نقش گروه های غیردولتی در امنیت پازلی

دولت ها به عنوان بازیگران اصلی در محدوده سرزمینی به تنهایی قادر به تامین امنیت نیستند جایگاه یابی مولفه های غیردولتی امنیت زا در عصر پسادوقطبی سبب شده دولت ها تنها بخشی از پازل امنیت محسوب شوند

دولت‌ها به‌عنوان بازیگران اصلی در محدوده سرزمینی به‌تنهایی قادر به تامین امنیت نیستند. جایگاه‌یابی مولفه‌های غیردولتی امنیت‌زا در عصر پسادوقطبی سبب شده دولت‌ها تنها بخشی از <پازل امنیت> محسوب شوند. بر این اساس <امنیت‌سازی> از طریق تجمیع کنش دولت و سایر بازیگران غیردولتی تبلور می‌یابد. لذا می‌توان گفت، تولید امنیت در عصر حاضر به‌دلیل تکثر عوامل ثبات‌ساز در قالب <امنیت پازلی> نمایان شده است اما نقش گروه‌های غیردولتی در تولید امنیت از نقطه‌نظر اجماع نظر بر مقوله <امنیت ملی> در جهان اول و سوم دارای در جهان اول گروه‌های غیردولتی محور کنشگری خود را به نحوی تنظیم می‌کنند که مقوم <امنیت ملی> بوده و فعالیت‌های صنفی و سیاسی به منظور تقویت روند تصمیم‌سازی صحیح در عرصه قدرت بنیان یابد اما در کشورهای جهان سوم فقدان نگاه مطلوب به موضوع <امنیت ملی> و <ضرورت ثبات حکومتی> در میان گروه‌های غیردولتی سهیم در تولید امنیت باعث شده منافع گروهی بر منافع عمومی ترجیح داده شود.

در کشور پاکستان نیز تنوع قومی و مذهبی و کمرنگ بودن نگاه ملی‌محور باعث شده گروه‌های غیردولتی تاثیرگذار در روند حکومت کمتر به ضرورت تامین منافع و امنیت ملی بیندیشند. در حالی که اثبات شده در قالب <امنیت پازلی> تعامل بین دولت اسلا‌م‌آباد با گروه‌های غیردولتی اجتناب‌ناپذیر است.

وجود تمایلا‌ت گریزازمرکز متاثر از حاکم بودن <ارزش‌های ازلی> بر جامعه پاکستان موجب شده همسویی بین دولت ‌و گروه‌ها در راستای تامین امنیت با شکاف‌های عمیق روبه‌رو باشد. زیرا در تفکر قبیله‌‌ای حاکم بر این گروه‌ها،‌منافع و امنیت ملی از دریچه محدود <منافع گروه و قبیله> نظاره می‌شود. در حالی که رویکردهای امنیت‌ساز دولت پاکستان در ابعاد کلا‌ن آن باید در تعامل اجتناب‌‌ناپذیر با گروه‌های غیردولتی محقق شود اما گروه‌های قومی و مذهبی در این کشور در تنظیم کارکرد‌های خود با راهبردهای ملی امنیت مسیر <حرکت متقاطع> را برگزیده‌اند. در پاکستان علا‌وه ‌بر گروه‌هایی که فعالیت مسالمت‌آمیز را محور حرکت قرار داده‌اند، تعدادی از گروه‌ها نیز علی‌رغم برخورداری از ویترین غیرخشونت‌آمیز برای پدیداری اهداف خود یا تحت فشار قرار دادن دولت اسلا‌م‌آباد به رفتارهای توام با چاشنی خشونت روی می‌آورند. گروه جماعت‌الدعوه در پاکستان که اخیرا با تصمیم شورای امنیت سازمان ملل به فهرست گروه‌های تروریستی اضافه شده،‌از جمله گروه‌های فعال در این کشور است که نمایه آن <فعالیت‌های خیریه اسلا‌می> است. این گروه که در نقاط مختلف پاکستان صدها دفتر کار را در اختیار دارد، بیشترین محور فعالیت خود را در کشمیر تحت کنترل این کشور متمرکز کرده است. غربی‌ها معتقدند، گروه جماعت‌الدعوه بخش سیاسی لشکر طبیه است که در پوشش فعالیت‌های خیریه به ترویج و تحقق اهداف خود می‌پردازد. اما تصمیم شورای امنیت درخصوص قرار دادن گروه جماعت‌الدعوه در لیست گروه‌های تروریستی زمینه مناسبی برای افزایش تهدیدهای امنیتی علیه حاکمیت پاکستان را فراهم خواهد کرد.

