آسیب شناسی خشونت در فوتبال ایران فحش و پرخاشگری به جای بازی زیبا و پرگل

در بین فعالیتهای گوناگون ورزشی که درسراسر دنیا انجام می شود, بی تردید ورزش فوتبال پرطرفدارترین,پربیننده ترین و پرمشارکت ترین فعالیت ورزشی است و گسترش روز افزون آن سبب شده مرزهای جغرافیایی, نژادی, قومی, سیاسی و عقیدتی را درنوردد

در بین فعالیتهای گوناگون ورزشی که درسراسر دنیا انجام می شود، بی تردید ورزش فوتبال پرطرفدارترین،پربیننده ترین و پرمشارکت ترین فعالیت ورزشی است و گسترش روز افزون آن سبب شده مرزهای جغرافیایی، نژادی، قومی، سیاسی و عقیدتی را درنوردد.

در دهه های اخیر پژوهشگران از چشم اندازهای نظری مختلف مبادرت به تحقیق درباره گستره متنوع آداب، مناسک، ارزشها و الگوهای فرهنگی رایج در ورزش فوتبال کرده اند. از جمله موضوعات حائز اهمیتی که به ویژه در دو دهه اخیر مورد توجه اندیشمندان علوم انسانی و اجتماعی قرار گرفته است، بررسی و تبیین رویدادها و حوادث خشونت بار در رشته ورزشی فوتبال است که هر از چندگاهی جلوه هایی از آن را می توان هنگام برگزاری مسابقات ملی و بین المللی مشاهده کرد.

برخی از تماشاگران و طرفداران تیم های ورزشی از پرداختن به اعمال و حرکات خشونت آمیز ابائی ندارند و مبادرت به پرتاب اشیائی به سوی ورزشکاران ، مربیان و داوران می کنند، اموال و تاسیسات ورزشگاه ها را تخریب می کنند، آشوبهای خیابانی به راه می اندازند و با تماشاگران و هواداران تیم مقابل به نزاع می پردازند.

نمونه ای از این خشونت ها در بازیهای مقدماتی جام ملتهای آسیا در سال گذشته بروز کرد که طی آن یک تماشاگر ایرانی در استادیوم آزادی با پرتاب نارنجک (ترقه ی سابق) یک بازیکن تیم کره شمالی را مصدوم کرد و باعث تحمیل محرومیت و جرایمی به تیم ملی ایران شد.

دکتر״محمدمهدی رحمتی״،عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان، در این خصوص می گوید:״آشکارترین نمونه رفتار خشونت آمیز بین طرفداران فوتبال پدیده موسوم به ״اوباشگری״(Hooliganism) است که امروزه به شکل نسبتا سازمان یافته ای در کشورهای صاحب فوتبال به ویژه در اروپا رواج دارد.״

اهمیت موضوع خشونت و پرخاشگری در ورزش سبب گردید که اواخر دهه 1960 میلادی پژوهشگران و نظریه پردازان تبیین ها و تفسیرهای گوناگونی درباره اوباشگری و خشونت تماشاگران مسابقات فوتبال مطرح کنند که گستره آن از دگرگونی های کلان اجتماعی تا عوامل خرد را در بر می گیرد.

رحمتی اضافه می کند:״از اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980 با گسترش تدریجی خرده فرهنگ طرفداری و تماشاگری در ورزش فوتبال و شکل گیری انگاره های اوباشگرایانه، مراکز علمی و دانشگاهی در کشورهای اروپایی به گونه ای جدی به بحث های نظری درباره خشونت و پرخاشگری پرداخته اند.״

محققانی که در این زمینه به فعالیت می پردازند، پرخاشگری در رشته ورزشی فوتبال را به دو دسته پرخاشگری کلامی و فیزیکی تقسیم می کنند. طبق نظر این محققان، پرخاشگری کلامی شامل شعارهای تحقیرکننده علیه بازیکنان و مربیان تیم مقابل و گاهی تیم خودی و همچنین داوران است.

اقدام به پرتاب مواد مختلف به داخل زمین، تخریب وسایل ورزشگاه ها و درگیری فیزیکی با دیگر افراد نیز از مواردی است که تحت عنوان خشونت فیزیکی مورد مطالعه قرار می گیرند.

دکتر رحمتی، کوتاهی بخش های فرهنگی باشگاه ها را در شکل گیری شعارهای اهانت آمیز دخیل می داند.

وی با اشاره به رسالت باشگاه ها در فرهنگ سازی میان بازیکنان و تماشاچیان می گوید:״با وجود آنکه تمام باشگاه های ایران عنوان «فرهنگی ورزشی» را یدک می کشند اما در واقع هیچ فعالیت مفیدی را در زمینه های فرهنگی انجام نمی دهند.״

به اعتقاد وی زمانی که نهادهای رسمی در زمینه شعارسازی فعالیتی انجام نمی دهد، جریان های پنهان و غیررسمی در این مورد دست به کار می شوند و طبیعی است که حاصل کار این افراد که معمولا از طبقات لمپن جامعه هستند، چیزی جز شعارهای اهانت آمیز و غیر وزین نخواهد بود.

جامعه شناسان عوامل مختلفی را در اقدام به پرخاشگری در تماشاچیان موثر می دانند. بروز ناکامی، آستانه تحمل پایین افراد و انتظاراتی که فرد از تیم خود دارد می تواند در بروز اعمال خشونت آمیز موثر باشد.

