ژنده پوشان از پاریس تا بریستول

طبق مدارك موجود اولین نشانه هایی كه در تاریخ از گدایی حرفه ای دیده می شود, مربوط به سال ۳۶۸ میلادی است در آن عصر ساكسون ها بر انگلیس فعلی حكومت می كردند, اجتماع به طبقات چندی تقسیم و پایین ترین آنها غلامان و بردگان بودند

مقالات و گزارشات چاپ شده در جراید و نشریات عمدتاً به نحوی مبارزه و ساماندهی متكدیان در كشورمان پرداخته و كمتر و بعضاً هیچ گاه اشاره ای به اقدامات و تجارب سایر كشور پیشرفته ننموده اند. از همین رو این مقاله اقدامات و برنامه های كشورهایی چون انگلیس، فرانسه و آمریكا در امر ساماندهی و مبارزه با این معضل اجتماعی را به منظور كسب تجربه مفید و به كارگیری آنها مورد بررسی قرار دادده است با هم می خوانیم:

طبق مدارك موجود اولین نشانه هایی كه در تاریخ از گدایی حرفه ای دیده می شود، مربوط به سال ۳۶۸ میلادی است. در آن عصر ساكسون ها بر انگلیس فعلی حكومت می كردند، اجتماع به طبقات چندی تقسیم و پایین ترین آنها غلامان و بردگان بودند.

برده ها خود به دو گونه بوده اند، برده های مادرزاد یا اشخاصی كه به علل مختلف از قبیل ارتكاب جرایم دستگیر و محكوم به بردگی می شدند، برده های دیگری نیز وجود داشتند كه از اسیران جنگی به شمار می آمدند. برده های مذكور كه به نحو شدیدی تحت آزار و شكنجه اربابان و فرمانروایان آن زمان بودند، تاب چنین فشاری را نداشتند و اغلب آنها در فرصت های مناسب از نزد اربابان فرار و به صومعه پناه می بردند. از این بردگان عده ای دزدی و راهزنی پیشه می كردند و برخی گدایی را انتخاب می نمودند. پس از فتح انگلستان توسط نرمان ها و جایگزینی آنها هیچ برده ای حق نداشت سرزمین انگلستان را ترك و به دزدی و تكدی روی آورد. این اولین مبارزه ای است كه در تاریخ علیه متكدیان مشاهده می كنیم.

در قرن شانزده سوابقی از پدیده تكدی گری در مصر به چشم می خورد. نوشته هایی نیز از گدایان و فقرای قبرس وجود دارد كه مربوط به قرن ۱۴ میلادی و معلول مهاجرت كولیان به این دو كشور بود.

●مبارزه با پدیده تكدی در فرانسه

مسأله تكدی در فرانسه سابقه تاریخی دارد. در گذشته (قرن هیجدهم) گدایان فرانسه سازمانی به نام «سازمان ژنده پوشان پاریسی» داشته اند.

سازمان ژنده پوشان دارای عالمی جدا و نهانی بوده، تقسیم كار و سلسله مراتب در سازمان رعایت و قبول عضو جدید آدابی داشته است. عضو جدید باید سوگند وفاداری یاد می كرده و متعهد به كتمان اسرار می شده است. افراد سازمان هر نیمه شب الزام داشته اند حاصل گدایی روزانه را به محلی معین ببرند و سهم رئیس سازمان را نیز بدهند. كسی كه صادقانه عواید خود را عرضه نمی كرد محكوم و از جامعه گدایان مطرود می شد. برای هر ژنده پوش منطقه كار و شیوه عمل مخصوصی تعیین می گردیده و سازمان انباری داشته كه انواع عصاها، باندهای گچ و سایر لوازم گریم در آن موجود بوده و هنگام احتیاج اعضای سازمان را به صورت كور، شل، چلاق، علیل و... در می آورده اند. محل اجتماع و سكونت این گدایان را صحن معجزات می خواندند و در این محل بود كه افراد به ظاهر ناقص و عاجز ناگهان مبدل به اشخاص تندرست و توانا می شدند، چهره های گرفته گشاده می شدند و قامت های خمیده ، راست. با این همه جایگاه ژنده پوشان پاریس را نباید محلی برای استراحت و تفریح پنداشت. چون فقر، درماندگی و عفونت بر این قلمرو حكومت می كرده است. در صحن معجزات انباشتگی و اختلاط انسان ها به نهایت می رسید و گاهی حدود ۳۰۰ نفر در تلی از خشت و گل به هم فشرده می زیسته اند.

