جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

نگاهی به فیلم سینمایی پا برهنه در بهشت


نگاهی به فیلم سینمایی پا برهنه در بهشت

در فیلم سینمایی پابرهنه در بهشت بهرام توکلی که بر اکران سینماهاست, انتخاب زاویه نگاه جدید از مرحله طراحی و پرداخت خط داستانی وارد کار شده و اصل بر آشنایی زدایی از مولفه ها, مفاهیم و کاراکترهای آشنای فیلم های معناگرا قرار گرفته است

در فیلم سینمایی پابرهنه در بهشت بهرام توکلی که بر اکران سینماهاست، انتخاب زاویه نگاه جدید از مرحله طراحی و پرداخت خط داستانی وارد کار شده و اصل بر آشنایی زدایی از مولفه ها، مفاهیم و کاراکترهای آشنای فیلم های معناگرا قرار گرفته است.

توکلی در پابرهنه در بهشت تلاش می کند با انتخاب زاویه دید جدید مقطع حساس زندگی های نزدیک به مرگ را واجد نوعی تازگی کند که این مهم از طریق اطلاعات دهی تدریجی و نگاهی تازه به کاراکتر کلیشه شده روحانی در فیلم های ایرانی چند سال اخیر هم می آید.

اهمیت فیلم بیشتر از جایی نشات می گیرد که انتخاب زاویه نگاه جدید به گونه ای کاربردی از مرحله طراحی و پرداخت خط داستانی وارد قصه شده و به نوعی اصل را بر آشنازدایی از مولفه ها، مفاهیم و کاراکترهای آشنا قرار داده است. اینگونه است که این چیدمان به تصویری می انجامد که از ابتدا تکلیف مخاطب با آن روشن نیست و همین روشن نبودن، گزینه هایی مختلف را پیش روی او قرار می دهد.

همانطور که اشاره شد پابرهنه در بهشت نگاهی جدید به مقطع قبل از مرگ دارد و از معدود آثاری است که می تواند ژانر کلیشه شده و تازه تاسیس معناگرا را احیا کند. این مقطع برای قشری از بیماران مبتلا به بیماری های لاعلاج (ایدز) به تصویر درمی آید و با این انتخاب فیلمساز به نوعی باورهای اخلاقی را در کنار آموزه های مذهبی قرار داده و مفاهیم بنیادین هر یک را به چالش می کشد.

این مهم بخصوص وقتی محقق می شود که بخش پنهان شخصیت ها مورد کالبدشکافی قرار گرفته و تضاد میان این مفاهیم به گونه ای غریب برجسته می شود. به عنوان مثال جایی که پزشک آسایشگاه (امین تارخ) اعتراف می کند خودش هم به این بیماری مبتلاست و راه انداختن این مرکز به نوعی پاسخی به نیاز درونی خودش بوده، حرف هایش در مورد نیاز به حضور روحانی برای احیاء رابطه از هم گسسته بیماران و خداوند بازتابی گسترده تر پیدا می کند.

فیلم از ابتدا نشانی واضح و روشنی از مکانی که یحیی (هومن سیدی) خودخواسته وارد آن شده ارائه نمی دهد و به گونه ای ابهام و به تبع آن گزینه های مختلف را در ذهن مخاطب ایجاد و با این گزینه ها بازی زیرپوستی می کند. این وجه به مدد روایت اول شخص و نریشن یحیی از ابتدای فیلم نیز حاصل شده که تجربه های خاص خود را بسان کابوسی واقعی روایت می کند و از آنجا که این کابوس ذهنی است، او کمتر سعی در توضیح واضحات و روشن کردن ابهامات دارد.

در واقع مخاطب نمی داند این شخصیت به چه مکانی وارد شده و با گزینه های ممکن که در ذهن او شکل می گیرد، مکان را به یک آسایشگاه روانی نسبت می دهد. هر چند این اطلاعات در ادامه با داده های تدریجی تصحیح می شود، اما هیچکدام رد نمی شود. به این ترتیب ذهن مخاطب تکمیل پازل نهایی را با تحلیل داده ها انجام می دهد و در نهایت به تصویری روشن در ذهن خود و نه به وسعت ذهنیت همه مخاطبان می انجامد.

روحانی بودن یحیی هم یکی از وجوه دیگر است که از ابتدا به آن اشاره ای واضح نمی شود و کدهای ارائه شده نیز در جهت آشنایی زدایی از این کاراکتر آشنا هستند. کاراکتری که در فیلم های ایرانی با توجه به نوع پوشش، حرف زدن، منش و رفتار بدل به تصویر و قالبی از پیش تعیین شده گردیده و هر بار هم بازیگری جدید تنها زحمت پوشیدن این لباس تکراری را به خود می دهد بدون آنکه بتواند این قالب آشنا را ارتقا داده یا مال خود کند.

