شهاب ها

درمنظومه شمسی علاوه برخورشید, سیارارات و قمرهای آنها, ذرات گرد و غبار و تکه سنگهای کوچک وبزرگ هم وجود دارد بعضی که ابعادشان ازصدها متر بیشتر است سیارک یا ستارگان دنباله دارهستند

درمنظومه شمسی علاوه برخورشید، سیارارات و قمرهای آنها، ذرات گرد و غبار و تکه سنگهای کوچک وبزرگ هم وجود دارد. بعضی که ابعادشان ازصدها متر بیشتر است سیارک یا ستارگان دنباله دارهستند. اما بعضی از آنها که کوچک ترند را شهابواره می نامند.وقتی این شهابواره ها با سرعت زیاد وارد جو می شوند بین آنها با جو زمین نیروی اصطحکاک بوجود می اید که حرارت زیادی را پدیدمی اورد و باعث داغ شدن سطح شهابواره می شود.

در ارتفاع ۸۰ تا ۱۲۰ کیلومتری حرارت ان قدر زیاد می شود که لایه های سطح شهابواره تصعید می شود و پلاسمایی ازگازهای داغ یونیزه را بوجود می اورد. این گازهای داغ هم در کسری ازثانیه انرزی خود را به شکل تابش نور از خود دفع می کنند و به این صورت شهاب پدید می اید. درگذشته افراد شهاب را نگهبان حریم ملکوت می دانستند ومعتقد بودند هنگام عبور شهاب اگر ارزویی کنند براورده می شود. درشب های معمولی ودر اسمان صاف وتاریک در هر ساعت می توان حدود ۱۵ شهاب را روئیت کرد. که به انها شها بهای پراکنده می گویند. ان ها معمولا کم نور و کوتاه هستند و منشاشان گرد و غبارهای پراکنده ی موجود در فضا است.

در بعضی از شب های خاص تعداد شها بها افزایش می یابد که در این حالت می گویند رگبار یا بارش شهابی روی داده است. البته این رگبارها به شدت بارش شهاب هم مربوط می شود. بارش شهابی زمانی روی می دهد که زمین ازبین غبارها وذرات گردی عبور کند که سنگین باشد و چگالی بیشتری داشته باشد. محل قرارگیری توده های غبارین درفضا تقریبا ثابت است و به همین دلیل بارش شهابی پر اوج و فعال در زمانهای مشخصی از سال روی می دهند. البته هر چه زمین به توده ی شهابی نزدیکتر باشد بارش شدید تر وهر چه زمین دور تر باشد بارش شهابی فعا لیت کمتری دارد. ذراتی که شهابها را بوجود می اورند باقیما نده های گذر یک دنباله دار یا سیارک هستند.

بارش شهابی از نقطه ای منفرد در اسمان شروع می شود وبعد در محیط اطراف پخش می شود. این نقطه را کانون بارش می نامند. نام بارش شهابی هم از محل قرار گیری کانون بارش در صورت فلکی های مختلف گرفته می شود. مانند بارش اسد که درصورت فلکی اسد روی داد.

● بارش شهابی برساووشی

درطول سال بارشهای شهابی مختلفی روی میدهد که سه تای انها ازهمه مهم تر وپراوج ترهستند. که یکی ازانها بارش شهابی برساوشی است. این بارش از اواخر تیر شروع می شود ودر اوایل شهریور فعالیتش به اتمام می رسد. در ۲۱ و ۲۲ مرداد ماه هم به اوج خود می رسد و هر ۱۳۰ سال یک بار رونق خوبی می گیرد و فعال تر می شود.