در سال ۱۷۹۹ دولت فرانسه تصمیم به برچیدن این بی نظمی گرفت. مسئولین امر، ولگردان و گدایان را به دادگاه های اختصاصی اعزام و برای آنها مجازات هایی در نظر می گرفتند. در سال ۱۸۰۸ بنگاه های نگاهداری گدایان در فرانسه تأسیس، ضمناً در مجازات گدایان و ولگردان تجدید نظرهایی به عمل آمد.

پس از آن مصوبات دیگری برای تكمیل قوانین فوق اضافه شد كه از آن جمله قانون سال ۱۹۰۵ راجع به دستگیری اجباری از پیرمردان و ناقص العضوها و بیماران علاج ناپذیر فاقد درآمد بود. این قوانین و مشابه آن تا اوایل قرن بیستم تكمیل تر شده تا در این قرن منجر به تأسیس اردوی كار و استفاده از نیروی افراد در اغلب كشورهای اروپایی شد.

اولین اردوی كار بین المللی در تابستان سال ۱۹۰۲ در شمال فرانسه تشكیل شد و برنامه كار آن شامل: ساختمان و ترمیم جاده ها و پل ها و ساختمان های خراب شده در زمان جنگ بود.

●مبارزه با تكدی در آمریكا

گلیمور مؤلف كتاب گدا (۱۹۴۰) با در نظر گرفتن وضع تكدی در كشورهای غرب، متكدیان را به شش دسته تقسیم می كند كه عبارتند از:

۱- گدایان خیابانی

۲- متكدیان مغازه ها و فروشگاه ها

۳- گدایان ادارات

۴- متكدیان ثابت و مقیم در یك محل ثابت

۵- گدایانی كه با نوشتن نامه گدایی می كنند

۶- متكدیان سازمانی

... تقسیمات ششگانه فوق را می توان به دو طبقه عمده و اصلی كه شامل گدایان حرفه ای و گدایان اتفاقی تقسیم نمود. گدایان حرفه ای متكدیانی هستند كه تمام اوقات خود را صرف گدایی می كنند و استعداد و مهارت خاصی برای این عمل كسب كرده اند و امور معیشت خود را از این راه تأمین می نمایند. گدایان اتفاقی متكدیانی هستند كه برای مقاصد و اهداف دیگری دست به گدایی می زنند مانند موقعی كه الكلیك یا معتادین به مواد مخدر گدایی می نمایند و یا هنگامی كه ولگردهای بیكار با این عمل خود را آلوده می سازند.

شروع مبارزه با تكدی و حمایت از فقرا در ایالات متحده آمریكا را می توان از سال ۱۷۷۳ مشاهده نمود. در این سال یك بیمارستان دولتی كه وظیفه اش معالجه افراد فقیر و بی بضاعت بود در ویرجینیا تأسیس شد. به موازات این اقدام قوانینی نیز برای از بین بردن فقر از طریق ایجاد كار برای فقرای این كشور تصویب گردید.

در سال ۱۷۹۸ نوانخانه ای در نیویورك تأسیس شد كه در آن كمك ها و خدمات بسیار ابتدایی به متكدیان می داد. با تأسیس این نوانخانه كمك هایی كه در خارج از آن به فقرا و متكدیان می شد، رفته رفته كم و حكومت نیز تا حد زیادی در این خصوص قبول مسئولیت نموده بود. در سال ۱۸۶۳ نیز ایالات ماساچوست سازمانی برای كمك به افراد محتاج و افرادی كه دارای نقص عضو بودند تأسیس كه طرز كار آن همانند مؤسسات خیریه و دارالتأدیب بود.

در سال ۱۹۳۲ رییس جمهور وقت آمریكا (روزولت) لایحه ای تقدیم كنگره آمریكا كرد كه به موجب آن اجازه داده می شد تا با تشكیل اردوی كار، عده زیادی از افراد بدون كار و فقرا را بدون اینكه لطمه به وضع كارگران عادی وارد سازد به كارهای عام المنفعه از قبیل جنگلداری، ایجاد جنگل های مصنوعی، جلوگیری از فساد زمین های قابل كشت و زرع و ساختن سدهای مخصوص جهت جلوگیری از خرابی سیل و كارهای عمومی دیگر مشغول سازند.

