فیزیولوژی ماراتن

در کشورهای اروپایی و آمریکا, تعداد زیادی از مردم در این مسابقه شرکت می کنند اما اکثر افراد پس از طی حداکثر ۲۰ مایل خسته می شوند و از ادامه مسابقه باز می مانند

در کشورهای اروپایی و آمریکا، تعداد زیادی از مردم در این مسابقه شرکت می‌کنند. اما اکثر افراد پس از طی حداکثر ۲۰ مایل خسته می‌شوند و از ادامه مسابقه باز می‌مانند.

برای بعضی از افراد دویدن چنین مسافتی طولانی‌ آسان‌تر از دیگران است و این به خصوصیات ژنتیکی و تمرینات آن‌ها پیش از مسابقه مربوط می‌شود. به نظر می‌رسد بعضی افراد برای دویدن در ماراتن به دنیا آمده‌اند و مجموعه شرایط فیزیکی بدن و فیزیولوژی و ساختار ذهنی آن‌ها، راه روشنی برای موفقیتشان در این ورزش طاقت‌فرسا، گشوده است.

● ماهیچه‌های ماراتنی

در عضلات بدن، دو نوع از رشته‌های عضلانی وجود دارد:

گروه اول ) رشته‌های عضلانی‌ای هستند که در اثر کارکرد عضلات به آهستگی منقبض می‌شوند و این انقباض مدت زیادی باقی می‌ماند و گروه دوم رشته‌های عضلانی به سرعت منقبض می‌شوند و خیلی زود به حالت اولیه خود باز می‌گردند.

رشته‌های عضلانی که آهسته منقبض می‌شوند، کلید موفقیت دونده‌های ماراتن هستند.

اگر کسی بخش اصلی ماهیچه‌هایش او را رشته‌های عضلانی‌ای که به سرعت منقبض می‌شوند تشکیل دهد، احتمال این‌که او در آینده به یک دونده موفق ماراتن تبدیل شود، کمتر است. چنین افرادی بهتر است شانس خود را «دو سرعت» امتحان کنند. دونده‌های ماراتن باید رشته‌های عضلانی کندمنقبض‌شونده زیادی داشته باشند.

این ویژگی یک صفت ارثی و ژنتیک است اما تحقیقات نشان داده‌اند انجام تمرینات ورزشی منظم در افزایش رشته‌های عضلانی کندمنقبض‌شونده، مؤثرند.

مطالعات نشان می‌دهند دونده‌های ماراتن بهتر است از دو سرعت و دویدن در مسافتی کمتر از ۱۰۰ مایل دوری کنند. همچنین دوندگان دو سرعت نباید دو استقامت را انجام دهند.

● ژن ماراتن

افراد قبیله کالن جین در کنیا، سلاطین دو ماراتن در دنیا هستند. ۱۲ نفر از قهرمانان این رشته ورزشی از افراد این قبیله بوده‌اند.

دانشمندان دانمارکی، این خانواده را مورد مطالعه قرار داده‌اند و از نظر فیزیک بدنی آن‌ها را با قهرمانان ماراتن دانمارک، مقایسه کرده‌اند. آن‌ها متوجه شدند که سرعت ضربان قلب افراد این خانواده به شکلی حیرت‌انگیز، حتی هنگامی‌که با سرعت ۱۵ مایل در ساعت می‌دوند، همچنان پایین باقی می‌ماند و دچار تپش قلب نمی‌شوند.

مردم این منطقه صفت مناسب دیگری نیز برای دویدن در مسافت طولانی دارند و آن این است که پاهای لاغری دارند. پس از بررسی رشته‌های عضلانی ماهیچه‌های افراد این قبیله، معلوم شد که انرژی مفیدتر و متناسب‌تری از متابولیسم گلوکز و اکسیژن در بدن این افراد به دست می‌آید.

