و گاهی پای افیون در میان است

نقدی بر استفاده از سیگار در فیلم های سینمایی

از کنار یکی از سینماهای معروف شهر می‌گذشتم که تجمع جوانان و نوجوانان در اطراف آن توجهم را جلب کرد. آن‌طرف سینما سیگارفروشی دوره‌گرد با پشتکار و جدیت هر چه تمام‌تر! مشغول فروش سیگار نخی به جوانان بود، ناخودآگاه سرم را به‌طرف بالا بردم تا دیدن این صحنه ‌آزارم ندهد، که چشمم به پوستر رنگین و زیبای یکی از هنرپیشگان محبوب و معروف با سیگار برگی گوشه لب و نگاهی مغرور و پیروزمندانه افتاد. به خودم گفتم انگار بعد از غائله قلیان حالا نوبت سیگار برگ و شاید در آینده نوبت پیپ و چپق باشد...

کارگردان فیلم که جزو کارگردان‌های پرتلاش و معروف به تابوشکنی است این‌بار بدعتی نو در فرهنگ دخانیاتی جامعه گذاشته و محصولی جدید و بی‌ضرر! را به جامعه معرفی می‌کند. به یاد آوردم که چند ماهی تجسم خاطرات فضای پردود اطراف شاعر مردم توسط این کارگردان معروف نگذشته و با تعجب به خود گفتم که آیا به‌راستی عمدی در کار است.

چرا در سال‌های اخیر فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی پر مخاطب را ‌هاله‌ای از دخانیات و ژست‌های سیگارکشی پر کرده است؟ آیا هنرمندان ما به نقش الگویی خود در جامعه به‌خصوص برای نوجوانان و جوانان واقف نیستند؟ همان‌طور که می‌دانید نقش الگوهای اجتماعی مثبت و سازنده جامعه در تشویق نوجوانان و جوانان برای دوری از دخانیات بسیار موثر است.

البته شرکت‌های تولید کننده دخانیات نیز به این روش کاملا واقف‌اند به گونه‌ای که مصرف سیگار را توسط شخصیت‌های محبوب جوانان و در فیلم‌های پر مخاطب تبلیغ می‌کنند. تعدد فیلم‌های سینمایی ایرانی که در آن از سیگار به عنوان ابزار استفاده شده تایید این مدعاست. فیلم‌های معروفی چون خانه دوست کجاست، خیلی دور خیلی نزدیک، ناخدا خورشید، میم مثل مادر،‌ هامون، درخت گلابی، اخراجی‌ها، آدم برفی و صدها فیلم دیگر که به‌راستی توانسته‌اند با مخاطب ارتباط برقرار کنند از این دست‌ هستند.

● سیگار و سینما

به‌راستی دود سیگار چه هدفی را در سینمای ایران دنبال می‌کند؟ آیا فقط نگاه گیشه‌ای دست‌اندرکاران فیلم‌ها باعث به‌کارگیری و سوء‌استفاده از این ابزار و روش غیر اخلاقی شده و یا واقعا دست‌های پنهانی با هدف اقتصادی این روند را هدایت می‌کند.

چه کسانی از فضای دود آلود سینما سود می‌برند. آیا کارگردان‌های پرتلاش ما ناخواسته و ناآگاهانه و فقط برای جذاب کردن فیلم و نیم نظری به گیشه، آب در آسیاب شرکت‌های بزرگ تولید دخانیات می‌ریزند و یا همه این موارد جزو برنامه‌ریزی‌های طولانی‌مدتی است که برای کشورهای جهان سوم طراحی شده است چرا که همان‌قدر که مصرف دخانیات از هر جهت ضرر دارد تجارت آن نیز از همه جهات پر سود و اقتصادی است.