اهداف اصلی برنامه مذكور را می توان:

۱. ایجاد كار برای بیكاران و جلوگیری از فقر، تكدی و بیچارگی مردم.

۲. حفظ و حراست منابع طبیعی و احیای جنگل های از دست رفته و جلوگیری از انهدام مزارع و كشتزارها و توسعه اراضی دایر.

۳. مهمتر از همه ارزش روحی و اخلاقی كه از اجرای اصول فوق حاصل می گردید. با تشكیل اردوهای كار و فراهم ساختن محیط زیست و شرایط مساعد برای بیكاران نه تنها از ولگردی و تنبلی و تكدی و آشفتگی فكر آنها جلوگیری می گردید، بلكه موجبات تقویت فكری و اخلاقی و جسمانی آنها نیز فراهم می شد.

در سالیان اخیر نیز ایالات متحده با اتخاذ سیاست های خاص با فقر و تكدی مبارزه نمود به طوری كه در سال ،۱۹۶۳ ۶/۷ درصد از درآمد خود را برای انجام برنامه رفاه اجتماعی اختصاص داده است.

سیستم كمك های عمومی در ایالت متحده آمریكا كاملاً از قانون حمایت از فقرای انگلیس اقتباس و در حال حاضر حتی برخی مواد آن كه از قانون حمایت فقرای انگلیس حذف شده، در این كشور پابرجاست.

تا اواسط قرن ۱۹ یعنی تا سال ۱۸۶۸ كمك های ارائه شده به فقرا جنبه نقدی نداشته و به اشخاص عاجز، نابینا و كودكان بی سرپرست اختصاص داشت. از سال ۱۸۶۸ به بعد كمك های نقدی به وجود آمده و در چندین ایالت رواج پیدا كرد. در این ایالت به نابینایان، اشخاص مسن بی سرپرست و خانواده های فاقد سرپرست كمك های نقدی تعلق می گرفت، لیكن به طور دایم این شك و تردید وجود داشت كه چه كسانی واجد شرایط برای اخذ این كمك ها هستند و چه تعدادی به ناحق از این كمك ها استفاده می نمایند. در سال ۱۹۳۵ دولت فدرال آمریكا پا را فراتر نهاده و با تصویب لایحه تأمین اجتماعی، كمك های دولت فدرال را به سه شكل عمده تقسیم نمود، این سه بخش عمده عبارت بودند از:

- كمك به نابینایان

- كمك به اشخاص پیر و مسن و سالمند

- كمك به كودكان بی سرپرست

قانون تأمین اجتماعی در سراسر ایالات متحده لازم الاجرا و كلیه ایالات ملزم به ایفای وظیفه تعیین شده می باشند.

در سال ۱۹۵۸ به قانون فوق الذكر قسمت دیگری اضافه شد و آن كمك به معلولینی بود كه به طور دائم و كامل قادر به انجام كار نبودند.

برای تكمیل اقدامات فوق در سال ۱۹۶۸ در تمام ایالات متحده آمریكا قوانین و شرایط خاصی برای مسكن دادن افراد بی بضاعت به وجود آمد. همچنین بودجه خاصی نیز برای اعانه كسانی كه از محل اقامت خود به نقطه دیگر كوچ كرده و قادر به عزیمت به موطن اصلی نبوده، در نظر گرفت.

●جلوگیری از تكدی در انگلستان

مبارزه با تكدی در انگلستان سابقه بسیار دیرینه ای دارد. در سال ۱۳۴۹ میلادی در زمان ادوارد سوم قوانینی به تصویب رسید كه به موجب آن گدایی به شدت محكوم شده و با اشخاصی كه قادر به كار بوده، لیكن تكدی را پیشه خود ساخته بودند به وضع شدیدی مبارزه می شد.