به جز بارش برساووشی دو بارش د یگر به نام جوزایی وربعی هم پر اوج ا ست که به ترتیب در اواخر ا ذر و اوایل دی رخ می دهد. اما به دلیل اب و هوای نامناسب وشرایط جوی بد نمی توان ان را به خوبی رصد کرد. بارش شهابی برساووشی در سال جاری از دو اوج فعالیت برخوردار بود. یکی درساعت ۱:۲۰ بامداد پنج شنبه ۲۲ مرداد ماه و دیگری در ساعت ۳ تا ۶ بعد از ظهرهمان روز. اوج اول که مهمتر بود دربامداد اتفاق افتاد و به خوبی مشخص بود. اهمیت مشاهده ی این بارش به دلیل این است که تا ۱۲ سال دیگر یعنی تا سال ۲۰۱۶ بارش شهابی با این شدت و اوج روی نمی دهد. البته تا اوایل شهریور بارش شهابی ادامه می یابد اما بسیار کمتر و کم نور تر است.

● دو نوع از مهمترین شهاب ها

۱) آذر گوی ها:

از درخشان ترین شها بها هستند و روشنی شان از زهره هم بیشتر است.

۲) زمین خراش ها:

شهابهایی هستند که ازلبه ی جو می گذرند ومعمولا درخشان هستند.

● شهاب

▪ معرفی یک شهاب:

وقتی یک شهاب آسمانی-ریزه های بین سیاره ای-به جو زمین وارد می شود خطی از نور در آسمان تولید میکند که شهاب نام دارد. شهاب ها اندازه شان از ذرات غبار تا اجرامی به اندازه ی سیارکهای کوچک متغیر است . شهاب هایی با این اندازه شکافهای بزرگی روی زمین از جمله حفره ی برنجرو ی آریزونا بجای گذارده اند . وقتی یک شهاب به جو زمین بر خورد می کند در اثر سرعت زیاد آن اصطکاک هوا به گرما تبدیل می شود.شهابهایی که به سرعت گرم می شوند نور سفید نشر می کنند و به چشم مرئی می شوند.شهاب های کوچک در چند ثانیه کاملا”می سوزند ولی آنهایی که چندین کیلوگرم یا بیشتر وزن دارند ، قادرند تا کاهش سرعت در رسیدن به زمین دوام بیاورند . قسمت بزرگ جرم این شهاب ها در طی سقوط بخار می شود .

▪ سرعت شهاب :

شهاب ها با سرعت ها یی در محدوده ی ۱۲ تا ۷۲ km/s به جو زمین برخورد می کنند . شهاب ها به منظومه ی شمسی تعلق دارند به طوری که سرعت آنها در مدار زمین نمی تواند از ۴۲ km/s که سرعت فرار منظومه است ، تجاوز نماید . قبل از نیمه شب ، فقط آن شهاب هایی که سریع تر از زمین حرکت می کنند (۳۰km/s ) می توانند از پشت به آن برسند . سرعت نسبی سریع ترین این گونه شهاب ها ۱۲km/s است .پس از نیمه شب همه ی شهاب ها به جز آنهایی که از زمین در امتداد مدارشان سریعتر حرکت می کنند دیده خواهند شد . در این صورت ، سرعت ها با هم جمع می شوند و یک سرعت نسبی ماکزیمم ۷۲km/s می دهند . چون مسیر یک شهاب ثبت مختصری از تلاش جسم را فراهم می آورد ، ستاره شناسان قادر بوده اند که مدار و مشخصه های کلی فیزیکی شهاب ها را تعیین کنند . اکثر شهاب ها ذرات شکننده ای هستند که به هنگام تماس با هوا به سرعت خرد می شوند . یک قطعه از ماده شهاب به حجم ۱m در اثر وزن خودش خرد خواهد شد . زیرا از خاکستر یک سیگار قوی تر نیست . چیزی که شهاب ها ذر آن مشترکند این است که بعد از ادامه دادن یک مسیر آتشین در جو ، حرکت آنها در فضا با برخورد به زمین به آخر می رسد .

