فتنه شبهه بیدارگری

هنگامی که طلایه های فتنه نمودار می شوند امور را مشتبه می کنند و هنگامی که رویگردان می شوند بیدار می کنند

هنگامی که طلایه های فتنه نمودار می شوند امور را مشتبه می کنند و هنگامی که رویگردان می شوند بیدار می کنند. امیرمومنان (ع ) می فرماید :

« بدانید هنگامی که فتنه ها روی می آورند مشتبه هستند. (عوامل اشتباه ) و وقتی که روی برمی گردانند بیدار می کنند در هنگام آمدن مورد انکار و ناشناس اند و در موقع برگشت و رویگردان شدن شناخته می شوند. فتنه ها مانند بادها می گردند. به شهری میرسند (در یک شهر وارد میشوند و می وزند واز شهری بدون اصابت می گذرند. »

دو اصل بسیار مهم و فراگیر را در تحرکات و آشوب های فتنه ای وجود دارد :

۱) فتنه در هنگام شروع ناشناخته و عامل اشتباه است .

۲) فتنه در هنگام پایان یافتن و رویگردان شدن شناخته شده و بیدار کننده است .

اصل اول) هر فتنه ای که با دست بشر و باتفکرات او در جامعه بروز می کند هرگز به عنوان فتنه و علائم و مختصات فتنه که همه فهم باشد بروز نمی کند. یعنی این طور نیست که وقتی فتنه ای در یک جامعه سر برمی آورد به قدری علامت ها و مختصات فتنه بودن آن واضح و روشن باشد همگان می توانند بفهمند. زیرا به وجود آورندگان فتنه ها آگاه تر و ماهرتر از آن اند که کاری انجام بدهند که مردم جامعه از نخستین بروز نمودهای آن حالت مقاومت از خود نشان داده و آن را استفراغ کنند. لذا مهم ترین و اساسی ترین کاری که فتنه گران برای گسترش و تعمیق کارخود انجام می دهند چند چیز است :

۱) استخدام قیافه هایی که در جامعه به خوبی و پاکیزگی و اخلاص شناخته شده باشند

مانند بعضی از افراد خوارج نهروان که با پیشانی پینه بسته ولب های ذاکر و چشم های فرو رفته از شب بیداری ها و قرآن به بغل ! وسیله ای برای بروز فتنه تباه کننده خوارج شدند. چه خوب گفته است که شاعر زبر دست درباره قاتلین امام حسین علیه السلام :

ای پسر دختر محمد صلی الله علیه واله (ای حسین ) سر بریده تو را که با خونش آغشته بود آوردند و آنان در موقع آوردن سر مبارک تو تکبیر می گفتند که تو کشته شده ای !! و جز این نیست که با قتل تو تکبیر (الله اکبر) و تهلیل (لااله الاالله ) را کشتند. »

۲) استخدام بهترین شعارها برای مردم آن جامعه

مثلا اگر فقر مادی در آن جامعه حکمفرماست شعار ثروت قارون برای همه را سرمی دهند. اگر خفقان و اسارت و زنجیر جبر جامعه ای را در خود فرو برده است قطعا شعارش آزادی مطلق است که ادعای آزادی جان استوارت میل و اگزیستانسیالیسم سارتر یاسپرس و هایدگر در برابرش نه تنها رنگ باخته هستند بلکه اصلا رنگی ندارند. اگر نژاد پرستی هدف افراد و گروههای یک جامعه باشد شعار نژاد پرستی مانند « نژاد آلمان فوق همه » را سر خواهند داد!

به هر حال فتنه گران ماهر پیش از آن که مقتضای جو جامعه را بشناسند به هیچ کاری اقدام نمی کنند. وقتی که جو جامعه را شناختند می فهمند که تقاضای اصلی و تقاضای فرعی جامعه چیست تا کالای خود را برای عرضه به آن جامعه با تقاضای موجود تنظیم کنند.

۳) اگر فتنه گران مردم ژرف نگر و مطلع بوده باشند تا آن جا که می توانند از اصول عالیه انسانی و ارزش های او دم می زنند و چنان فریاد واعدلا و احقا وا آزادیا واپیشرفتا و به طور کلی چنان فریاد وا انسانا می زنند که حتی بعضی از انسان های دانشمند و آگاه و خردمند را هم می توانند به اشتباه بیندازند.

۴) موقعیت گذشته جامعه اصول حقوقی سیاسی اجتماعی علمی هنری و جهان بینی حاکم در آن را چنان بی امان و مطلق می کوبند و چنان در آن کوبیدن قیافه حق به جانب از خودنشان میدهند که ساده لوحان را وادار میکنند که حتی درباره بدیهی ترین اصول و قوانین طبیعی و قراردادی دوران گذشته به تردید بیفتند...

۵) ایجاد اراده و حرکت از هر راه و یا هر وسیله ای که ممکن است . اگرچه هدف منظور ارزش سپری کردن یک صدم آن راه و قربانی کردن وسیله را نداشته باشد.