در سال ۱۵۳۱ هنری ششم گدایی را به وسیله افراد معلول قانونی اعلام، لیكن بعكس شدیدترین مجازات ها را برای اشخاصی كه قادر به كار بودند ولی شغل آنها تكدی بود، مقرر كرد. مقامات مسئول وظیفه داشتند این قبیل افراد را جلب و برای تنبیه به پشت یك ارابه ببندند و به اماكن عمومی شهر بیاورند. در آنجا دست و پای او را بسته و شلاق بزنند، سپس در حالی كه خون از تن فرد متكدی جاری باشد، او را از بازار شهر عبور دهند.

در سال ۱۵۳۶ قوانین سلطنتی به مقامات مسئول اجازه داده كه ضمن مهیا كردن كار برای كودكان، از كلیساها بخواهند كه تمام سعی شان را به كار ببرند تا اشخاص بالغ و سالم را در حال كاركردن دائمی نگه دارند. منتهی به موجب این قوانین اگر فردی برای بار دوم به تكدی مشغول می گشت، دستگیر و پس از زدن شلاق قسمت فوقانی گوش راست او را نیز می بریدند و اگر برای بار سوم این وضع تكرار می شد متكدی را شكنجه می داده و به عنوان دشمن كشور انگلستان می كشتند.

در زمان ادوارد هشتم (۱۵۴۷) شدیدترین نحوه جلوگیری از تكدی وجود داشت. در این زمان كسانی كه به هر عنوان از زیر كار شانه خالی می كردند دستگیر و با آهن داغی علامتی شبیه V در روی سینه شان می گذاشتند. این فرد دو سال تحت نظر بود و اگر به عمل تكدی ادامه می داد روی پیشانی او نیز به وسیله آهن داغ علامت (S) می گذاشتند. شخص مزبور برای همیشه تحت نظر بود و اگر باز هم به تكدی ادامه می داد به عنوان یك جنایتكار محكوم به مرگ می گردید.

در بین سال های ۱۳۵۳ تا ۱۵۷۲ اقدامات اصولی علیه مبارزه با تكدی در انگلستان آغاز و حكومت وقت مقامات مالیاتی را مجبور نمود كمك هایی برای افراد فقیر در نظر بگیرند. ضمناً برای جوانان و افراد بیكار، كار ایجاد كرده و متكدیان را به عنوان تنبیه به دارالتأدیب بفرستند.

از سال ۱۶۰۱ تا سال ۱۶۹۶ تغییرات محسوسی در قوانین مربوط به جلوگیری از تكدی در انگلستان صورت نگرفت كه تا اینكه در سال ۱۶۹۶ مؤسسه ای در «بریستول» ایجاد گردید كه وظیفه اش به كار گماردن افراد بیكار و متكدی و حمایت از آنان بوده است. می توان گفت از این سال، نحوه مبارزه با تكدی در انگلستان از حالت جلوگیری منفی به جلوگیری مثبت مبدل شد.

در سال ۱۸۳۴ نیز برای مبارزه با تكدی قوانینی به تصویب رسید كه به موجب آن در كمك به این قبیل افراد محدودیت هایی به وجود آمد تا فقرا تمایلی به اخذ چنین كمك هایی نداشته باشند، بدین ترتیب كه با تشكیل اردوهای كار اجباری نسبت به تهیه كار برای افراد سالم و توانا اقدام و به معلولین وافرادی كه قادر به كار نبودند نیز مبلغی مستمری داده می شد كه میزانش كمتر از حقوقی كه در آن زمان وجود داشت بود. بعلاوه قوانینی به تصویب رسید تا به منظور جلوگیری از تنبلی افراد، تكدی را در جرائمی در ردیف جنایت قلمداد نماید.

در قرن نوزده به موازات اقدامات فوق، مؤسسات خیریه خصوصی نیز در كشور انگلستان به وجود آمد كه اقدامات آنان نیز برای افراد محتاج بسیار مؤثر بود. در قرن بیستم دولت انگلستان با تكمیل اقدامات فوق موفق گردید یك سیستم جامع تأمین اجتماعی را از تلفیق كلیه راه حل هایی كه تا آن زمان اعمال می گردید برقرار و با تصویب قانون بیمه های اجتماعی و همچنین قانون بهداشت عمومی در سال ۱۹۴۶ مبارزه و با فقر و تكدی را با كیفیتی عالی اعمال نماید.

محمود حاجیان مطلق