▪ منشا شهاب ها :

منبع این ماده ی کم چگال ستاره های دنباله دار است . در خلا عبور موفقیت آمیز ستاره ی دنباله دار از نزدیک خورشید ، سبب کاهش پیوسته مواد یخی از هسته ی ستاره ی دنباله دار می شود . گردوغبار و ذرات جامد پاشیده شده در یخ ورقه ورقه شده و در یک صف در اطراف ستاره ی دنباله دار پخش می شوند . این قطعه کوچک جامد بسیار شکننده است و چگالی کمی دارد . ستاره ی دنباله دار هر چه مسن تر و تعداد دفعات عبورش از نزدیکی خورشید بیشتر باشد ، کاهش بیشتری در کل مواد یخی و آزاد شدن مواد شهاب آسمانی وجود دارد .حدود ۹۹ درصد از کل شهاب ها از ستاره ی دنباله دار سرچشمه گرفته اند . احتمالا باقیمانده ها به سیارکها مربوطند .

▪ انواع شهاب ها :

شهاب ها را می توان بر حسب مدارشان به دور خورشید طبقه بندی کرد . شهاب های تکی : همان طور که از نامشان پیداست از جهات مشخصی نمی آیند . گروه دیگر شهاب ها آنهایند که با رگبارهای شهابی متغیر همراه هستند . این گروه به صورت نهر هایی از ذرات که در فضا گسترده می شوند و زمین در مدارش از میان آنها می گذرد قرار دارند . عقیده بر این است که این جریان های شهابی باقی مانده ی دنباله دارهایی هستند که متلاشی شده و دیگر دیده نمی شوند . یخ موجود در دنباله دارها تبخیر شده و ذرات جامد را رها کرده است . وقتی که زمین به یک چنین نهری وارد می شود ، نمایش تماشایی از شهاب ها در آسمان پدیدار می شود . هر رگبار نقطه ی تشعشعی ویزه ی خود را دارد و آن نقطه ای است در آسمان که به نظر می رسد شهاب های متغیر از آن جدا می شوند .این یک اثر منظر است . شهاب های نهر در مسیر های موازی حرکت می کنند . اما به همان دلیل که به نظر می رسد خطوط موازی راه آهن در افق به هم می رسند ، ولی هر چه به چشم ناظر نزدیک تر می شوند بیشتر از هم جدا می شوند ، آنها هم به نظر می رسند که از هم دور میشوند . جهت نهر شهاب ها در هنگام تلاقی با مدار زمین جهت نقطه ی تشعشعی را مشخص می کند .

▪ دیدن شهاب ها :

اگر ناظری به اندازه ی کافی تا دیر وقت بیدار بماند ، در خواهد یافت که بسامد شهاب ها در ساعات صبح بزرگتر از ساعات نیمه شب است . سرعت متوسط شهاب ها در مجاورت زمین ۴۱.۶km/s است . در خلال ساعات عصر ، ما نسبت به جهت حرکت زمین در مدارش به طرف رونده ی زمین سواریم و فقط آن شهاب هایی که در جهت مدار زمین حرکت می کنند می توانند از زمین سبقت بگیرند ، دیده خواهند شد .در صبح به طرف آینده ی زمین سواریم و شهاب ها از تمام جهاتی که ما می توانیم ببینیم می آیند ، علا.ه بر آن می توان دید که شهاب های دیده شده در ساعات صبح دارای سرعت های بالاتری هستند ، چون سرعت آنها در موقعی که به زمین نزدیک می شوند با سرعت زمین در مدارش جمع می شوند . به دلیل این سرعت ، دمای تولید شده بسیار بالاست . در نتیجه نور شهاب های دیده شده در صبح به طور قابل توجهی آبی تر از نور شهاب های عصر است . در یک شب صاف بدون مهتاب طی یک رگبار کامل ، معمولا دیدن ۶۰ شهاب در هر ساعت میسر است . لیکن در فرصت های نادر ، زمین از میان یک دسته از شهاب های فوق العاده متراکم می گذرد . برای مثال طی ساعت های اولیه ی بامداد ۱۷ نوامبر ۱۹۶۶ ، بیشتر از ۲۰۰۰ شهاب در سر تاسر غرب ایالات متحده دیده شده است .

