نگاهی به رشد توسعه انسانی ایران محسوس, اما همچنان نامطلوب

هدف اصلی توسعه انسانی, خدمت به انسان و بشریت است پرورش قابلیت ها, توانایی و شکوفایی استعدادها, گسترش فرصت ها و اشتغال, افزایش درآمد, بهبود کیفیت زندگی و برخورداری از زندگی سالم و خلاق در محیط زیستی پایدار هدف نهایی توسعه است

چند سالی است که تئوریسین های اقتصادی، «انسان» را مبدا توسعه معرفی می کنند و نظریه های نوین رشد متکی بر انسان هاست، به این معنا که سرمایه گذاری روی انسان را معتبرترین شرط حرکت به سمت توسعه بهینه اقتصادی می دانند.

امروزه شاخص توسعه انسانی، مدرن ترین معیاری است که جای هر کشور را در جدول سازمان ملل تعیین می کند. مشارکت مردم در فرآیند توسعه اقتصادی و سپس امکان استفاده از بهداشت، آموزش و مواردی از این قبیل عنوان شاخص های دیگر برای ارزیابی پیشرفت کشورهای مختلف است که مجموعه آنها تحت نام شاخص های توسعه انسانی مورد توجه آژانسهای بین المللی است. عناصر اساسی در الگوهای توسعه انسانی، بهره وری، برابری، پایایی و توانمندسازی است. در قالب این الگو، بهره وری مشارکت فعال مردم در فرآیند درآمدزایی و اشتغال به شمار می آید. مفاهیم توسعه انسانی و توسعه منابع انسانی هر دو بر مبنای بهبود کیفیت زندگی افراد جامعه معنا می یابند. اگرچه توسعه انسانی و توسعه منابع انسانی هر دو اهدافی جداگانه را مطرح می کنند; اما بر نتیجه مشابه که همان رفاه کلی جامعه است تاکید دارند.

هدف اصلی توسعه انسانی، خدمت به انسان و بشریت است. پرورش قابلیت ها، توانایی و شکوفایی استعدادها، گسترش فرصت ها و اشتغال، افزایش درآمد، بهبود کیفیت زندگی و برخورداری از زندگی سالم و خلاق در محیط زیستی پایدار هدف نهایی توسعه است. شاخص توسعه انسانی یکی از شاخص های مهم هر کشوری است که می توان با مقایسه آن با کشورهای دیگر به نتایج جالبی مانند میزان امید به زندگی افراد جامعه، کیفیت زندگی، تسهیلات آموزشی، میزان سطح خرید، بحران ها و مخاطرات مربوط به سلامت، وضعیت مردم نسبت به خط فقر استاندارد و... دست یافت.

گزارش شاخص توسعه انسانی از سال۱۹۹۰ تاکنون هر ساله ارائه می شود. شاخص توسعه انسانی در واقع یک شاخص سه بعدی است و بر اساس سه شاخص امید به زندگی، شاخص آموزش و شاخص تولید ناخالص داخلی به دست آمده است.

● گزارش سال ۲۰۰۰

گزارش های اعلام شده در سال ۲۰۰۰ تصریح می کند که رتبه ایران به لحاظ شاخص توسعه انسانی ۹۸ است و در میان کشورهای دارای شاخص مورد بحث در رده متوسط است. در بررسی وضعیت توسعه انسانی در جهان آمده است: برای اندازه گیری شاخص توسعه انسانی به کشورها نمره ای از صفر تا یک تعلق می گیرد که هر چه این عدد از صفر به سمت یک حرکت کند، نشان دهنده وضعیت بهتر شاخص توسعه انسانی در میان کشورها است.

