جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

عقاید ابن سینا درباره سرطان


عقاید ابن سینا درباره سرطان

بیش از یك هزار سال قبل, ابوعلی سینا حكیم وارسته و برجسته و منحصربه فرد ایرانی اولین كسی بوده كه در تاریخ بشر از سرطان به درستی صحبت كرده است بعضی از جملات و عقاید سرطان شناسی ابوعلی سینا با گذشت ۱۰ قرن هنوز تغییر محسوسی نكرده است

بیش از یك هزار سال قبل، ابوعلی سینا حكیم وارسته و برجسته و منحصربه فرد ایرانی اولین كسی بوده كه در تاریخ بشر از سرطان به درستی صحبت كرده است.بعضی از جملات و عقاید سرطان شناسی ابوعلی سینا با گذشت ۱۰ قرن هنوز تغییر محسوسی نكرده است.

ذكاوت، پشتكار و تحقیق مستمر ابوعلی سینا توانسته است از او طبیبی استثنایی در عالم خلقت معرفی كند. ابوعلی سینا به دلیل شناخت عمیقی كه از فقه و فلسفه اسلامی‌داشت و با آگاهی از امور اجتماعی و سیاسی وقت، جامعیت لازم را برای حكمت و طبابت پیدا كرده بود.

او از علم تشریح اطلاع خوبی داشت و حتی روابط بین اعضای بدن را كه به صورت عادی ارتباط تشریحی ندارند، شناخته بود. او در كتاب قانون خود ارتباط بیماری‌های پستان و رحم و تخمدان‌ها را شناخته و گزارش كرده است؛ این رازی است كه یك هزار سال بعد از وفات وی روشن شده است.

ابوعلی سینا از سرطان به‌عنوان <ورم سرطانی> یاد می‌كند و آن را به خوبی تعریف كرده و دسته‌بندی می‌كند.

ورم سرطان چند نوع گوناگون دارد كه از این قرارند:

۱) ورم سرطانی كه بسیار درد دارد.

۲) ورم سرطانی كه كمتر درد همراه دارد و آرام است.

۳) ورم ‌سرطانی كه چرك می‌كند. این نوع سرطان از ماده سودایی به وجود آمده است كه آن ماده سودایی نیز سوخته خلط صفرایی خالص است و با ماده دیگری مخلوط نیست.

۴) ورمی‌سرطانی كه ثابت و بی‌حركت است و چركین نمی‌شود.

گاهی رخ می‌دهد كه ورم سرطان چركین شده به ورم سرطان بدون چرك تبدیل شود. گاهی هم اتفاق می‌افتد كه ورم سرطانی بدون چرك به ورم سرطانی چركین تبدیل شود؛ این حالت وقتی رخ می‌دهد كه طبیب آن را عمل كرده و با نیشترزنی ورم را به چرك كردن در آورده است و در نتیجه كناره‌های ورم غلیظ‌تر و سخت‌تر شده اند.>

ابوعلی سینا درباره علت نامگذاری سرطان كه به معنای خرچنگ است چنین اظهار عقیده می‌كند:

چرا این نوع از ورم را سرطان نامیده‌اند كه سرطان معنی خرچنگ را می‌دهد؟ به عقیده من، در این نام‌گذاری یكی از دو حالت زیر را در نظر داشته‌اند:

۱) ورم سرطان به اندام ورم زده چنان چنگ اندر زده است كه خرچنگ شكار خود را در بر گرفته و چنگ اندر آن می‌زند.

۲) ممكن است از آن رو نامش را سرطان گذاشته باشند كه ورم به شكل و شمایل خرچنگ بوده، مستدیر است، رنگش به رنگ خرچنگ شبیه است و شعبه‌هایی را از خود پراكنده است كه به پاهای خرچنگ - كه در پیرامونش قرار دارند - شباهت دارد.

شیخ الرئیس تفاوت‌های درستی بین ورم غیرسرطانی كه آن را ورم سقیروس گفته، با ورم سرطانی ذكر كرده است. ورم سقیروس منظور ورم‌های سخت است كه تموج ندارد و كاملاً سفت ولی خوش‌خیم است، ما همه توده‌های خوش خیم اندام‌ها و اعضا را منطبق با ورم سقیروس می‌دانیم. اما ورم سرطانی با آن متفاوت است كه این تفاوت از زبان ابوعلی سینا در كتاب قانون جلد چهارم به شرح زیر است:

ورمی‌را سرطان می‌نامیم كه منشأ آن سوخته ماده خلط صفرایی تبدیل شده به ماده سودایی است. یا نوع دیگر از خلط است كه سوخته است و ماده صفرایی در آن بوده و به سودایی تبدیل شده است.

فرق میان ورم سرطان و ورم سقیروس از قرار زیر است:

▪ ورم سرطان درد دارد. به شدت وحدت آزاردهنده است. نوعی تپیدن دارد و به سرعت افزایش می‌یابد، زیرا ماده به وجود آورنده‌اش در اندازه زیاد است و بادكردگی همراه دارد.

