یک پرونده تازه

ورزشکارانی که در خدمت رژیم پهلوی بودند

در آستانه دهه فجر و سالگرد پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی بد نیست امروز به مرور یک پرونده تاریخی بپردازیم و نقش ورزشکاران و گروه های ورزشی که در ساختار رژیم گذشته طاغوت حاضر بوده اند را با هم بررسی کنیم. پرونده مشابهی را تا به حال هیچ گاه مورد بررسی قرار نداده ایم، توجه کنید. اولین سیاستمداری که در عرصه ورزش حضور پیدا کرد ابراهیم حکیمی بود که بعدها نخست وزیر شد. او در سال ۱۳۱۳ اولین رئیس سازمان تربیت بدنی در کشورمان بود. جالب است بدانید که او چند دوره مسوولیت نخست وزیری را بر عهده گرفت. اما ما در این مقال قصد داریم ورزشکارانی را به بررسی بنشینیم که از ورزش وارد عرصه سیاست و نظام شدند نه بالعکس. اولین عنصر ورزشی که به سیاست پیوست هدایت الله گیلانشاه بود.

مردی که در دهه ۱۰ عضو تیم فوتبال توفان تهران بود اما در دهه ۲۰ فرمانده نیروی هوایی ارتش شد. گیلانشاه تا سال ۱۳۳۲ این مسوولیت را بر عهده داشت.

اما دومین ورزشکاری که با پایه های پوشالی رژیم پهلوی پیوند داشت ارتشبد محمد خاتم نام داشت. او که در سال های ۱۳۲۵ و ۱۳۲۶کاپیتان تیم ملی فوتبال بود، در سال ۱۳۳۲ فرمانده نیروی هوایی ارتش شد. خلبان اختصاصی شاه فاطمه پهلوی، خواهر شاه، را به همسری گرفت و در سال ۱۳۵۴ در ماجرای سقوط کایت کشته شد. سومین ورزشکار این عرصه عباس فرزانگان بود. فرزانگان که مدافع اولین تیم ملی فوتبال در دهه ۲۰ بود، در جریان کودتای ۲۸ مرداد، یکی از فعالان نظامی بود که در معیت فضل الله خسروانی شکست نیروهای مذهبی - ملی را رقم زد. چهارمین نفر، فتح الله مین باشیان بود. مین باشیان که دروازه بان دهه ۲۰ تیم ملی بود، در سال های دهه ۴۰ شمسی فرماندهی نیروی زمینی ارتش را بر عهده داشت. مین باشیان امسال در حالی که حدود ۹۰ سال داشت درگذشت.

اما افراد سیاستمدار دیگری هم در دوران طاغوت صاحب مسوولیت های عمده بودند که از آن جمله می توان به شعبان جعفری اشاره کرد. شعبان که در افکار عمومی به شعبان بی مخ مشهور بود، یک باستانی کار قدیمی بود که بعدها در پشت پرده به تبلیغ شاه و حراست از نظام پوشالی او پرداخت و محافظ سیاسی شاه شد. قطعاً نمی توان نام پرویز خسروانی را در این عرصه نادیده گرفت. پرویز خسروانی در سال ۱۳۲۲ تا اواخر دهه رکاب می زد، او که بعدها مدیر تیم تاج سابق شد، فرماندهی ژاندارمری کشور را نیز عهده دار شد. جالب است که بدانید پرویز خسروانی و باشگاه تاج سابق در جریان کودتای سیاه و ننگین ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نقشی اساسی و بسیار مهم را عهده دار بودند.

در واقع با تلاش باشگاه تاج به عنوان یکی از پایگاه های فعال کودتاچیان بود که کودتای ۲۸ مرداد، علیه پایگاه های ملی و مذهبی رخ داد. آری، این هم روی سیاه ورزش در سیاست دوران گذشته و پیشبرد مقاصد رژیم فاسد پهلوی. اما این را که گفتیم بد نیست روی دیگر قصه را هم مرور کنیم؛ از شادروان غلامرضا تختی که از نیروهای نزدیک جبهه انقلابی ملی و از مریدان مرحوم آیت الله طالقانی بود تا محمد دادکان که به خاطر همراه داشتن اعلامیه و عکس امام خمینی دستگیر شد و طالقانی که در هنگام ورود امام خمینی به خاک وطن، همدم و ملازم رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران بود. نقش ورزش را در سیاست معاصر، نمی توان تنها محدود به چند نام کرد و از کل جریان صرف نظر کرد. آنچه واقعی و بدیهی است اینکه تاثیر ورزش بر انقلاب، در رژیم گذشته و حتی امروز همیشه مشهود و بدیهی خواهد ماند.