شهاب ها به رنگ های زرد ، آبی ، قرمز و سفید دیده میشود . دلیل این است که هنگامی که شهابواره ها با سرعتی ۱۰ تا ۷۵ km/s وارد جو زمین میشوند بر اثر اصطکاک با جو به شدت داغ می شوند . دمای آنها به بیش از ۲۰۰۰ درجه سانتیگراد می رسد . این دمای بسیار زیاد باعث تحریک گازهای اطراف شهاب می شود . گازهای مختلف موجود در جو بر اثر این دمای زیاد داغ می شوند و می سوزند و به رنگهای مختلفی دیده می شوند . مثلا” رنگ سبز بیشتر شهاب ها از مولکول های اکسیژن جو گسیل می شوند . نیتروژن رنگ آبی تولید می کند و سدیم رنگ زرد را . عموما” شهاب هایی با سرعت بالا به رنگ سفید دیده می شوند ، چون تمام این رنگ ها با هم مخلوط می شوند . ولی وقتی که سرعت شهاب ها کم می شود به رنگ قرمز در می آیند .

● دانشجویان بانک آکادمیک

▪ منشا شهاب ها :

منبع این ماده ی کم چگال ستاره های دنباله دار است . در خلا عبور موفقیت آمیز ستاره ی دنباله دار از نزدیک خورشید ، سبب کاهش پیوسته مواد یخی از هسته ی ستاره ی دنباله دار می شود . گردوغبار و ذرات جامد پاشیده شده در یخ ورقه ورقه شده و در یک صف در اطراف ستاره ی دنباله دار پخش می شوند . این قطعه کوچک جامد بسیار شکننده است و چگالی کمی دارد . ستاره ی دنباله دار هر چه مسن تر و تعداد دفعات عبورش از نزدیکی خورشید بیشتر باشد ، کاهش بیشتری در کل مواد یخی و آزاد شدن مواد شهاب آسمانی وجود دارد . حدود ۹۹ درصد از کل شهاب ها از ستاره ی دنباله دار سرچشمه گرفته اند . احتمالا باقیمانده ها به سیارکها مربوطند .

▪ انواع شهاب ها :

شهاب ها را می توان بر حسب مدارشان به دور خورشید طبقه بندی کرد .

۱)شهاب های تکی :

همان طور که از نامشان پیداست از جهات مشخصی نمی آیند .

۲) گروه دیگر شهاب ها آنهایند که با رگبارهای شهابی متغیر همراه هستند . این گروه به صورت نهر هایی از ذرات که در فضا گسترده می شوند و زمین در مدارش از میان آنها می گذرد قرار دارند . عقیده بر این است که این جریان های شهابی باقی مانده ی دنباله دارهایی هستند که متلاشی شده و دیگر دیده نمی شوند . یخ موجود در دنباله دارها تبخیر شده و ذرات جامد را رها کرده است . وقتی که زمین به یک چنین نهری وارد می شود ، نمایش تماشایی از شهاب ها در آسمان پدیدار می شود . هر رگبار نقطه ی تشعشعی ویزه ی خود را دارد و آن نقطه ای است در آسمان که به نظر می رسد شهاب های متغیر از آن جدا می شوند .این یک اثر منظر است . شهاب های نهر در مسیر های موازی حرکت می کنند . اما به همان دلیل که به نظر می رسد خطوط موازی راه آهن در افق به هم می رسند ، ولی هر چه به چشم ناظر نزدیک تر می شوند بیشتر از هم جدا می شوند ، آنها هم به نظر می رسند که از هم دور میشوند . جهت نهر شهاب ها در هنگام تلاقی با مدار زمین جهت نقطه ی تشعشعی را مشخص می کند .

منابع:

Shahab

انجمن فیزیکدانان جوان ایران