یک نظریه این است که افراد این قبیله ژن‌های خاصی دارند که به آن‌ها کمک می‌کند تا خصوصیاتی متناسب برای زندگی در یک منطقه مرتفع گرم و خشک داشته باشند و خود را به این شکل با شرایط محیط زندگیشان تطبیق ‌دهند.

آن‌ها در فلاتی به ارتفاع ۷۰۰۰ پا از سطح دریا زندگی می‌کنند. این نکته، سرعت ضربان قلب پایین آن‌ها را توجیه می‌کند. در چنین ارتفاعات بلندی اکسیژن موجود در اتمسفر کاهش می‌یابد. برای جبران این کمبود، بدن گلبول قرمز بیشتری که وظیفه انتقال اکسیژن را در خون بر عهده دارد، می‌سازد. وقتی ورزشکاری که در این مناطق مرتفع ورزش کرده است به مناطق کم‌ارتفاع‌تر هم‌سطح دریا می‌آید، هنوز گلبول‌های قرمزی بیشتر از میزان طبیعی در خونش دارد که به او قدرت فوق‌العاده‌ای در دویدن می‌دهد. چون قلب مجبور است با سرعت کمتری بتپد تا اکسیژن لازم را به سرتاسر بدن برساند و همه این‌ها به خاطر وجود تعداد بیشتری از حامل‌های اکسیژن در خون این افراد است.

دانشمندان تلاش می‌کنند ژن این افراد را کشف کنند، هر چند که این کاری پیچیده و دشوار است.

حقیقت این است که اگر پدر و مادر کودکی در دو ماراتن موفق باشند، احتمال این‌که فرزندشان این ژن را داشته باشد، بیشتر است.

● سوخت ماراتن

یک دونده ماراتن، انرژی خود را در طول این مسیر طولانی از دو منبع به دست می‌آورد:

۱) گلیکوژن (سوختی که به سرعت انرژی آزاد می‌کند)

۲) اسید چرب (سوختی که به آهستگی انرژی آزاد می‌کند)

▪ گلیکوژن: هنگامی‌که ذخیره گلیکوژن تمام می‌شود و ورزشکارباید انرژی خود را از اسیدهای چرب به دست بیاورد، تازه مشکلات آغاز می‌شوند.

گلیکوژن در دانه‌های ریزی درون ماهیچه و کبد ذخیره می‌شود، هنگامی‌که مولکول بزرگ گلیکوژن به گلوکز شکسته می‌شود، به سرعت انرژی آزاد می‌کند. گلوکز نوعی قند است که بدن می‌تواند آن را به نوعی از انرژی که قابل استفاده برای بدن است، تبدیل کند. هر مولکول گلوکز، با آزاد کردن انرژی به CO۲ و آب تبدیل می‌شود. در این فرایند ATP که سوخت مستقیم عضلات است، تولید می‌شود.

▪ اسید چرب: چربی‌ها در قسمت‌های مختلف بدن درون بافت چربی ذخیره شده‌اند. لایه‌های چربی که در لابه‌لای یک تکه گوشت گلو می‌بینید، همان چربی‌های ذخیره‌ای عضلات هستند. چربی‌ها از اسید چرب ساخته شده‌اند و مولکول‌های بزرگی هستند که وقتی می‌شکنند، انرژی آزاد می‌کنند.

یک مرد معمولی، انرژی لازم برای ۳ روز دویدن بدون توقف با سرعت ۱۵ مایل بر ساعت را درون چربی‌های ذخیره‌ای بدنش دارد. مشکل این است که آزاد شدن انرژی از چربی‌ها خیلی به کندی انجام می‌گیرد و این پدیده‌ای است که سرعت دوندگان را کاهش می‌دهد.

● خستگی و پذیرفتن شکست در ماراتن

بسیاری از ما دو ماراتن را در تلویزیون دیده‌ایم. در آخرین بخش مسابقه اکثر دوندگان از نفس می‌افتند و لنگان لنگان خود را در مسیر مسابقه می‌کشند، دوندگان در این لحظات عضلاتشان منقبض شده و به شدت درد می‌کند و در این شرایط آرزو دارند روی یک صندلی بنشینند و پاهای خود را دراز کنند تا عضلاتشان از انقباض خارج شوند. این شانسی است برای دوندگانی که استقامت بیشتری دارند.

