چالش های جهانی انرژی در ۳۰ سال آینده

نوشتار زیر, متن سخنرانی لرد براون, رئیس اجرایی گروه بریتیش پترولیوم, در ۲۹ سپتامبر در «کنگره جهانی انرژی» در ژوهانسبورگ است اکنون هفتاد و دومین سالگرد برگزاری «کنگره جهانی نفت» است که نخستین آن در ژوئیه ۱۹۳۳ در شهر لندن برگزار شد این کنگره برای اولین بار به همت «توماس دوهرست» تشکیل شد

نوشتار زیر، متن سخنرانی لرد براون، رئیس اجرایی گروه بریتیش پترولیوم، در ۲۹ سپتامبر در «کنگره جهانی انرژی» در ژوهانسبورگ است. اکنون هفتاد و دومین سالگرد برگزاری «کنگره جهانی نفت» است که نخستین آن در ژوئیه ۱۹۳۳ در شهر لندن برگزار شد. این کنگره برای اولین بار به همت «توماس دوهرست» تشکیل شد. وی معتقد بود که صنعت نفت، نقش منحصر به فردی در تأمین انرژی برای مردم جهان ایفا می کند و می تواند به احیای حس شکوفایی و پیشرفت، که جای آنها در جامعه بشری خالی است، کمک کند. «توماس دوهرست» بر این باور بود که کاربرد علم و فناوری در حوزه تجارت و فعالیت های تجاری می تواند چهره جهان را تغییر دهد.مایه خرسندی و سعادت من است که افتخار پیدا کردم در این کنگره حضور یابم و سخنرانی کنم. از فرصت استفاده می کنم و به جای آن که به بحث در باره فعالیت های روزمره کاری بپردازم، چند جمله ای درباره گذشته، حال و آینده صنعت نفت می گویم.من نزدیک به ۳۵ سال است که در صنعت نفت کار می کنم. نخست در اسکاتلند و دریای شمال، سپس در آلاسکا به فعالیت در بخش نفت اشتغال داشته ام و علم مهندسی نفت را به صورت تجربی آموخته ام. تغییراتی که در ۳۵ سال گذشته روی داده، واقعاً مرا شگفت زده کرده است. به عبارت دیگر، آنچه از سال ۱۹۷۰ تاکنون در صنعت نفت روی داده، مایه بسی شگفتی است:

- تقاضا برای نفت در بازارهای جهانی حدود ۳۵ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است (افزایش ۸۰ درصدی).

- الگوی بازار تغییر یافته و تقاضا برای نفت در بازارهای آسیایی به تدریج رو به افزایش نهاده است. در سال ۱۹۷۰ از هر هفت بشکه نفت مصرفی جهان تنها یک بشکه در شرق مصرف می شد، اما اکنون از هر سه بشکه نفت مصرفی جهان، یک بشکه در شرق مصرف می شود.

- ما شاهد رشد چشمگیر تجارت نفت بوده ایم. در سال ۱۹۷۰، تنها روزانه ۲۵ میلیون بشکه نفت در بازارهای بین المللی داد و ستد می شد، اما اکنون این رقم به ۴۸ میلیون بشکه در روز افزایش یافته که خود معادل ۶۰ درصد کل نیاز روزانه جهان به نفت است. از سوی دیگر، ما شاهد تغییر تدریجی مسیر این فرآورده از کشورهای پیشرفته به کشورهای در حال توسعه هستیم. در حال حاضر، مهم ترین علت افزایش تقاضای جهانی برای نفت، بالارفتن مصرف نفت در آسیا و آمریکای لاتین است.

- ما شاهد تغییر در ترکیب سوخت مصرفی جوامع بشری هستیم و در حال حاضر گاز طبیعی به عنوان یکی از منابع سوختی مهم که نیاز انسان به انرژی را تأمین می کند، مطرح است.

- در عرصه سیاست هم شاهد تغییراتی بوده ایم: روسیه، چین و ویتنام درهای اقتصاد خود را به روی جهانیان گشوده اند. این مسئله درباره بسیاری از دیگر مناطق جهان نیز مصداق دارد، به گونه ای که کشورهایی که تا حدود ۱۵ سال پیش درهای خود را به روی سرمایه گذراران بین المللی کاملاً بسته بودند، اکنون از حضور این سرمایه گذاران استقبال می کنند.

