، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و بخش خصوصی اقدام به جذب نیرو و تولید و ساخت فیلم های انیمیشن کردند. حدود پانزده سال پیش علاوه بر مراکز ذکر شده استودیو حور تنها مرکز تخصصی تولید انیمیشن بود؛ اما در حال حاضر بیش از صد استودیوی کوچک و بزرگ در سطح کشور به این فعالیت مشغول اند. انیمیشن ایران همزمان با تولیدات و توجه صاحبان کالا و مدیران بخش دولتی و سرمایه گذاران خصوصی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و توسعه بیشتری یافت.

طی برآوردهای انجام شده هم اکنون بیش از دو هزار نفر در این حرفه مشغول اند و همزمان تعداد علاقه مندان و هنرجویان آن رو به فزونی است. پیش بینی می شود که ظرفیت اشتغال دراین حرفه به بیش از۲۰ هزار نفر قابل افزایش است و این واقعیت با میزان نیاز تلویزیون و بنگاه های تبلیغاتی داخلی بدون درنظر گرفتن بازارهای جهانی و آثار سینمایی است.

ورود کامپیوتر در دهه اخیر به عرصه تولیدات انیمیشن در کشور ما، انقلاب جدیدی در این زمینه به وجود آورد و هنر پرخرج و سخت انیمیشن را به حرفه ای خودگیر و همه گیر تبدیل کرد، تا جایی که کاربران علاقه مند در خانه خود و با امکاناتی در حد یک دوربین ساده و کامپیوتر شخصی امکان فعالیت در این زمینه را یافته اند.

گسترش ارتباطات اینترنتی وIT موجب شده است که نرم افزارهای قدرتمند تولید انیمیشن به کشور ما راه یابد و علاوه بر تکنیک سه بعدی که عموما توسط همین نرم افزارها صورت می گیرد، سرعت و دقت بیشتری در تولیدات دوبعدی و سنتی ما به وجود آورد.

با انیمیشن، زمان لازم برای بیان اندیشه ها نزدیکتر به زمان مرسوم می رسد. این شکل از آموزش بصری را می توان برای استفاده عام رواج داد گذر انیمیشن ایران از مرحله سنتی به انیمیشن صنعتی آخرین تحولی است که طی چند سال در حال وقوع است. ضعف مدیریت، برنامه ریزی، کار گروهی و... از جمله آسیب هایی هستند که در حال حاضر با آنها مواجه ایم. راهی که کشورهای موفق در انیمیشن چند دهه پیش پشت سر گذاشته اند هم اکنون پیش روی ماست و بی تردید چالش های فراوانی از جمله آموزش و پژوهش صحیح و کاربردی، توجه حرفه ای به پیش تولید و توزیع مناسب محصولات تولیدشده و مدیریت برنامه ریزی دولتی و خصوصی بلندمدت لازمه عبور از این مرحله است.

بی تردید با افت نسبی سینما در ایران و پیشروی جهان به سوی آثار انیمیشن، ناگزیر به همراهی و همگامی با هنر روز جهان خواهیم بود. آثار سینمایی ساخته شده در عرصه انیمیشن در ۵ سال اخیر از جمله خورشید مصر، جمشید و خورشید یغمائیان آثار شاهنامه حسین مرادی زاده هفت رنگ مازیار محمدی نژاد و... از جمله این دستاوردهاست که انیمیشن ایران را با همه کم و کاستی های موجود وارد مرحله جدیدی کرده است، تولید آثار در دست ساخت نیز مانند انیمیشن سینمایی تهران ،۱۵۰۰ بهرام عظیمی، قلب سیمرغ وحید نصیریان و رستم و سهراب کورش دالوند می تواند نویدی بر موفقیت انیمیشن ایران باشد. به نظر می رسد با نگرش نوین مسئولان فرهنگی و تلاش هنرمندان این عرصه شاهد افق های تازه و موفقیت های روزافزون در این عرصه باشیم.