آموزش مهارت های زندگی لازمه سلامت بهداشت روان

زندگی یک مهارت است به این معنی اگر بخواهیم زندگی شاداب تر, مؤثرتر, و اجتماعی تری داشته باشیم, اول باید خود را دقیقاً بشناسیم و دیگران را درک کنیم و با آنها روابط خوبی داشته باشیم, هیجان ها و استرس های روزمره را در کنترل خود گرفته, مشکلات را حل و تصمیم های مناسب بگیریم و پذیرنده صرف نبوده و کلیشه ای فکر نکنیم

زندگی یک مهارت است به این معنی اگر بخواهیم زندگی شاداب تر، مؤثرتر، و اجتماعی تری داشته باشیم، اول باید خود را دقیقاً بشناسیم و دیگران را درک کنیم و با آنها روابط خوبی داشته باشیم، هیجان ها و استرس های روزمره را در کنترل خود گرفته، مشکلات را حل و تصمیم های مناسب بگیریم و پذیرنده صرف نبوده و کلیشه ای فکر نکنیم.

به عبارت دیگر، شیوه هایی که درست زندگی کردن را به افراد یاد می دهد تا خود را از هر آسیب روانی و جسمی در امان نگه داریم، در زندگی مان به کار بندیم.

امروزه سلامتی در دیدگاهی کل نگر از طرف مجامع بین المللی مانند سازمان بهداشت جهانی، فقط نداشتن بیماری تعریف نمی شود، بلکه سلامت «احساس سرخوشی در تمامی ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و حتی روحی» را شامل می شود. بی شک برای رسیدن به یک وضعیت مطلوب شاد و سرخوش در زندگی تنها تکیه بر روش های درمانی کل نگر کافی نیست و بایستی با ابزارها و مهارت هایی که افراد به دست می آورند بتواند وضعیت سلامت خود را تثبیت نموده و از ایجاد عدم تعادل در جسم و روان یا همان بیماری پیشگیری نمایند. لذا باتوجه به مطالب فوق درمورد سلامت، سازمان بهداشت جهانی در سال۱۹۹۸ پیشنهاد آموزش مهارت های زندگی را به تمامی کشورها ارائه نمود و تأکید کرد که براساس پژوهش های انجام شده بسیاری از بیماری های روانی و روان تنی و بحران های بهداشتی- اجتماعی بزرگی مانند اعتیاد و ایدز به واسطه ناآشنایی افراد با این مهارت های زندگی به وجود می آید. همچنین برای حفظ و ارتقاء سلامت جامعه به ویژه ازنظر بهداشت روانی- و کاهش هزینه های بهداشت و درمان آموزش این مهارت ها به خصوص در رده های سنی کودکان تا نوجوانان ضروری است. با یک مثال ساده بهتر می توان لزوم و اهمیت آموزش مهارت های زندگی را درک کرد. همانطور که شما حاضر نیستید بدون داشتن مهارت رانندگی با اتومبیل خود در شهری شلوغ و پررفت و آمد رانندگی کنید و برای حفظ جان و سرمایه خود وقت و هزینه لازم می گذارید و اقدام به فراگیری مهارت رانندگی می کنید، آیا عاقلانه نیست برای سلامت روانی و جسمی خود در این زندگی شلوغ و پرتنش و پرارتباط مهارت های بیشتری یاد بگیرید تا کمتر دچار صدمات جسمی و روانی و عاطفی شوید؟

مهم ترین مهارت های زندگی پیشنهاد شده از طرف سازمان بهداشت جهانی موارد زیر می باشد: ارتباط مؤثر، مدیریت استرس، مدیریت احساسات، حل مسئله، تصمیم گیری، تفکر خلاق، همدلی، خودآگاهی و خودشناسی، روابط بین فردی و تفکر نقاد.

همان طور که از عناوین مهارت های زندگی مشخص است تعدادی از آنها مربوط به ایجاد ارتباط صحیح بین فردی می باشد. امروزه ثابت شده است که یکی از خصوصیات افراد موفق در زمینه های مختلف توانایی برقراری ارتباط با دیگران است، از طرفی بسیاری از استرس هایی که افراد در روابط اجتماعی و خانوادگی از آن رنج می برند نتیجه برقراری ارتباط نامناسب و غلط این افراد است که سلامت روانی و جسمی آنان را تحت تأثیر قرار می دهد. به طور مثال بسیاری از افسردگی ها بخصوص در خانواده به واسطه عدم ایجاد ارتباط مناسب بین همسران یا ارتباط نامناسب جوانان و نوجوانان با والدین خود یا با یکدیگر است و از طرفی بسیاری از انحرافات جوانان و نوجوانان به علت عدم ارتباط سازنده با خانواده و نسل های باتجربه و دلسوز قبل می باشد، بی شک تا این معضل ریشه کن نشود، پرداختن به درمان بیماری استرس به هر روش نتیجه بخش نخواهد بود.