مسلم است که این امور پنجگانه برای اغلب مردم که از نگرش های عمیق و همه جانبه محروم اند همه امور جامعه را از تفکرات اصلی گرفته تا تخیلات و از عالی ترین ارزش ها گرفته تا عادی ترین پدیده ها مورد سئوال قرار داده در ابهام فرو می برد.

اصل دوم) فتنه در هنگام پایان یافتن و رویگردان شدن بیدار می کند. برای توضیح این اصل مجبوریم دو نوع فتنه را به طور مختصر توضیح دهیم :

ـ فتنه های گذرا.

ـ فتنه هایی که در جامعه رسوب می کنند و عناصر و اصول خود را به عنوان مکتب و عقیده بر جامعه تحمیل می کنند به طوری که تدریجا همه فرهنگ جامعه را فرا می گیرند.

دو نوع فتنه مزبور مشترکاتی دارند و تمایزاتی .

▪ مشترکات دو نوع فتنه

الف) امور پنج گانه ای که در تفسیر اصل اول متذکر شدیم .

ب) انقسام مردم در برابر فتنه ها به گروه های مختلف :

۱) ساده لوحانی که مبنای زندگانی و اراده ها و تصمیمها و هدف گیری آنان براساس کشمش و غوره است (با یک کشمش گرمشان و با یک غوره سردشان میشود).

۲) مردمانی که تا حدودی از آگاهی های مفید در زندگی برخوردارند و یک کشمش و یک غوره نمی تواند وضع آنان را دگرگون کنند ولی باغی از کشمش و یا غوره می تواند در دگرگون کردن وضع آنان موثر بوده باشد.

۳) جمعی دیگر وجود دارند که بیدارتر و هشیارتر از آن اند که در بروز فتنه ها عناصر معرفتی و اختیاری شخصیت خود را ببازند. بلکه تا حدود زیادی می توانند به تحلیل و ترکیب قضایایی که فتنه با خود آورده است بپردازند. البته اینان در اقلیت اسف انگیزند هم چنان که نوابغ در اقلیت اسف انگیزند.

هر دو نوع فتنه پس از نزول یا استقرار برای آگاهان قابل شناخت و آموزنده هستند زیرا پس از آن که یک فتنه در معرض زوال قرار گرفته عوامل و انگیزه های به وجود آمدن خود را آشکار می کند. همچنین با شناخت چگونگی قطع علاقه مردم از آن چه که فتنه آن را مطلوب نشان می داد می توان حقیقت مطلوبیت آن را به خوبی ارزیابی کرد.

▪ تمایزات دو نوع فتنه

۱) فتنه های گذرا از آن جهت که به اصل و قانون ثابت مستند نیستند و فقط از حوادث و تحولات می توانند استفاده کنند دیر یا زود صحنه جامعه را ترک می کنند و در موقع ترک جامعه برای عده ای قابل توجه از مردم شناخته می شوند. در صورتی که فتنه های رسوبی از آن جهت که بامهارت کامل خود را وابسته اصل و قانون ثابت نشان می دهند لذا می توانند زمان هایی طولانی مغز و روان مردم جامعه را در اختیار خود بگیرند. بلکه چنان که در بالا اشاره کردیم ممکن است تدریجا به صورت فرهنگ ثابت جامعه درآیند.

۲) شناختن فتنه های گذرا برای مردمی که تا حدودی از خرد و آگاهی برخوردارند از شناختن فتنه های رسوبی آسان تر است . زیرا فتنه های رسوبی به جهت نمایش وابستگی به اصول و قوانین ثابت انسانی می توانند حتی هشیارترین انسان ها را مبهوت کنند.

به عنوان مثال خزیمه با آن خرد و تقوا نخست از پیکار با معاویه امتناع ورزید تا آن گاه که سپاهیان معاویه عماربن یاسر را شهید کردند و به یادش آمد که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله درباره او فرموده بود :

« ای عمار تو را گروهی ستمکار خواهد کشت . »

۳) فتنه های رسوبی که با گذشت زمان در جامعه رسوب می کنند و چه بسا که به صورت فرهنگ ثابت جامعه در می آیند ممکن است با بروز شخصیتهای بزرگ و با تقوا مورد تصفیه قرار بگیرند و امور مناسب و ناشایست آن ها از واقعیات و امور شایسته تفکیک شده و جامعه را از تصفیه مزبور برخوردار کنند. (منبع : در قلمرو معرفت مبحث فتنه )

فتنه گران ماهر پس از آن که فهمیدند تقاضای اصلی و تقاضای فرعی جامعه چیست کالای خود را برای عرضه به آن جامعه با تقاضای موجود تنظیم می کنند

فتنه گران چنان قیافه حق به جانب از خود نشان می دهند که ساده لوحان را وادار می کنند که حتی درباره بدیهی ترین اصول به تردید بیفتند

شناختن « فتنه های گذرا » برای مردمی که تا حدودی از خرد و آگاهی برخوردارند از شناختن « فتنه های رسوبی » آسان تر است زیرا فتنه های رسوبی به جهت نمایش وابستگی دروغین به اصول و قوانین ثابت انسانی می توانند حتی هشیارترین انسان ها را مبهوت کنند!

علامه محمد تقی جعفری

جمهوری اسلامی