از آن گذشته ما شاهد پیشرفت های چشمگیر در حوزه فناوری هم بوده ایم و البته بسیاری از افرادی که در این کنگره حضور دارند، در پیشرفت های به دست آمده در حوزه فناوری نقش مهمی ایفا کرده اند. از جمله پیشرفت های به دست آمده می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- پیشرفت در حفاری. از جمله توسعه و پیشرفت در حفاری افقی

- پیشرفت در استفاده از فناوری اطلاعات در کل صنعت نفت. ما در قیاس با گذشته، می توانیم شناخت بیشتری از حوزه های نفتی کسب کنیم و اطلاعات دقیق تری از ساختار این حوزه های نفتی و چگونگی استفاده از ذخایر نفت به دست آوریم.

- پیشرفت در شبیه سازی و فعالیت های لرزه نگاری. در نتیجه چنین پیشرفتی، این امکان فراهم شده است که پیش از هرگونه عملیات حفاری، ساختارهای زمین شناسی را بررسی کنیم و کارهایی را انجام دهیم که پیش تر برای ما ناممکن بود.

- پیشرفت در فناوری حفاری در عمق دریاها و اقیانوس ها. به دنبال این مسئله، شرکت های نفتی قادر شده اند چاه های عظیم نفت را در اعماق دریاها و اقیانوس ها حفر کنند. در سال ۱۹۷۰ عمیق ترین چاه نفتی که در بستر دریا حفر شده بود ۱۵۰۰ فوت ارتفاع داشت، اما در حال حاضر عمق برخی چاه های نفت در خلیج مکزیک به بیش از ۱۰ هزار فوت می رسد.

- پیشرفت در فناوری پالایش. در اثر پیشرفت های به دست آمده در این حوزه،کیفیت فرآورده های نفتی افزایش زیادی یافته است.

- پیشرفت در فناوری موتورهای درون سوز. هنگامی که سوخت های جدید را در موتورهای درون سوز جدید مصرف می کنیم و از روغن ها و گریس های جدید نیز برای کاهش اصطلاک موتور بهره می بریم، کارآیی وسایل نقلیه به میزان زیادی افزایش می یابد.

- پیشرفت در فناوری توربین های مولد برق، به ویژه توربین توربین های سیکل ترکیبی. در نتیجه پیشرفت های به دست آمده دراین حوزه، گاز طبیعی به سوخت مهم و قابل توجهی برای تولید برق تبدیل شده است.

- پیشرفت در فناوری ال.ان.جی که هزینه های نقل و انتقال گاز طبیعی را کاهش داده است و این منبع انرژی را به یکی از پرطرفدارترین سوخت های موجود در بازارهای بین المللی تبدیل کرده است.