در همین راستا سازمان ملل با اشاره به اسامی چهار عضو ارشد این گروه شامل زکی‌الرحمان، محمد اشرف، محمود محمد احمد و حافظ سعید از اعضای این سازمان خواسته تا اموال و دارایی‌های آنان را توقیف کنند. مطابق قطعنامه ۱۲۶۷ شورای امنیت، کشورهای عضو سازمان ملل باید قوانین مربوط به قرار گرفتن اشخاص حقیقی و حقوقی در لیست تروریست‌ها را رعایت کنند. لذا با اعلا‌م نام چهار سرکرده گروه جماعت‌الدعوه از سوی شورای امنیت به‌عنوان تروریست، دولت پاکستان موظف است ضمن تعطیل کردن دفاتر این گروه، در زمینه دستگیری نیروهای این گروه نیز تلا‌ش خود را به کار بندد. بنابراین دولت یوسف‌رضا گیلا‌نی برای نشان دادن اراده اسلا‌م‌آباد برای همکاری با سیاست جهانی ضدتروریسم اعلا‌م کرد تمامی دفاتر گروه جماعت‌الدعوه را تعطیل می‌کند. به نظر می‌رسد، مهم‌ترین پیامد تصمیم شورای امنیت درخصوص ممنوعیت فعالیت این گروه و ملزم ساختن پاکستان به مقابله با جماعت‌الدعوه، تشدید ناآرامی‌ها در این کشور از سوی نیروهای طرفدار این گروه به نشانه اعتراض به سازمان ملل و همکاری اسلا‌م‌آباد در اجرایی شدن این تصمیم است. علا‌وه‌بر این پس از اعلا‌م ممنوعیت فعالیت گروه جماعت‌الدعوه، کنشگری این گروه از حالت آشکار خارج خواهد شد و بر این اساس دولت گیلا‌نی نمی‌تواند فعالیت‌های آنان را به صورت دقیق مورد کنترل قرار دهد. بنابراین می‌توان گفت، گروه‌های غیردولتی با کارکرد مسالمت‌آمیز یا خشونت‌بار نقش تعیین‌کننده‌ای در معادله ثبات و امنیت کشورها ایفا می‌کنند. حتی با پذیرش فرضیه دخالت گروه جماعت‌ الدعوه و لشکر طیبه در حوادث تروریستی اخیر بمبئی، این نکته اساسی روشن شده است که یک گروه می‌تواند با <حرکت متقاطع> در قبال سیاست‌های تامین امنیت‌ملی در کشورهای جهان سوم نقش خود را تا مرز به خطر انداختن حاکمیت ملی و آغاز جنگ به نمایش بگذارد. اوج جدال لفظی مقامات هندی و پاکستانی پس از حوادث بمبئی در قالب <تهدید نظامی> علیه یکدیگر، گواه صادقی بر این مدعا است. بی‌تردید، در آینده در قالب <امنیت پازلی> از نقش گروه‌های غیردولتی در امنیت‌زایی و امنیت‌زدایی در کشورهای جهان سوم برای فهم دقیق‌تر <پازل امنیتی> بیشتر خواهیم شنید.

محمدرضا عسگری‌مورودی

کارشناس ارشد روابط بین الملل و متخصص مسائل شبه قاره