نگاهی به چند آلبوم ایرانی

● آلوده به یك كار تمام وقت

گروه ۱۲۷ بالاخره موفق شد اولین آلبوم خود را منتشر كند. آلبومی كه چند قطعه آن متعلق به سال های گذشته هستند و این بار با تنظیمی جدید شنیده می شوند. نام این آلبوم Full Time Job نام دارد و در آن قطعاتی گنجانده شده كه طرفداران ۱۲۷ در كنسرت های این گروه آن را نشنیده بودند. سهراب محبی خواننده و نوازنده گیتار، علیرضا پوراسد نوازنده گیتار باس، سردار سرمست نوازنده پیانو، سلمك خالدی نوازنده ساز بادی ترومبون، یحیی الخنسی نوازنده درامز و همچنین شروین شهامی پور خواننده اعضای این گروه را تشكیل می دهند. یكی از ویژگی های گروه ۱۲۷ این است كه برخلاف خیلی از گروه های راك ایرانی كه بر استفاده از اشعار فارسی بر بستر موسیقی غربی تاكید دارند، از كلام انگلیسی استفاده می كند همچنان كه در این آلبوم شعرها انگلیسی است.

سهراب محبی معتقد است كه زبان موسیقی راك انگلیسی است و از آن گذشته این كلام فارسی نیست كه الزاماً به موسیقی اصالت می بخشد. یكی دیگر از ویژگی های درخور توجه، اركستراسیون گروه و سازبندی قطعات است كه در آنها ساز بادی ترومبون قرار گرفته و حضور آن در بسیاری از قطعات محسوس است و سازبندی این گروه را متفاوت از دیگر گروه های راك كرده است. از دیگر ویژ گی های این گروه می توان به اعضای ثابت آن اشاره كرد كه در طول سال های فعالیت از این گروه جدا نشده اند یا حتی با گروه دیگری هم كار نكرده اند. چیزی كه در موسیقی ایران به ندرت اتفاق می افتد. ۱۲۷ تا كنون در چند جشنواره خارجی هم شركت كرده كه از آن جمله می توان به فستیوال موسیقی Arezzo Wave در ایتالیا و SXSW در تگزاس آمریكا اشاره كرد.

● بن بست اندیشه

گروه راك ایرانی خاك كه سال هاست در آلمان فعالیت دارد، چند وقت پیش دومین آلبوم خود را منتشر كرد؛ آلبومی به نام «بن بست اندیشه» كه دربرگیرنده هشت قطعه به فارسی، چهار قطعه به زبان آلمانی و یك قطعه هم به زبان انگلیسی است. اولین كار گروه كه از شهریار خاتم خواننده، ترانه سرا و نوازنده گیتار، افشین طهماسبی نوازنده كیبورد و گیتار و خدایار بهمنی نوازنده درامز تشكیل شده، در سال ۱۹۹۹ تحت عنوان «عاشقم باش» منتشر شد كه همه قطعات آن به فارسی بود. آلبوم جدید گروه خاك، اگرچه مانند آلبوم اول رنگ و بوی راك دارد، ولی از لحاظ تنظیم و رنگ آمیزی با آلبوم قبلی متفاوت است.

قطعه های آلبوم بن بست اندیشه متعلق به سال های گذشته هستند و به زمانی كه آلبوم «عاشقم باش» تهیه شده بود، برمی گردند و در سال ۲۰۰۵ ضبط آنها شروع شد. داستان نامگذاری این آلبوم به دوسال پیش برمی گردد كه پدر شهریار خاتم فوت كرد و او به ایران آمد و در تاكسی و هنگامی كه به حالتی مثل بن بست فكری رسیده بود از خیابانی به نام اندیشه گذشت و جلو خیابان تابلوی بن بست را دید و با خود گفت كه نام آلبوم بعدی اش را بن بست اندیشه می گذارد. شعرها و آهنگ های تمامی قطعات آلبوم متعلق به شهریار خاتم است. بعضی وقت ها مثلاً شعر و آهنگ با هم می آیند. یعنی ملودی توی سر اوست و بعد آن را می نویسد و سعی می كند نسبت به آن ملودی بیت بعدی را بنویسد. بعد، دو هفته ای می گذرد و یكدفعه ملودی های آهنگ به كلی عوض می شوند.

بعضی وقت ها شعر گفته شده و خاتم سعی می كند آهنگ را با آن بخواند و بعضی وقت ها آهنگ توی ذهن او است و نسبت به آهنگ شعری برایش می سازد و بالعكس نسبت به شعر آهنگ را می سازد. گاهی هم همه چیز به كلی متفاوت از اینها است. در این آلبوم از سازهای هندی مثلاً سیتار یا طبل استفاده شده است و حضور عود هم رنگ و بویی عربی به كار داده است و استفاده نكردن از سازهای ایرانی بیشتر از اینكه به سلیقه آهنگساز برگردد ناشی از در اختیار نداشتن نوازندگانی برای این سازها است. آلبوم «بن بست اندیشه» مجموعاً ۱۳ قطعه دارد كه ۵ تا از آنها به زبان آلمانی هستند. خاتم می گوید: «تقریباً ده سال پیش بود كه به این فكر افتادم و به خودم گفتم، خوب، من كه می توانم شعر بگویم، پس باید سعی كنم این شعری كه توی ذهنم است به زبان آلمانی و به زبان انگلیسی هم بیان كنم.» بن بست اندیشه توسط شهریار خاتم منتشر شده و او برای انتشار آن به هیچ شركتی مراجعه نكرده است.