بنابراین شرکت‌های بزرگ دخانیات بعد از مایوس شدن از بازارهای داخلی خود به فکر تجارت فرا منطقه‌ای افتاده و کلیه توان و برنامه‌ریزی خود را روی کشورهای در حال توسعه و جهان سوم گذاشته‌اند. آنها برای به دست آوردن قسمت بیشتری از بازارهای این کشورها و نیز حفظ بازارهای به دست آمده دست به هر کاری می‌زنند و استفاده ابزاری از ستاره‌های محبوب سینما و نیز تبلیغات غیرمستقیم در رسانه‌ها، ماهواره و حتی برنامه‌های محبوب و پرمخاطب بخشی از این برنامه‌ریزی است چرا که به واسطه پر طرفدار بودن این برنامه‌ها به‌خصوص نزد نسل جوان و با توجه به تاثیرپذیری این گروه سنی چنان جذابیتی برای نوجوان و جوان ایجاد می‌کند که شاید صدها ساعت نصیحت و آموزش و مشاوره نتواند تاثیر آن را کاملا از بین ببرد. این در حالی است که دست‌اندرکاران بهداشتی این ممالک بدون ذره‌ای شک و در کمال ساده‌اندیشی فقط به ذکر آمارهای گوناگون و متنوع و گاها متضاد در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها می‌پردازند و از امکانات رسانه‌ای که در اختیار دارند بدون هیچ استفاده‌ای و بی‌تفاوت و سطحی می‌گذرند. حال آنکه مافیای جهانی سیگار در تلاشی مضاعف به تبلیغات موذیانه خود به‌خصوص در فیلم‌های سینمایی در تعداد زیاد و به‌طور هدفدار می‌پردازد.

شاهد این مدعا افزایش آمار مصرف و مرگ و میر در این کشورها است (برای مثال در کشور خودمان مصرف دخانیات در دو سال گذشته ۱۰ درصد افزایش و تعداد مرگ و میر از پنجاه هزار نفر در سال به هفتاد وپنج هزار نفر ارتقا پیدا کرده است) و پیش‌بینی‌های آینده فاجعه‌آمیز و هولناک و ناگفتنی است. مراکز مرتبط کشورهای غربی مدت‌ها است که از این افزایش بیمناک شده و عمده علل آن را همان تاثیر شگرف تبلیغات غیرمستقیم به‌خصوص توسط سینما و تلویزیون می‌دانند.

● یک سوال از سینما

با این توضیحات روی سخنم با دست‌اندرکاران تولید فیلم‌های سینمایی است چرا که تا به حال در هیچ‌کدام از فیلم‌هایتان کسی را به واسطه مصرف سیگار بیمار ندیده‌ایم؟ و یا به جای این همه جوانی که گول رفیق ناباب را می‌خورد، یک دیالوگ مهارت‌های زندگی و روش نه گفتن به خواسته‌های دیگران را درباره دخانیات به نمایش نگذاشته‌اید؟

بیاییم منصف باشیم و وقتی مردم به شما اعتماد کردند و شما را دوست دارند و محبوب و مورد توجه آنان هستید از این خصوصیت و فرصت سوء استفاده نکرده و در دیدی خوشبینانه نگاه به گیشه را کم کرده و با به‌کارگیری تابوهای جامعه فیلم‌ها را به این قیمت جذاب‌تر نکنید چرا که تاوان آن را جامعه در چند دهد بعد خواهد داد. زندگی انسان‌ها دیکته نانوشته نیست که بی‌غلط یا پر غلط بودن آن چندان تاثیری نداشته باشد گاهی اشتباه در امور رسانه‌ای صدمات جبران ناپذیری در سطح جامعه می‌گذارد که برگشت آن غیرممکن و دور از دسترس است.

در راه برگشت از سینما، نوجوانی که تازه از سینما بیرون آمده بود را در کنار بساط سیگارفروش دیدم، او در حالی که سیگار برگی گوشه لبش بود با نگاهی مغرور و پیروزمندانه به اطراف می‌نگریست.

دکتر سیدحمید حسینی