چیستی جامعه مدنی

صاحب نظران علم سیاست جامعه مدنی را پلی میان مردم و حکمرانان می دانند و آن را حد فاصلی میان ساختارهای یک حکومت سیاسی با توده مردم نام می نهند که فرایند انتقال و مبادله خواست ها …

صاحب نظران علم سیاست جامعه مدنی را پلی میان مردم و حکمرانان می دانند و آن را حد فاصلی میان ساختارهای یک حکومت سیاسی با توده مردم نام می نهند که فرایند انتقال و مبادله خواست ها را بین مردم و حکومت تصریح و تسریع می کند . در اکثر نظام های دموکراتیک غربی ، دولت ها با تمسک به ابزارهای مدنی درون مایه جامعه مدنی را تعریف می کنند و همین امر غالبا موجب کاهش تصادمات سیاسی بین مردم و حکومت می شود.

واژه جامعه مدنی ترجمه Civil society است که همانند بسیاری از مفاهیم دیگر همچون آزادی تلقی ها و تعریف های مختلفی از آن شده است. جامعه مدنی

واژه ای رایج در قرن هجدهم میلادی بود که بعد از «نظریه قرارداد اجتماعی » وارد اندیشه سیاسی شد و دلالت بر وضعی از جامعه دارد که در آن آدمی از حالت طبیعی (یعنی پیش از درآمدن در زیر چتر قدرت و حکومت و قانون ) خارج شد و با دست کشیدن از آزادی های طبیعی و عمل آزادانه به دولت و قانونگذاری گردن نهاد. پس جامعه مدنی یک تصور،یک فکر، یک عقیده و یک نظریه روشنفکرانه در غرب است که ریشه هایی در رنسانس اروپا و بیداری آن قاره دارد. جامعه مدنی اروپای مدرن را از اروپای قرون وسطی جدا می کند و عالمیت غرب را با جهالت غرب، مدنیت غرب را با وحشیگری غرب فرق می نهد. به عقیده نویسندگان غربی اولین پیدایی جامعه مدنی با عهد رنسانس آغاز شد. زمانی که ماکیاولی و دیگر متفکران اروپا فرمول شهروندی، اطاعت از قدرت و معنای آن را از جوانب نظری و عملی طرح کردند با نظریه پردازی هایی که درباره حکومت و دولت بویژه در خصوص قراردادهای اجتماعی در قرن هفدهم در اروپا شروع شد و در آثار متفکرانی مانند توماس هابز، جان لاک، هگل، مارکس و الکسی دوتوکویل تجلی یافت. جامعه مدنی برای اندیشمندان آن دوره اروپا نظمی بود که نه تنها در مقابل نظم طبیعی بلکه در رویارویی با وحشیگری، استبداد و روابط فئودالی به وجود آمد.

در تعریفی از جامعه مدنی می خوانیم:" جامعه مدنی مجموعه تشکل های صنفی اجتماعی و سیاسی قانونمند و مستقل گروهها، اقشار و طبقات اجتماعی است که از یک طرف تنظیم کننده خواستها و دیدگاههای اعضای خود بوده و از طرف دیگر منعکس کننده این خواستها و دیدگاهها به نظام سیاسی و جامعه جهت مشارکت موثر در تصمیم گیریهای اجتماعی و سیاسی است. "پاره ای صاحب نظرا ن برای تعریف جامعه مدنی به مولفه های دیگری اشاره کرده اند از جمله جامعه مدنی را در مقابل جامعه بدوی قرار داده اند از این منظر جامعه بدوی جامعه ای است که آدمی در آن خودسر است و در جامعه مدنی انسان ها متمدن هستند و یابرخی جامعه مدنی را در مقابل جامعه توده وار فرض کرده اند و از این جهت ویژگیهایی را برای جامعه مدنی در نظر گرفته اند:"فردیت و محفوظ ماندن هویت فردی، تاسیس مدینه با عضویت افراد، خردورزی و تعقل، تکثر، رقابت، اصالت قانون و قانون گرایی، مشارکت شهروندان، رعایت حقوق و آزادی های شهروندان، مساوات در برابر قانون، کارگزاری دولت نه کارفرمایی" و در مقابل جامعه توده وار که از چنین مشخصاتی برخوردار نیست.

البته تالیف و تبیین ماهیت و درون مایه جامعه مدنی در هر جامعه ای از اهمیت بسیار بالا و حائز اهمیتی برخوردار است چرا که اساسا روند مشارکت سیاسی افراد جامعه را تکوین می بخشد.

متاسفانه در مقاطعی برخی از جریان های سیاسی در کشور سعی کردند تا با تزریق شائبه های سکولاریستی به حوزه جامعه مدنی یک براندازی نرم در کشور صورت دهند اما این برنامه به دلیل مخالف بودن با خرده گفتمان ها موجود در جامعه و همچنین هویت جامعه ایران اسلامی با شکست مواجه شد و در نهایت جریان سیاسی مولد سکولاریسم مدنی در کشور به دلیل از دست دادن پایگاه های اجتماعی خود اقدام به انتحار سیاسی نمود.اما این رخداد سیاسی نباید از اهمیت دستیابی به نرم افزارهای سیاسی در کشور در غالب جامعه مدنی بکاهد. این درون مایه جامعه مدنی در کشور است که کارکردهای آن را تدوین می کند. امروز لازمه دستیابی کشور به آرمان های عدالت مدارانه و پیشرفت محور دهه چهارم انقلاب جز با رسیدن به فرهنگ سیاسی متقن که در ذیل ارزش های انقلاب اسلامی تدوین شده است میسور نیست.

البته راهکارهای متعددی برای تقویت جامعه مدنی مبتنی بر ارزشهای انقلابی در کشور وجود دارد که مهمترین آنها را می توان در فعالیت دانشگاه ها و موسسات آموزشی رسانه ها و تقویت نهاد های سیاسی مروج بصیرت در کشور دانست. بنیادهای علمی کشور با تربیت نخبگان تاثیر چشمگیری بر حوزه بصیرت افزایی دارند و رسانه ها نیز غالبا به توده جامعه آگاهی و خط سیاسی می دهند. با این حال نهاد های سیاسی از جایگاه خاصی در این زمینه برخوردار هستند. نهادهای سیاسی ضمن تولید و تکوین رفتارهای سیاسی ، به ارزش گذاری در خصوص عملکرد سیاسی افراد می پردازند و در نهایت گفتمان سیاسی یک جامعه را پدید می آورند .به طور کلی در جامعه ایرانی خانواده ،مذهب (هیئت مذهبی، مسجد، حسینیه، منبر و...)، روحانیت (حوزه های علمیه و...)، اقتصاد

(بازار ، مشاغل سنتی) و ... مهمترین نهاد های موثر بر الگوی مشارکت سیاسی محسوب می شوند.