● من از هك

گروه راك ایرانی «هك» به تازگی آلبومی منتشر كرده به نام «من» كه قطعات آن ساخته مانی صفی خانی گیتاریست، خواننده و گرداننده گروه است و شعرهای آن را هم مهرداد فلاح گفته است. آغاز فعالیت های مانی صفی خانی برمی گردد به اوایل دهه هفتاد شمسی. در سال های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ او دو مجموعه سولو به زبان انگلیسی تهیه كرد با نام های «به سوی آسمان» و «قایق آبی» كه شعر بیشتر قطعات این مجموعه هم از Robert Frost، نویسنده و شاعر آمریكایی بود. حدود پنج سال پیش مانی با تشكیل گروه هك فصل تازه ای را شروع كرد و آشنایی اش با مهرداد فلاح سبب شد كه راه تازه ای را پیش گیرد و در پی تركیب موسیقی راك و شعر معاصر فارسی باشد.

در سال ۲۰۰۳ مجموعه «زیر پوستم» تهیه شد كه یكی از قطعات آن به نام «شیپور» هم پیش از تهیه این مجموعه در مسابقه موسیقی زیرزمینی، موسوم به UMC با استقبال خوبی روبه رو شده بود. آلبوم «من» دربرگیرنده ۱۳ قطعه است كه این بار هم براساس شعرهای مهرداد فلاح شكل گرفته اند؛ شعرهایی كه شاید درك آنها و برقرار كردن رابطه با آنها مستلزم چند بار خواندن باشد. اما خود موسیقی هك تا چه اندازه توانسته است به درك سریع تر و بهتر این اشعار كمك كند؟ صفی خانی معتقد است: «من تا آنجایی كه ممكن بود سعی كردم این ریتم ها را، به خصوص آن نواهایی را كه شنیده می شوند، از توی دل خود شعر دربیاورم.

خود مهرداد هم می گوید كه این موزیك باعث شده كه یك مقدار شعرها برای خواننده یا شنونده ساده تر به نظر بیاید. خاصیت این شعر به نظر خودم این است كه این شعرها «زیرپوستی» ا ست. یعنی در درجه اول شاید، به قول تو، مثلاً هیچ پیام خاصی را از آن نگیری، اما آن یك پیام مخفی در خودش دارد. زمانی كه چندبار بخوانی ، شاید متوجه بشوی كه آن شعر چی می خواسته بگوید. و فكر می كنم كه این موزیك ها به آسان ترشدن شعرها كمك كرده. این شعرها یكسری ریتم دارد، مثلاً براساس سیلاب شعر، وقتی می گوییم «این/ هم/ من»، این سه سیلاب است، درست!

این سه سیلاب تقریباً توی موزیك هم همان سه سیلاب شده. در واقع آن ریتم مخفی كه تو در حالت عادی می خوانی و شاید متوجه اش هم نشوی، این موزیك تا حدی آن را برجسته كرده و بعد، به همین دلیل است كه حالا آن شعر ساده تر به گوش می آید.» اما خود شاعر معتقد است كه موسیقی هك در كشف بهتر اشعارش تاثیرگذار بوده و حتی موجودیتی تازه به این شعرها بخشیده است. شعر قطعات آلبوم «من» از یكی از دفترهای شعر مهرداد فلاح انتخاب شده است كه پیشتر تحت عنوان «دارم دوباره كلاغ می شوم» انتشار یافته بود. اشعار استفاده شده در آلبوم، ترانه نیستند كه همگام با آهنگ و با انعطافی دست كم نسبی سروده شده باشند و شاید همین مسئله كار آهنگساز و تنظیم كننده را تا اندازه ای دشوار می كند. مانی صفی خانی می گوید كه سعی داشته تا جایی كه ممكن است در ساختار اصلی شعرها دست نبرد، جز تغییرات كوچكی كه با هماهنگی و مشورت با مهرداد فلاح صورت گرفت.

نوازندگی درامز را در این آلبوم عینی كیوان شكوه و كسری ابراهیمی و نوازندگی گیتار بیس را كسری سبكتكین برعهده داشتند. مانی صفی خوانی آهنگ های آلبوم را ساخته و همچنین خواننده و گیتاریست گروه است و شهرام شعرباف هم به عنوان نوازنده سینتی سایزر، تهیه كننده و تنظیم كننده در انتشار این آلبوم سهیم بوده. طرح روی جلد آلبوم «من» هم از زرتشت سلطانی گرافیست و هنرمند ایرانی مقیم نیویورك است.