ساختار صنعت نفت نیز شاهد تغییراتی بوده است. « سازمان کشورهای صادر کننده نفت» (اوپک) به یک نیروی مؤثر در صنعت و بازار نفت تبدیل شده است. از آن گذشته، ما شاهد ظهور شرکت های دولتی و کشورهای تولید کننده نفت غیرعضو اوپک در این حوزه بوده ایم. برای اولین بار در۵۰ سال گذشته، بخش خصوصی بین المللی در صنعت نفت به تجدید ساختار خود پرداخته است و ما شاهد ظهور ابر شرکت های نفتی هستیم.به رغم همه این تغییرات و با وجود تحولات و انقلاب های متعدد و بالا و پایین رفتن پی درپی قیمت ها، عرضه نفت در بازارهای جهانی به گونه ای بوده که نیاز بازار همواره برآورده شده است. در کل این دوره ها، هیچ گاه شاهد کمبود جدی عرضه نفت به بازارهای جهانی نبوده ایم. این گفته درباره تحولات چند هفته اخیر بازار نفت نیز مصداق دارد. وقوع طوفان کاترینا در سواحل خلیج مکزیک، سبب کاهش تولید روزانه ۸۰۰ هزار بشکه نفت در آمریکا شد و چهار پالایشگاه بزرگ این کشور را از کار انداخت، اما نکته جالب توجه این است که عرضه نفت به تمام مصرف کنندگان این فرآورده همچنان ادامه یافت. به عبارت دیگر، صنعت نفت با سرعت و به شکلی مؤثر به نیاز بازار به نفت پاسخ داد. در ۳۰ سال گذشته وضع به همین منوال بوده است و نظام عرضه نفت خام بارها و بارها ثابت کرده است که می تواند واکنشی سریع و مؤثر در قبال رخدادها و شرایط پیش بینی نشده در بازار نفت از خود نشان دهد. این خود یکی از مزیت های نظام اقتصادی بازار آزاد و صنعت نفت محسوب می شود.داستان و حکایت صنعت نفت در ۳۰ سال گذشته شگفت انگیز است. این شگفتی برای آن دسته از افرادی که در ۳۰ سال گذشته از نزدیک با این صنعت سرو کار داشته اند، چند برابر بوده است، اما تاریخ هنوز به پایان نرسیده و اکنون صنعت نفت با چالش جدیدی رو به رو است. این صنعت باید بتواند ثبات و اطمینان را به بازار نفت بازگرداند و مردم را متقاعد کند که همچنان می توانند به نفت و گاز به عنوان منبع اصلی سوخت و انرژی خود اطمینان داشته باشند. البته احساس ناامنی و ترس از کمبود نفت و گاز را می توان در افزایش شدید قیمت نفت خام در هفته ها و ماه های اخیر مشاهده کرد. البته دیدگاه ها و نظرهای عموم مردم درباره صنعت نفت نیز این احساس ناامنی و ترس را به تصویر می کشد. کتاب های بسیاری درباره پایان یافتن نفت درسال ها و دهه های آینده به رشته تحریر درآمده اند و من در یکی از کتاب فروشی های لندن ۱۰ جلد کتاب مشاهده کردم که موضوع آنها تمام شدن نفت در آینده بود.

عصبانیت درباره انرژی

به گمان من پیش بینی هایی که درباره پایان یافتن منابع نفت در جهان ارائه شده اند، درست نیستند. من در همین حال، بر این باور هستم که باید یک بار دیگر تلاش کنیم این ادعا را اثبات کنیم. برای این کار، باید به آنچه روی داده است، بنگریم و به بررسی علل و شناسایی و تعریف معلول ها روی آوریم. چرا شاهد رشد احساس ناامنی کنونی در بازار نفت هستیم؟ چرا مردم عادی و سیاستمداران درباره انرژی، به طور عام و درباره نفت، به طور خاص، نگران هستند؟

عوامل متعددی در این زمینه وجود دارند که در زیر به بخشی از آنها اشاره می شود:

اول، تقاضا برای نفت در بازارهای جهانی رو به فزونی نهاده و جمعیت جهان نیز رو به افزایش است. از سوی دیگر، توانایی مالی مردم برای استفاده از انرژی در مصارف خانگی و حمل و نقل بالا رفته است. به طور کلی، هر سال شاهد حضور ۲۰۰ هزار نفر دیگر در حوزه استفاده تجاری از انرژی هستیم. تنها در فاصله پایان سال ۱۹۹۹ تا آغاز سال جاری میلادی، میزان مصرف نفت خام در چین روزانه ۳/۲ میلیون بشکه افزایش یافته است. براساس آمار و ارقامی که آژانس بین المللی منتشر کرده است، میزان تقاضا برای نفت خام در سال ۲۰۱۵ از ۱۵ تا ۲۰ درصد از میزان تقاضای کنونی برای این فرآورده افزایش خواهد یافت؛ به گونه ای که میزان مصرف نفت خام در این سال به روزانه ۹۰ میلیون بشکه خواهد رسید. براساس همین آمار و ارقام تا سال ۲۰۱۵ میلادی میزان تقاضا برای گاز طبیعی هم بیش از ۴۰ درصد افزایش خواهد یافت.

---