سازهایی به نام دیگران

نگاهی به آلبوم «گفت وگوی چنگ و نی»

در تاریخ موسیقی ایرانی همواره از دوساز با قدمت فراوان یاد می‌شود؛«عود» و«چنگ». البته در طول زمان هر دو به نام اقوامی دیگر ثبت شدند؛ عود به نام اعراب و چنگ به نام اروپاییان. برای بیان قدمت ساز چنگ همین بس که در کاوش‌های باستانی چندین دهه پیش در«چغامیش» خوزستان اثری از یک نوازنده چنگ مربوط به هزاره چهارم قبل از میلادی یافت شد.

چندی پیش آلبومی با قطعاتی از همنوازی این ساز اصیل ایرانی در کنار نی با نام «گفت‌وگوی چنگ‌ونی» روانه بازار موسیقی شد که متاسفانه چندان که باید به آن توجه نشد. این آلبوم شامل قطعاتی از همنوازی چنگ و نی و البته سازهای کوبه‌ای است و در آن قطعاتی از موسیقی نواحی ایرانی به گوش می‌رسد. وقتی برای نخستین بار شروع به گوش دادن آلبوم می‌کنیم، قطعه «آیریلیق» (جدایی) را می‌شنویم که از ماندگارترین قطعات موسیقی ایرانی است. قطعه‌ای با ملودی آشنا و نوستالژیک در آواز اصفهان که چنان ما را با خود همراه می‌کند که حتی متوجه پایان آن نمی‌شویم. آلبوم با این قطعه از همان ابتدا ما را درگیر خود می‌کند. ملودی آرام و ملایم قطعه اول با تک‌نوازی چنگ در ادامه همراه می‌شود. قطعه «کوه» که از قطعات قدیمی کردی است، با ملودی آرام و عاشقانه، همچنان ما را با خود همراه می‌کند. شروع پر هیجان قطعه سوم، «هه لاله» با همراهی سازهای کوبه‌ای ما را وارد فضایی دیگر می‌کند؛ فضای شادتر و پر‌انرژی. چیره‌دستی نوازنده چنگ در قطعه چهارم چنان است که اگر نام آلبوم را ندانیم گمان می‌کنیم که در حال شنیدن نوای پیانو هستیم.

در ادامه اجرای«درد هجران» در دستگاه نوا، که به گمان برخی عمیق‌ترین دستگاه موسیقی ایرانی است پایان‌بندی این قطعه با تک‌نوازی نی، به ‌شدت شنونده را در فضایی پر از آرامش می‌برد. «راستای خیابان» نیز با آغاز خود فضای موسیقی محلی را در ذهن ترسیم می‌کند که بارها به آن گوش سپرده‌ایم. آغاز قطعه ششم، «مچو» با نوای چنگی که ما را به گذشته‌ها می‌برد، بر اساس موسیقی اورامی که موسیقی مربوط به نواحی کردستان است اجرا می‌شود. اجرای این قطعه در گام ماژور یا همان دستگاه ماهور، همراه با شنیدن صدای دست از نکات حایز اهمیت این قطعه است که فضایی شاد را پدید می‌آورد. «میرو» از نواهای مرثیه‌ای در کردستان ترکیه است که در موسیقی دستگاهی ایران در مایه دشتی اجرا می‌شود، (به‌عنوان قطعه هفتم در یکی از حزن‌انگیزترین آوازهای موسیقی ایرانی اجرا می‌شود). «هورامی» و «جشن هورامان»، هر دو برگرفته شده از موسیقی کردی هستند و با آنکه در دستگاه شور اجرا گردیده‌اند اما فضایی نسبتا شاد را به‌وجود می‌آورد. «آوازهای هوره» بر اساس آوازهای مردهای اورامی، که به آن«سیاچمانه» نیز می‌گویند، آوازهای آن منطقه را تداعی می‌کند و ما را در حالتی وهم‌آلود و همراه با ترس قرار می‌دهد. قطعه ماقبل آخر هم که با بداهه‌نوازی چنگ و نی همراه است در ریتمی غمناک نواخته شده است. آخرین قطعه هم با نام «رومانس آیریلیق» یادآور بخش آغازین آلبوم است و به ‌نوعی آلبوم را در دوری موسیقایی قرار می‌دهد.

گرچه آلبوم از میانه‌های راه کمی دچار نوسان می‌شود، اما نمی‌شود از نکاتی چون تنظیم خوب و به‌‌کارگیری تعداد اندک سازها در آن یاد نکرد. آلبوم بداهه‌نوازی چنگ و نی با همراهی تارا جاف (چنگ)، فردین لاهورپور (نی ایرانی و نی ترکیه‌ای و تنظیم قطعات) و سمیه عباسی (تنبک و سازهای کوبه‌ای) از جمله آلبوم‌های بدون‌کلام خوبی است که ارزش بارها شنیدن را دارد.

مرتضی محسن‌پور