چه زمانی کتابخوانی برای کودکانمان را آغاز کنیم

برخلاف انتظار ما کودک, در سنین خیلی پائین نخستین گام های خود را به سوی یادگیری خواندن بر می دارد اگرچه ممکن است کودک از وجود واژه ها و نیز مفاهیمی که آن واژه ها با خود دارند آگاه نباشد اما می فهمد که کتاب چیزی است که می توان آن را برداشت, لمس کرد و فهمید

قبل از بحث درباره زمان کتابخوانی شاید بهتر باشد بدانیم کودک خواندن را از چه زمانی شروع می‌کند و اصلاً چرا باید برای کودکانمان کتاب بخوانیم یا به عبارت صحیح‌تر چرا باید آنها را در سنین خردسالی با کتاب آشنا کنیم؟

برخلاف انتظار ما کودک، در سنین خیلی پائین نخستین گام‌های خود را به‌سوی یادگیری خواندن بر می‌دارد. اگرچه ممکن است کودک از وجود واژه‌ها و نیز مفاهیمی که آن واژه‌ها با خود دارند آگاه نباشد اما می‌فهمد که کتاب چیزی است که می‌توان آن را برداشت، لمس کرد و فهمید. کودک خیلی زود با علاقه به تصاویر اشاره می‌کند و هنگامی که پدر یا مادرش مطلبی را برای او می‌خوانند نام اشیاء تصاویر را می‌گوید. خواندن را فرآیند دریافت معنی واژگان مکتوب تعریف کرده‌اند. یادگیری خواندن فرآیند پیچیده‌ای است که تقریباً از زمان تولد شروع می‌شود. به‌طور طبیعی کنجکاوی کودک در مورد جهان اطرافش و علاقه‌اش برای کسب اطلاعات در مورد خودش و محیط پیرامونی منشأ و انگیزه یادگیری اوست.

کودکان پیش دبستانی که فرآیند خواندن در آنها آغاز شده است برای پیش‌بینی مفاهیم جدید از متن و در بسیاری از موارد از تصاویر موجود در کتاب استفاده می‌کند. کودکان دوره ابتدائی که در حال آموختن خواندن هستند بیشتر توجه خود را معطوف به رمز خوانی و تبدیل کلمان به اجزاء صوتی و در آوردن آنها به شکل گفتاری می‌کنند.

دلیل اینکه چرا باید برای کودکانمان کتاب بخوانیم را باید در این امر جستجو کرد که کودکانی که مدت زیادی با حروف نوشتاری در شکل‌های مختلف سر و کار داشته‌اند تلاش نسبتاً کمتری را در مورد کشف رموز متن قبل از این‌که به مرحله روانی خوانی بر سند انجام می‌دهند. روان‌خوانی تنها گشودن رمزهای تصاویر حروفی نیست بلکه نیازمند شرکت بسیار فعال ذهن خواننده در مراحل خواندن است. اگر ذهن خواننده مجبور به ثبت هر حرف و خواندن و ترکیب آن با حروف ندیک برای شناسائی یک کلمه آشنا باشد خواندن برای درک معنا محال است. خواننده در مقابل با استفاده از اطلاعاتی که از عمل‌کرد زبان و آشنائی خود با موضوع مورد مطالعه دارد، زبان و آشنائی خود با موضوع مورد مطالعه دارد، آنچه درمتن خواهد آمد را پیش‌بینی می‌کند.

کودکان روان‌خوانی و کسب آگاهی در مورد مسائل کلی جهان و نحوه کارکرد زبان نوشتاری را در دوران پیش از دبستان پی‌ریزی می‌کنند. خوانندن مثل صحبت کردن تا حد زیادی بستگی به آموزش‌های غیر رسمی‌ای دارد که قبل از دبستان به کودکان داده می‌شود. اما این فرآیند به‌قدری ظریف توسط والدین به کودک داده و گرفته می‌شود که تقریباً غیر مشهود است.

● از کتاب خواندن با کودکان لذت ببرید! (مراحل انس و الفت کودک با کتاب)

نوزاد به‌طور طبیعی متوجه مطالبی که برای او خوانده می‌شود، نمی‌شود. اما او از این‌که در آغوش گرم شماست و صدای شما را می‌شنود لذت می‌برد و به‌همین دلیل با شوق زیاد به شما توجه می‌کند. در سنین دو یا سه ماهگی بیشتر کودکان هنگامی که روی شکم خوابیده‌اند، می‌توانند سرشان را تا حد اشاره به لامپ یا الگوهای تصاویری که دارای رنگ‌های شدید هستند بالا بیاورند.