دکتر رحمتی در خصوص تاثیر ناکامی یک تیم در اقدام به اعمال خشونت بار در طرفداران آن می گوید: ״ نمی توان این تئوری را به طور کامل پذیرفت. اگر چه ناکامی یکی از عوامل موثر در بروز اعمال پرخاشگرایانه به حساب می آید اما لزوما هر ناکامی ای به پرخاشگری منجر نمی شود.״

وی می افزاید: ״بسیاری از تماشاچیان پس از ناکامی تیم خود تنها رفتاری منفعالانه دارند و سعی می کنند در مقابل این نتیجه خود را بی تفاوت نشان دهند. به همین دلیل ناکامی را نمی توان دلیل اصلی خشونت تماشاگران دانست.״

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان معتقد است، میان تماشاگران فوتبال ایران و جهان تفاوت های اساسی وجود دارد. چراکه هیچ گاه در ایران بر خلاف کشورهایی مانند ایتالیا، ایرلند، انگلستان و کشورهای آفریقایی عواملی مانند اختلاف طبقات اجتماعی، خصومت های دینی و مذهبی و درگیری های قومی-قبیله ای باعث شکل گیری طرفداری از یک تیم خاص نمی شود و در واقع در کشور ما طرفداری از یک تیم فوتبال به هیج وجه ״قطبی״ نیست.

وی در خصوص عوامل موثر در پرخاشگری در میان تماشاچیان ایرانی می گوید:״مهمترین عامل تاثیرگذار در اقدام به اعمال خشونت آمیز در تماشاچیان یک بازی فوتبال در ایران، ناسازگاری میان انتظارات آنها و نتایجی است که در بازی به دست می آورند. یک جوانان ایرانی از رفتن به ورزشگاه هدفی جز دیدن یک بازی خوب ندارد. او انتظار دارد داور بازی قضاوتی عادلانه داشته باشد و بتواند در زمان حضور در ورزشگاه از تسهیلات مناسب برخوردار باشد. هنگامی که این انتظارات وی برآورده نمی شود، یکی از راه هایی که برای نشان دادن اعتراض خود انتخاب می کند، اقدام به اعمال خشونت آمیز و تخریب اموال ورزشگاه و وسایل نقلیه است.״

دکتر رحمتی از سابقه نزاع و درگیری و رابطه با خویشاوند مجرم به عنوان دیگر عوامل موثر در پرخاشگری در ورزشگاه ها نام می برد. وی معتقد است:فردی که چندین بار سابقه نزاع و درگیری دارد، خیلی راحت کنترل خود را از دست می دهد و اقدام به پرخاشگری می کند اما فردی که تاکنون درگیری شدیدی نداشته است، بسیار خویشتن دارانه تر رفتار می کند.

سن افراد نیز در میزان خشونت طلبی آنان موثر است، هر قدر سن تماشاچیان بالاتر می رود، از میزان اعمال پرخاشگرایانه آنان کاسته می شود. یا شور و هیجان جوانی در اقدام به اعمال خشونت آمیز تاثیر گذار است و یا با بالارفتن سن، افراد می آموزند که نشان دادن واکنش های خشونت آمیز و پرخاشگرایانه هنگام مسابقات ورزشی به هنجار و پذیرفته شده نیست.

با تمام این اوصاف برخی از کارشناسان معتقدند،پرخاشگری در فوتبال، پدیده ای جدای از فوتبال است و شخصی که در حین یک رقابت ورزشی اقدام به اعمال پرخاشگرایانه و تخریبی می نماید، فردی فرصت طلب است که برای پرداختن به این اعمال ورزشگاه را انتخاب می کند چرا که در چنین اماکنی کنترل و نظارات نیروهای امنیتی کمتر است و او می تواند بدون آنکه نگران پیامدهای رفتار خود باشد، آزادانه به تخریب امول عمومی می پردازد، به دیگر افراد توهین می کند و با مخالفانش به درگیری فیزیکی می پردازد.

اما در مقابل این نظر، بسیاری از کارشناسان معتقدند افرادی که در حین یک مسابقه اقدام به پرخاشگری و اعمال خشونت آمیز می نمایند نیز از میان تماشاچیان و علاقه مندان به فوتبال بر می خیزند و آنان نیز همانند یک تماشاچی آرام و منطقی از دیدن یک بازی فوتبال لذت می برند.

در کنار تمام این مسائل، آنچه که محققان داخلی را به کنترل و کاهش این مشکل در ایران امیدوار می سازد، آن است که به اعتقاد بسیاری از آنان، پرخاشگری و خشونت در ورزش ایران به شکل یک معضل و بحران مطرح نیست. این مسئله در کشورهای اروپایی به صورت یک مشکل اجتماعی، مورد بحث بسیاری از جامعه شناسان است چرا که مشکلات پدید آمده در حین یک بازی فوتبال گاه فضای شهری را به طور کامل درگیر می کند و خشونت حاصل از آن در نظم شهر اختلال وارد می سازد. اما در ایران هیچ گاه درگیری در حین و یا پس از مسابقه خارج از فضای ورزشگاه به طور گسترده ادامه پیدا نکرده است.

این موضوع نیاز به بذل توجه بیشتر مسئولین فرهنگی کشور دارد چرا که پیش از آنکه موضوع پرخاشگری و خشونت در ورزش ایران نیز تبدیل به یک معضل اجتماعی شود جا دارد با پرداختن به برنامه های فرهنگی و الگوسازی های مناسب، بستر را برای پرداختن به فعالیت های سالم و به دور از خشونت آماده سازیم.