گرچه علاقه و شوق پیروزی بیشتر دوندگان غیر حرفه‌ای را تا هجدمین مایل مسابقه پیش می‌برد، اما در این حدود بیشتر آن‌ها از مسیر مسابقه خارج می‌شوند و از ادامه آن صرف‌نظر می‌کنند. آن‌ها در این نقطه تمام ذخیره گلیکوژن بدن خود را مصرف کرده‌اند و فقط باید انرژی مورد نیازشان را از اسیدهای چرب، به دست بیاورند. مشکل این‌جا است که این اسیدهای چرب انرژی خود را با نصف سرعت گلیکوژن آزاد می‌کنند بنابراین سرعت دویدن کاهش می‌یابد. از دست دادن آب بدن و بالا رفتن درجه حرارت بدن نیز دو عامل متوقف‌کننده‌ هستند.

● شگرد قهرمانان ماراتن

ورزشکاران باتجربه ماراتن، انرژی مورد نیازشان را کمتر از اسیدهای چرب به دست می‌آورند چون با انجام تمرینات ورزشی سخت، ذخایر گلیکوژن بدن خود را افزایش داده‌اند. این ورزشکاران پس از تمرینات سخت و دویدن در مسافت‌های طولانی، غذایی با میزان بالای کربوهیدرات می‌خورند، چون در این لحظات باید منابع گلیکوژن از دست رفته بدنشان را دوباره پر و تجدید‌کنند.

این ورزشکاران در طول تمرینات، محدودیت‌های خود را با دستکاری متابولیسم و اصلاح ماهیچه‌هایشان، کم‌رنگ‌تر می‌کنند.

به هر حال به نظر می‌رسد ورزشکاران در طول مسابقه بیش از توان خود فعالیت می‌کنند و یک دلیل آن این است که این قهرمانان و کسانی که رکورد جهانی را می‌شکنند، بعدها آن را تکرار نمی‌کنند.

● ماراتن و مرگ

تاریخ ماراتن بیش از هر ورزش دیگری شاهد سکته قلبی ورزشکاران بوده است. در سال ۱۹۱۲ در مسابقات ماراتن استکهلم، یک دونده پرتقالی در مسافت ۱۹ مایلی، دچار سکته قلبی شد و روز بعد فوت کرد.

امروزه در طول مسیر مسابقه دوش‌هایی برای خنک کردن ورزشکاران نصب شده است و بطری‌های آب‌ نیز در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. لازم است قبل از مسابقه چک‌آپ‌های پزشکی انجام شود و کسانی که سابقه حمله قلبی و مرگ ناگهانی را در خانواده خود دارند، قبل از مسابقه با پزشک مشورت کنند.

بعضی از دوندگان نیز در اثر حساسیت به آسپیرین- کافئین و حتی مواد شیمیایی کفش‌های ورزشی، دچار یک حساسیت شدید به نام شوک آنافیلاکسی می‌شوند که با قرمزی و خارش بدن و انسداد راه هوایی در اثر تورم نای همراه است. در این شرایط باید آدرنالین و آنتی‌هیستامین به آن‌ها تزریق شود.

● آمادگی برای ماراتن

یک دونده ماراتن باید بتواند ۳ هفته قبل از مسابقه با سرعت ۱۵ مایل بر ساعت، بدود؛ وگرنه باید از مسابقه صرف‌نظر کند. تمرین کردن و دویدن در مناطق مرتفع، تعداد گلبول‌های قرمز خون و ظرفیت خون برای انتقال اکسیژن در طول مسابقه را افزایش می‌دهد. مصرف وعده‌های غذایی غنی از قند قبل از مسابقه، ذخایر گلیکوژن بدن را افزایش می‌دهد.