مهارت های دیگری چون حل مسئله و تصمیم گیری در نگاه اول، مهارت های مدیریتی به نظر می آیند درصورتی که با دقت بیشتر در زندگی مشاهده خواهید کرد که در تمام لحظات، ما به نوعی مجبور به تصمیم گیری یا انجام دادن کاری هستیم. البته گاهی این تصمیم گیری ها مربوط به مسائل کوچک و پیش پا افتاده مانند رفتن به یک مهمانی یا خرید کردن و یا انتخاب محل و نوع تفریح و سرگرمی است و گاهی تصمیم گیری ها بسیار سرنوشت ساز مانند انتخاب شغل و همسر و محل زندگی بسیاری از موضوعات مهم در زندگی ماست. زندگی ما اغلب از طریق تصمیماتی شکل می گیرد که ما در زمان اتخاذ آنها را مهم به حساب می آوریم در موضوع حل مسئله نیز همین ژرف نگری کاملاً کاربردی و ضروری به نظر می نماید. در یک تعریف جامع، هر موقعیت که باعث احساس تضاد در ما شود یک مسئله است و برای حل آن فرایندی منطقی و قدم به قدم را می بایست طی کرد. فراگیری این مهارت خصوصاً زمانی که عنصر فراموش شده خلاقیت و دیدگاه نقادانه در آن دخالت داشته باشد باعث افزایش لحظات سرشار از موفقیت و شادی در زندگی ما خواهد شد و ما را در این راه رسیدن به سطح سلامت روانی و جسمی نزدیک خواهدکرد.

مهارت مدیریت استرس باتوجه به تأثیرات گسترده ای که استرس در ایجاد و یا تشدید بیماری های جسمی و روانی متعدد دارد سال هاست که مورد توجه جهان پزشکی قرار گرفته است و بسیاری از توفیقاتی که درمان های طبیعی و کل نگر به دست آورده در این زمینه بوده است و با مهارت مدیریت استرس افراد نه تنها سطح سلامت بهداشت روانی خود را ارتقاء می دهند بلکه از ابتلاء به بسیاری از بیماری های مزمن جسمی مانند فشار خون، دیابت، آسم و بسیاری دردهای مزمن رهایی می یابند. اثرات کاهش استرس و تأثیرات مثبت آن بر بهبود عملکرد سیستم ایمنی امروزه تأثیرات چشمگیری را در جلوگیری از ابتلاء به بسیاری بیماری های عفونی و حتی سرطان ها داشته است.

به عنوان مثال، فراهم کردن تقویت کننده مثبت از طریق خیال و تصور به عنوان اولین گام برای تسکین افسردگی می باشد. همچنین فراهم ساختن برنامه ای برای ازدیاد فعالیت ها مثل تهیه لیستی که شامل رفتن به موزه یا فروشگاه، تلفن زدن به یک دوست و یا قدم زدن در پارک و... می باشد.

در نهایت می توان چنین نتیجه گرفت، تأکید بر آموزش مهارت های زندگی نقش زیادی در پیشگیری انسان های سالم به دنیای بیماری و نجات بیماران از این وادی دارد. مهارت های زندگی پیشنهاد شده به جوامع می توانند در این راستا نقش بسیار مهمی در بالا بردن سطح سلامت و نشاط انسان ها داشته باشد و از شروع بسیاری از بیماری های جسمی و روانی در جامعه جلوگیری نماید و لحظات توام با خوشبختی را در زندگی ما به ارمغان آورد. سازمان نهضت سوادآموزی در سال های اخیر آثار ارزنده ای با همکاری اساتید مجرب برای استفاده مخاطبان سوادآموز بزرگسال تهیه و تدوین کرده و مورد استفاده قرار می گیرد. به نظر می رسد ضروری است این حرکت از دوران تحصیلی ابتدایی در آموزش وپرورش آغاز و بطور علمی ادامه یابد تا شاهد سطح بالایی از سلامت بهداشت روانی افراد جامعه باشیم، به عبارت دیگر موفق به ارائه آموزش کاربردی در نظام آموزش وپرورش شده و به دنیای آموزش به شیوه خلاق محور وارد می شویم.

اکبر خان پور

کارشناس آموزش وپرورش