نوع حضور کاراکتر روحانی در این فیلم برخاسته از نگاهی غیرکلیشه ای به این شخصیت است. این وجه از اولین مرحله یعنی انتخاب هومن سیدی وارد کار شده بازیگری که در فیزیک هم نشانی از روحانی های مرسوم و قابل انتظار ندارد و نکته مهم استفاده بهینه از آرامش، انفعال و سادگی ذاتی این بازیگر در ترسیم چهره ای متفاوت از روحانی است. این ویژگی ها در یک تکه نان تصویرگر سربازی بود که اصرار بر متفاوت شدن از دیگران به تصویری ساکن و تحمیلی از او انجامید، ولی در پابرهنه در بهشت یک روحانی غیرکلیشه ای می سازد.

در طول فیلم هیچگاه یحیی را در لباس روحانی نمی بینیم و با گذشت چند سکانس و آشنا شدن با این شخصیت است که متوجه روحانی بودن او می شویم. در کنار این معرفی تدریجی، یحیی با خصوصیاتی شخصیت پردازانه برجسته می شود. او کمتر حرف می زند و در واقع با کلام ارتباط خوبی ندارد. در حالی که روحانی های عرصه تصویر همواره به واسطه تسلط به سخن گفتن و وعط و نصیحت از اطرافیان خود متفاوت می شوند.

یحیی در پی موعظه و پند و نصیحت نیست بلکه به زعم خود در حال فراگیری درس خود از زندگی است. او به میل خود به چنین آسایشگاهی منتقل شده و به هر کسوتی درمی آید تا نوعی همه شمولی شخصیت روحانی را با رهایی از کلیشه های موجود به رخ بکشد. این شاید همان وجه کاربردی و واقعی باشد که به زعم فیلمساز به احیاء رابطه روحانی با قشر عادی جامعه انجامیده و می تواند آموزه های زیرپوستی آنها را نیز به گونه کاربردی از سطح شعار و موعظه به سطح رفتارهای روزمره مردم بیاورد.

فیلم با تعبیر بهشت از بخش دائمی که بیماران از آن بازگشتی ندارند، در کنار مفاهیمی چون پاکی و پاکدامنی که در خط فرعی دختر بیماری که نگهبان آسایشگاه قصد ازدواج با او دارد، به آن پرداخته می شود نمای نقطه نظر به این مفاهیم را تا حد زیادی عوض می کند و زوایای جدیدی را پیش روی مخاطب قرار می دهد.

در پابرهنه در بهشت استفاده کاربردی از تصاویر ویدئویی در افشاگری شخصیت دکتر انجام شده و متفاوت بودن جنس این تصاویر از آنچه کابوس ذهنی یحیی است، به نوعی در ایجاد تنوع و تضاد تصویری کمک می کند. به ویژه وقتی متوجه می شویم این کابوس در کابوس به نوعی حاصل اعترافات شخصی یحیی در نوار کاست هم هست و با یک چرخش در پایان همه چیز حاصل تجربه کسب کردن یحیی در گذشته تعبیر می شود.

یحیی در آخرین دیالوگ فیلم هنگام گام نهادن به بخش دائمی بیماران مبتلا به ایدز می گوید (با ورودم به بهشت تازه نقشم به عنوان روحانی روشن شد). تجربه ای که به نظر می آید در خاطره ذهنی او جای می گیرد و تصویر چگونگی رسیدن او به این مرحله از تزکیه پیش روی مخاطب قرار گرفته است.

همانطور که با استفاده از نریشن کلیت فیلم به مثابه منولوگ ذهنی شخصیت اصلی تعبیر می شود. توزیع اطلاعات در طول قصه از ویژگی هایی است که سازنده نقطه قوت فیلم از مرحله نگارش است. اطلاعات در مورد لوکیشن آسایشگاه بیماران لاعلاج، معرفی مکان و شخصیت اصلی حتی شخصیت های فرعی به گونه ای تدریجی و مقطعی ارائه می شود و در نهایت مخاطب را گام به گام با نقاط دید جدید مواجه می کند.

پابرهنه در بهشت نخستین فیلم بلند سینمایی بهرام توکلی با بازی امین تارخ، هومن سیدی، افشین هاشمی و نگار جواهریان است و داستان یک روحانی جوان را روایت می کند که تصمیم می گیرد برای مدتی زندگی در کنار بیماران مبتلا به ایدز را تجربه کند. این فیلم از چهارشنبه ۲۸ فروردین در گروه سینمایی عصر جدید اکران شده است.

این فیلم موفق شد از بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر جایزه ویژه سال پیامبر اعظم (ص) را از بخش بین الملل و سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری، بازیگر مرد مکمل، صدابرداری و بهترین فیلم اول را برای حمید خضوعی ابیانه، افشین هاشمی، حسن زاهدی و داریوش صادقپور به ارمغان آورد. پابرهنه در بهشت در رشته های کارگردانی، تدوین، طراحی صحنه و لباس و گریم هم نامزد بود.



همچنین مشاهده کنید