● گزارش سال ۲۰۰۳

نتایج اندازه گیری این شاخص درکشورهای مختلف جهان درسال ۲۰۰۳ نشان می دهد که ۴۹ درصد کشورها دارای شاخص توسعه انسانی متوسط (که ایران نیزدرهمین گروه قراردارد) ۳۰/۶ درصد از کشورها دارای شاخص توسعه انسانی متوسط پایینی هستند. بر اساس این گزارش ایران با شاخص توسعه انسانی ۷۲۵درصد، رتبه ۹۸ را به خود اختصاص داده و در گروه کشورهای دارای شاخص توسعه انسانی متوسط قرار گرفته است. این بررسی توسعه انسانی در جهان تصریح می کند که رشد تولید ناخالص داخلی سرانه ایران در افزایش شاخص توسعه انسانی این کشور موثر بوده است. هرچند ارزیابی رتبه کشور به لحاظ شاخص توسعه انسانی نشان می دهد که رتبه ایران از ۹۰ در سال ۱۹۹۹ به ۹۸ در سال ۲۰۰۰ نزول کرده است; اما باید توجه داشت که در همین مدت تعداد ۱۱ کشور به فهرست بررسی شاخص توسعه انسانی اضافه شده است که از این تعداد ۸ کشور به لحاظ شاخص توسعه انسانی در مکان بالاتر از ایران ایستاده اند. از میان کشورهایی که رتبه شاخص توسعه انسانی آنها بالاتر از ایران است می توان بحرین (رتبه ۳۹)، عربستان سعودی (رتبه ۷۱)، لبنان (رتبه ۷۵)، ترکیه (رتبه ۸۵)، آذربایجان (رتبه ۸۸)، ازبکستان (رتبه ۹۹) را نام برد. از طرف دیگر اندونزی (رتبه ۱۱۰)، مصر (رتبه ۱۱۵)، هندوستان (رتبه ۱۱۴) و پاکستان (رتبه ۱۳۸) نیز از جمله کشورهایی هستند که از حیث توسعه انسانی در وضعیتی بدتر از ایران به سر می برند.

در جداول رسمی آژانس های بین المللی تولید ناخالص ایران در رده ای قرار دارد که ۲۲ رده بیشتر از شاخص توسعه انسانی است. این امر نشان می دهد که اقتصاد کشور برای افزایش ضریب توسعه انسانی آمادگی ویژه ای دارد. امروز شاخص توسعه انسانی و ضریب رشد آن سهم به سزایی در آماده سازی کشورها برای حضور در عرصه اقتصاد جهان دارد، یعنی هر کشوری نتواند معیارهای توسعه انسانی را به وجود آورد مورد سو»استفاده کشورهای دیگر قرار خواهد گرفت و باید در کنار مبادلات جهانی بایستد. برای همین بسیاری از کشورهای جهان، امروز به این درک رسیده اند که باید نقش مردم را در مناسبات اقتصاد خود افزایش دهند و آنها را به طور مستقیم درگیر توسعه کشور کنند تا از این طریق در جهان به عنوان کشور توسعه یافته تلقی شوند.

ایران همواره جزو آن دسته از کشورها بوده که به لحاظ توسعه انسانی دچار وضعیت مناسبی نبوده است. طی ۵ الی ۶ سال گذشته اندکی این شاخص افزایش یافته است; اما هنوز هم فاصله بسیار زیادی تا شرایط مطلوب دارد. یکی از دلایل رشد توسعه انسانی در ایران طی سال های گذشته پرداختن به حفظ کرامت انسانی و بسط مردم سالاری به تمام معنا اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بوده است; اما می توان گفت که به دلیل مشکلات موجود در این راه ما با سرعت لاک پشتی در این مسیر حرکت کرده ایم. یکی از مهمترین موانع موجود بر سر راه توسعه انسانی، اقتصاد سنگین وزن دولتی است که با توجه به عزم جدید دولت برای کاهش حجم اقتصادی امیدواریم این مشکلات با سرعت بیشتری از بین برود. با تمام این مشکلات، ایران به لحاظ دستیابی به توسعه انسانی طی سالهای گذشته یک حرکت بسیار آرام صعودی را تجربه کرده است که در نوع خود بسیار تجربه سودمندی است.