● اوهام آلوده

آلبوم جدید اوهام به اسم «آلوده» با همكاری موسسه موسیقی بم آهنگ انتشار پیدا كرده، موسسه ای كه با شروع فصل تازه ای از فعالیت هایش در كانادا به روزنه امید گروه های راك در ایران بدل شده است. نهال حیرت نام آلبوم قبلی این گروه است كه حالا در كانادا به فعالیت های خود ادامه می دهند. از بین قدیمی ترین قطعات آلبوم «آلوده» می توان از قطعه «درد عشق» نام برد كه اولین ترانه آلبوم جدید اوهام است و نوازندگی قیچك را در آن رضا آبایی برعهده داشته است. یكی دیگر از این قطعات قدیمی، ترانه «غم دله» است كه اگرچه قسمت های مختلفی از آهنگسازی آن به سه چهار سال پیش برمی گردد، اما اسكلت و بدنه این آهنگ و حتی نوع خوانده وكال هم تغییراتی كرده و دوباره ضبط شده است.

برخلاف آلبوم «نهال حیرت» كه تمامی اشعار آن از حافظ بود، این بار شعر سه قطعه از ۱۲ قطعه آلبوم جدید اوهام از رومی است. نام تقریباً تمام آهنگ های اوهام، چه در آلبوم «نهال حیرت» و چه در آلبوم «آلوده»، از خود شعر گرفته شده و شهرام شعرباف به گفته خودش، سعی كرده از آن قسمتی كه به گمانش حرف اساسی شعر در آنجاست اسمی انتخاب بكند، با توجه به اینكه بتواند آن مود و آن حالت آهنگ را كامل توصیف كند و وقتی عنوان ها كنار هم قرار می گیرند و به شكل آلبوم درمی آیند، اسامی نامفهومی نباشند و گیرایی و جذابیت خودشان را داشته باشند. ناگفته نماند كه در قسمت هایی از آهنگ «آلوده» سازهای كوبه ای به ویژه ساز دف جلوه و جذابیت خاصی به قطعه داده اند.

در تنظیم ترتیب قطعات آلبوم سعی بر آن بوده كه ریتم و جهت خاصی رعایت و حفظ شود، چون به عقیده شهرام شعرباف اگر ترتیب های پخش شدن این آهنگ ها عوض بشود، كاملاً می توانند حس ها و حالت های مختلفی هم به وجود بیاورند. استفاده متفاوت از وكال در آلبوم «آلوده» در مقایسه با قطعات نهال حیرت، به خوبی محسوس است و خواننده خود درباره این تفاوت می گوید: «اتفاقاً شاید وكال متفاوت این یكی از كارهایی بود كه سعی كردم آلبوم برای بار اول در انجام بدهم. یعنی «نهال حیرت» را طوری خوانده بودم كه خیلی ریتمیك تر و خیلی منقطع تر بود و در عین حال، جاهایی شاید صدای وكال خواننده از موزیك جدا می شد و كاملاً آن كلمات واضح به گوش می رسیدند. ولی این بار سعی كردم، با اینكه در بعضی از آهنگ ها شعر خیلی واضح است، جاهایی هم با موزیك پشت و بك راندش مخلوط شود و زیاد جدا نباشد و حتی یك جاهایی آنقدر برایم مهم نبود كه شاید این كلمه شنیده نشود، ولی آن حالتی كه آن صدا به موزیك می داد، به نظرم جذاب بود.» در كارهای جدید اوهام سعی شده كه فقط سازهای ایرانی به كار گرفته نشوند، بلكه كلاً فضایی شرقی و ایرانی به وجود بیاید. شهرام شعرباف فعالیت های اوهام را به شكل گروه سه نفره با همراهی بابك و شاهرخ شروع كرد، البته اوهام در این سال ها فراز و نشیب های زیادی را تجربه كرده و با توجه به كنار كشیدن بابك و شاهرخ، می شود گفت كه شعرباف این پروژه را در این دوران اخیر به صورت سولو پیش برده. طبیعی است كه اینگونه فعالیت های انفرادی محاسن و معایبی هم دارد. دیگر نوازنده هایی كه در كنار شهرام و كسری در تهیه این آلبوم سهیم بوده اند، شاهرخ ایزدخواه و كسری ابراهیمی به ترتیب نوازندگی گیتار الكتریك و درامز را برعهده داشتند. علی رحیمی در قطعات «آلوده»، «تهران» و «همه تزویر می كنند» نوازنده دف بوده، پاشا هنجنی در دو قطعه «ساقی» و «همه تزویر می كنند» نی نواخته، رضا آبایی در قطعه «درد عشق» نوازندگی قیچك را برعهده داشته و مانی صفی خانی در قطعه «طلعت تو» همخوان بوده است.