بیان علوم در قرآن

● پرسش:
آیا این دیدگاه که گفته می شود همه علوم در قرآن وجود دارد صحیح می باشد؟
● پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به نحو اجمال به سه دیدگاه حداکثری، حداقلی و اعتدالی اشاره کردیم. …

پرسش:

آیا این دیدگاه که گفته می شود همه علوم در قرآن وجود دارد صحیح می باشد؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سؤال به نحو اجمال به سه دیدگاه حداکثری، حداقلی و اعتدالی اشاره کردیم. اینک در بخش پایانی، پیرامون قول سوم که منظور نظر و قول مختار می باشد، توضیحات بیشتری ارائه می نماییم.

بنابراین دیدگاه، آیه شریفه: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء» گرچه مربوط به همین قرآن کریم است، ولی روشن کننده هر چیزی در موضوع خودش است و موضوع قرآن، هدایت بشر است؛ علوم تجربی و ریاضی و فیزیک، بلکه هرچیزی که درباره هدایت لازم باشد در قرآن وجود دارد.

فرض کنید در یک کتاب شیمی، نویسنده دانشمند می نویسد: من در این کتاب، از هیچ مسئله ای فروگذار نکردم. منظور چیست؟ مسلما مقصود او، مسائل مربوط به موضوع همان کتاب است که شیمی است. قرآن نیز کتاب هدایت و کتاب انسان سازی است و اگر گفته شود همه چیز در آن است. منظور چیزهایی است که مربوط به هدایت انسان می باشد. حال اگر سؤال شود که در آیه شریفه «کل شیء» آمده، اگر منظور آیه، فقط هدایت بود مخصص آن را می آورد، ولی نیاورده، پس مقصودش عموم است، به ویژه کلمه «کل» که نص در عموم است. پس چرا باید آیه را فقط مربوط به علوم هدایتی انسان دانست؟ دراینجا قرینه و قید و مخصص عقلی، این است که اگر همه علوم در قرآن وجود می داشت شمار صفحات آن چند برابر قرآن فعلی می شد و علاوه بر این، باید آن مطالب از قرآن فهمیده می شد و صرف ادعا فایده ندارد، درحالی که فهم علوم و دانش های مختلف، مانند شیمی و فیزیک از قرآن، مشکل است. بنابراین به قرینه عقلی دراین آیه و ظهور آیات دیگر، معنای آیه این است که قرآن کتاب هدایت بشر است و از آنچه در این باره لازم باشد فروگذار نشده است. این در حالی است که درباره آیه شریفه «لارطب ولایابس الا فی کتاب مبین» نیز برخی گفته اند: منظور از کتاب مبین لوح محفوظ و کتاب علم غیب الهی می باشد که فراتر از این قرآن است. البته می توان گفت همین قرآن موجود نیز دارای لایه ها و بطون فراوانی است؛ البته کلید فهم آنها در اختیار مفسران اصلی و اهل بیت(ع) است. در روایات آمده است: «قرآن هفت بطن دارد و هر بطنی نیز هفت بطن دارد.» بنابراین ما معتقدیم که همه علوم در قرآن نیست، بلکه اشاراتی درقرآن هست که خاستگاه کسب تمامی علوم می تواند باشد. مثلا «ما آهن را خلق کردیم در آن منافعی برای شما هست.» با این آیه خداوند بشر را راهنمایی می کند، تا سراغ استفاده از آهن برود، ولی معنای آن این نیست که هرچه در رابطه با آهن است در ظاهر الفاظ قرآن باشد، بلکه باید از اشارات قرآن جهت پاسخ یابی نیازهای بشر استفاده کرد و قرآن به خوبی چنین ظرفیت گسترده ای را دارا می باشد. حتی از بعضی آیات استفاده می شود که تمام کهکشان ها درحال حرکت هستند. مثل «کل فی فلک یسبحون» همه چیز درحال سیر است ولی معنای آن این نیست که قرآن تمام مسائل علوم نجوم را بیان کرده است. با چنین نگاهی می توان گفت که تمامی علوم و یا بسیاری از دانش ها از قرآن قابل استخراج است که چنین کاری توسط پیامبراعظم(ص) و امامان(ع) و راسخان فی العلم امکان دارد.