● گزارش سال ۲۰۰۵

بر اساس گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۰۵ سازمان ملل متحد، رتبه جمهوری اسلامی ایران در شاخص توسعه انسانی در بین ۱۷۷ کشوراز ۱۰۱ در سال ۸۳ به ۹۹ در سال ۸۴ ارتقا یافته است. براساس این گزارش ارزش شاخص توسعه انسانی ایران که در سال۸۳، /۷۳۲. بوده است ، در سال ۸۴ با ۰/۰۰۴ افزایش به ۰/۷۳۶ رسید.

بر اساس گزارش توسعه انسانی ۲۰۰۵، شاخص امید به زندگی در ایران از ۰/۷۵ در سال ۸۳ به ۰/۷۶ درصد در سال ۸۴ افزایش یافت و امید به زندگی در مردان ایرانی از ۶۸/۸ سال در سال ۸۳ به ۶۹ سال و در زنان ایرانی نیز از ۷۱/۷ سال درسال ۸۳ به ۷۱/۹ سال رسیده است. سازمان ملل متحد با اعلام اینکه متوسط امید به زندگی در ایران در سال ۸۳، ۷۰/۱ سال بوده است، این رقم را در سال ۸۴، ۷۰/۴ سال اعلام کرده است.

در این گزارش، کشور نروژ در بالاترین رتبه شاخص توسعه انسانی و کشور نیجر در پایین ترین رتبه شاخص توسعه انسانی قرار گرفته است. از جمله کشورهایی که در رده های بالاتر از ایران قرار دارند و جای تامل و تعجب دارد می توان به، ۲۹- قبرس، ۳۰- باربادوس، ۳۲- جزیره مالت، ۳۳- برونئی، ۴۸- لاتویا، ۴۹- سن کیتس ونویس، ۵۰- باهاماس،۵۱ - جزایر سشیل، ۵۲- کوبا، ۵۴- ونگا، ۵۶- پاناما، ۵۷- ترینیدات و توباگو، ۵۸ - لیبی، ۵۹ - مقدونیه، ۶۰- آنتیگوا وباربودا، ۶۵ - موریس، ۷۰- دومینیکو، ۷۴- سامائوغربی، ۷۶- سن لویسیا، ۸۶- سورینام، ۸۷- سن ویلسنت و گرینادین، ۸۹ - تونس، ۹۰- اردن، ۹۱- بلیز، ۹۲- فیجی، ۹۶- مالدیو، ۹۸- جامایکا اشاره کرد که بیشتر این کشورها ناآشنا و حتی پیدا کردن نام آنها در نقشه کار مشکلی است وحال آنها را با کشور ما دارای چنین سابقه تاریخی و چنین منابع طبیعی و چنین مردمی مقایسه کنید؟

● گزارش سال ۲۰۰۷

در گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۰۸-۲۰۰۷ سازمان ملل متحد، که اخیرا منتشر شده است، کشور ما جمهوری اسلامی ایران با کسب امتیاز ۰/۷۵۹، در میان ۱۷۷ کشور، در جایگاه ۹۴ ایستاده است. این رتبه اگر چه پیشرفتی را نسبت به سال های گذشته نشان می دهد; اما جایگاه واقعی و مورد انتظار برای کشور ما نیست و انتظارات از کشوری دارای چنین سابقه تاریخی بسیار بیشتر از اینها است.

بر اساس آمار و جدول منتشر شده کشورهایی مانند بحرین در رتبه ۴۱، لاتویا در رتبه ۴۵، ماریتیوس در رتبه ۶۵، دومینیک در رتبه ۷۱، سنت لوسیا در رتبه ۷۲، ساموا در رتبه ۷۷، بلیز در رتبه ۸۰، سنت وینسنت در رتبه ۹۲ و فیجی در رتبه ۹۲ است.

نویسنده : سیدحسین امامی