▪ سبب این بادكردگی آن است كه ماده به وجود آورنده ورم وقتی از جای خود به حركت درافتد، به سوی اندامی راهی می‌شود كه در حالت غلیان و جوشش باشد.

▪ در ورم سرطانی رگ مانندهایی (شعبه‌هایی) همانند پاهای خرچنگ از ورم كشیده شده‌اند و اطراف ورم را اشغال كرده‌اند.

▪ ورم سرطان به سرخ رنگی ورم فلغمونی نیست. سرخ رنگی‌اش تمایل به سیاه رنگی و بدرنگی و سبزرنگی دارد، كه ورم سقیروس این حالت‌ها را ندارد.

▪ ورم سرطان اكثرا بدون سابقه سر بر می‌آورد، اما ورم سخت - كه سقیروس نامیده می‌شود - اكثراً از ورم گرم نتیجه می‌شود.

▪ فرق ورم سرطان با ورم سقیروس خالص در این است كه ورم سرطان دارای حساسیت است اما ورم سقیروس خالص هیچ حساسیتی ندارد.

بوعلی سینا سرطان را در حدی از كمال شناخته است كه درمان آن را به خوبی توضیح می‌دهد. تعریف ایشان از درمان سرطان تا امروز تغییر نكرده است. او می‌گوید:

(اگر در سرآغاز پیدایش ورم سرطان به علاج بپردازی ممكن است بتوانی در حالتی كه هست آن را نگهداری و نگذاری بزرگ‌تر شود و بیشتر نمو كند و نگذاری به چركین شدن برسد. گاه گاهی اتفاق افتاده كه چون در سرآغاز پیدایش ورم سرطانی به علاجش پرداخته‌اند، از بین رفته و بیمار شفا یافته است. اما اگر ورم ریشه دوانید و خود را محكم كرد، علاجی ندارد و شفا نمی‌یابد.)

امروز هنوز مناسب‌ترین راه درمان سرطان را در بسیاری از موارد جراحی می‌دانیم و برداشتن ضایعه، اولیه هدف جراحان سرطان است. شرط موفقیت در این باره آن است كه سرطان در مراحل اولیه كشف و تحت درمان قرار گرفته باشد.

شیخ الرئیس نیز معتقد است: (اگر ورم سرطان كوچك باشد شاید به وسیله قطع كردن از بین برود. دستور عمل كردن و بریدن سرطان چنین است: باید علاوه بر اصل ورم، هر چه كه از ورم تأثیر پذیر و از آن منشعب شده و در پیرامون ورم موجود است و می‌دانی كه ممكن است به همه رگ‌ها چنگ بزند، همه را به كلی ریشه كن كنی و از بیخ و بن برآوری و چیزی از آن باقی نماند كه از ورم آبیاری شود. بگذار خون زیاد از اثر جراحی از جای جراحی شده بیرون ریزد.)

شاید علم امروز ما با علم یك هزار سال پیش ابوعلی سینا درباره سرطان تغییر محسوسی نكرده باشد. منظور از سرطان موقعیتی است كه ضایعه از محل اصلی خود حركت كرده و به نقاط دیگر بدن دست‌اندازی كرده باشد.

او در این باره می‌گوید:

ممكن است ورم سرطان در اندرون بدن پیدا شود و به حالت پنهانی باشد. در این باره چنانكه بقراط فرماید، بهتر آن است ورم تحریك نشود، زیرا همین كه به حركت درآمد به مرگ بیمار خاتمه می‌یابد. اما اگر ورم را به حالت خود بگذاری و به علاجش نپردازی ممكن است مدت ماندگار بودن ورم به طول انجامد و تا حدی بیمار احساس بهبودی كند، به ویژه اگر غذای بیمار سازگار باشد، یعنی غذاهایی بخورد كه سردی بخش و رطوبت‌زا باشند و ماده غذایی آرام و سالم تولید كنند. غذاهای سازگار با بیمار سرطان زده از قبیل: آبجو، ماهی رضراضی، زرده تخم نیم بند و امثال آنها است.

به جز جراحی، ابوعلی سینا نسخه‌های متعدد دارویی نیز برای سرطان‌های مختلف تجویز كرده است كه بعضی خوراكی هستند و بیشتر به صورت موضعی استفاده می‌شوند.

اگر چه تلاش برای شناخت محتوای آنها و شیوه اثربخشی صورت نگرفته است و از این بابت علم امروز به ابوعلی سینا بدهكار است، اما به هر حال بعضی از آنها را می‌شناسیم كه در موارد مختلف اثربخش هستند.

دكتر محمداسماعیل اكبری

استاد دانشگاه و فوق تخصص جراحی سرطان



همچنین مشاهده کنید