شاید آنها متوجه نشوند منظور عکس‌ها چیست. اما این مسئله برای لحظاتی توجه آنها را جلب می‌کند.

در سن شش ماهگی بسیار از کودکان علاقه‌مند به کتاب می‌شوند، اما آنها ترجیح می‌دهند تا با تمامی حواس خود به کشف کتاب بپردازند تا این که فقط به کتاب گوش دهند.

در این سن ممکن است کودک شما کتاب را از دست شما بکشد و شروع به جویدن و یا پاره کردن آن بکند.

نباید از این نکته غافل شد که این تخریب در راستای فرایند خواندن قرار دارد و شما نباید نگران باشید که زود شروع به کتابخوانی برای کودک کرده‌اید.

هرچه قدر کودک در معرض کتاب قرار گیرد، به‌تدریج حالت تخریبی او محو شده و توانائی گوش دادنش افزایش می‌یابد.

در سنین هشت تا ده ماهگی حتی ممکن است که کودک برای شما کتابی بیاورد و نشان دهد که می‌خواهد کتابی را برایش بخوانید.

هنگام قصه خوانی و یا حتی در فرصت‌هائی که به او داده می‌شود تا خودش کتاب را کشف کند علاقه او به نگاه کردن عکس‌ها بیشتر می‌شود تا جویدن صفحات کتاب.

بین سنین ده تا چهارد ماهگی اکثر کودکان راه رفتن را می‌آموزند و اغلب برای آنها مشکل است که در طول تمامی داستان در یک جا قرار بگیرند. اما خیلی سریع به کتاب علاقمند می‌شوند هنگامی که کودک شما عکسی را می‌بیند که تصویر می‌کند خنده‌دار است، می‌خندد. این نشانه بارزی است که نشان می‌دهد که کودک به کتاب علاقمند شده است.

در سن چهارده ماهگی هنگامی که شما برای او متنی را می‌خوانید شروع به نوعی حرف زدن می‌کند. گوئی سعی می‌کند وظیفه کتابخانی را خودش انجام دهد. این وضعیت بیانگر این است که فرزندتان شروع کرده به درک این حقیقت که میان زبان نوشتاری و زبان گفتاری تفاوت وجود دارد.

در سنین بین چهارده تا هجده ماهگی، گفتار کودک شما شکوفا می‌شود و کتاب می‌تواندمنبع خوبی برای سرگرم کردن او باشد. بعضی از کودکان در طول این دوره با یک داستان مورد علاقه‌شان سازگاری پیدا می‌کنند و یا مجذوب صفحه‌ای خاص می‌شوند و دوست دارند پیوسته به آن صفحه توجه کنند.

به‌خاطر داشته باشید که کودکان در این سن اغلب احساسات خود را از طریق فعالیت بدنی‌شان نشان می‌دهند. کودکی که داستانی را در مورد کودکی که مورد سرزنش قرار گرفته می‌شنود ممکن است به یاد عصبانیت و لحظه‌ای که خودش مورد کتاب قرار گرفته بیفتد و بالا و پائین بپرد یا فریاد بکشد.

کتاب می‌تواند عامل تحریک عکس‌العمل‌های شخصی کودک باشد اما هنگامی که او توانائی عکس‌العمل‌ لفظی ندارد، به‌طور فیزیکی عکس‌العمل نشان می‌دهد.

بین سنین نوزده تا سی ماهگی، رشد مهارت زبانی کودک که در حال راه افتاده است، سرعت می‌گیرد. او شروع به‌ جمله‌سازی می‌کند و از کودک انتظار می‌رود که در بین صحبت دیگران بپرد و سئوال بپرسد و یا هنگامی که داستانی را برای او می‌خوانید، توضیحاتی در مورد مطلب بدهد. در این سنین او نه تنها از دادن کتاب به شما برای اینکه برایش خوانده شود لذت می‌برد بلکه احتمالاً به حفظ بعضی از قسمت‌های آن علاقه نشان می‌دهد.

اگر شما سعی کنید بعضی کلمات یا صفحات را حذف کنید یا تغییراتی در بعضی از قسمت‌های داستان بدهید، ابراز نگرانی می‌کند. او خیلی زود در می‌یابد که خواندن، روش خوبی برای به تأخیر انداختن ساعت خواب است و اغلب درخواست می‌کند تا داستان‌های بیشتری برای او خوانده شود!“.

نسترن پورصالحی

کارشناس کتابداری و اطلاع‌رسانی