هنر ۸۹ در آیینه رسانه ها

در روزهای پایانی سال، مجال مناسبی به دست آمده تا کارنامه رسانه های دیداری را در سال ۱۳۸۹ بررسی کنیم. در این سال اگر نگاهی آماری به سه رسانه دیداری یعنی تلویزیون، سینما و نمایش خانگی داشته باشیم، با کمی اغماض می توان نمره قبولی را به این سه رسانه داد.

در این مطلب به نقاط قوت و ضعف کار رسانه ها می پردازیم و برترین های حوزه کارگردانی، فیلمنامه، بازیگری زن و مرد و پدیده ها را معرفی می کنیم.

الف) تلویزیون: کارنامه رسانه ملی بدون اثر برجسته "مختارنامه" و غافلگیری "زیر هشت" چندان روشن و مثبت نبود؛ آثار تولیدی چنگی به دل نمی زد و جذابیت، عنصر گمشده تولیدات سیما در سال ۱۳۸۹ بود. با هم مروری کوتاه بر آثار تلویزیون داریم.

۱) چاردیواری: کمدی نوروزی سیروس مقدم، پس از تجربه قابل قبولی چون "پیامک از دیار باقی" به عرصه قدرت نمایی آتیلا پسیانی در نقش تقی تاکسی بدل شد. پسیانی در یک بازی ماندگار از فن بین در ادای متوازن و درست لهجه ترکی در همان قالب و اسلوب درستش بهره گرفت و به جای خنده گیری از مخاطب با تاکید بر غلظت بیان، ازشیوه های دیگری همچون سادگی و شیرینی شخصیت در عین جدیت استفاده کرد و یکی از کاراکترهای کمیک ماندگار را در دهه ۸۰ به ثبت رساند.

تم روایی اثر، پیچیده نما نیست و مقدم بر خلاف شیوه کارگردانی اش در ژانر درام که متکی بر استفاده از برخی المان های روایی بسیار تکنیکی است، در تجربه های کمیکش و به ویژه "چاردیواری" از سادگی و راحتی اجرا و سرراستی مسیر حرکت داستان در اوج و فرود منطقی جهت بررسی درست ویژگی های کاراکترهای اثر بهره برد و موسیقی متن همخوان با قالب تصویری "چاردیواری" این اثر را به تجربه ای آبرومند در عید ۸۹ تبدیل کرد.

۲) زن بابا: پس از شکست تجربه پیشین آقاخانی در عید ۸۸ یعنی مجموعه "عید امسال"، این کارگردان با روایت "زن بابا" میهمان خانه های مردم شد. نکته مثبت اثر را می توان بازی دیدنی مهران غفوریان دانست که روزهای اوجش را بازنمایی کرد و البته علی صادقی نیز با شیرینی های همیشگی اش طنز کلامی اثر را ارتقا بخشید. در مجموع اثر را می توان یک سیاه مشق و تجربه آزمایی جدی برای آقاخانی برشمرد و کار وی را نمره قبولی داد.

۳) دارا و ندار: کمدی هزل و بی مایه مبتنی بر شعار و ایدئولوژی های ابزاری و تاریخ مصرف گذشته فاصله فقیر و غنی و مذمت پول، اثر جدید ده نمکی را به یک آش شور بدل ساخت که نه تنها کام جامعه را شیرین نساخت بلکه مروج بی اخلاقی و بی فرهنگی در جامعه بود و البته از کارگردانی چون ده نمکی بیش از این انتظار نمی رود.

۴) هوش سیاه: در تجربه نمایش آثار پلیسی در سیمای جمهوری اسلامی، کمتر به جرایم اینترنتی توجه شده بود و "هوش سیاه" به نوعی اولین تجربه ژانر پلیسی با موضوع کلاهبرداری های اینترنتی به شمار می رود.

کارگردانی قابل قبول مسعود آب پرور و بازی تامل برانگیز کیکاووس باکیده در نقش هوش سیاه از نکات مثبت اثر محسوب می شوند و بستر روایی مجموعه به شیوه ای منطقی و با پرهیز از اغراق نمایی و غلو در جان افشانی های نیروی انتظامی،تصویری درست از ماهیت رفتارهای مجرم و برخورد پلیس با وی ارایه می دهد.

۵) خانه بی پرنده: این مجموعه به عنوان درامی اجتماعی روایتگر جدایی میان فرزندان و والدین است و برای درآوردن بار درام اثر از الگوی آشنا و جواب پس داده گم شدن فرزند و تم جستجو برای یافتن او بهره می برد. در واقع شاخص اصلی اثر بهره گیری از موضوعی بود که بارها در سینما و تلویزیون آزموده شده و هر بار نیز به علت آن کنش و تعلیقی که در بستر روایت اینگونه آثار وجود دارد، مخاطب را با خود همراه می سازد.

۶) زیر هشت: وجه اهمیت این ساخته سیروس مقدم جدای از ساختار قدرتمندانه اثر، در اولین باکس نمایش روتین به یک مجموعه تلویزیونی در شبکه اول سیما مرتبط است. مجموعه به عنوان یک ملودرام اجتماعی و با تلخی گزنده خود ، شبهاتی را در خصوص بینش کارگردان نسبت به جامعه ایجاد کرد و حتی شبهه سیاه نمایی نیزبه این اثر وارد شد. کارگردانی مقدم نقطه عطفی در مجموعه بود و بازی درخشان کامران تفتی در نقش منصور، پانته آ بهرام در نقش منیژه، امیر جعفری در نقش عطا و آتیلا پسیانی در نقش امیر علی از نقاط اتکای اثر محسوب می شود.

۷) پرانتز باز: نمی دانم سلیقه مخاطب تغییری یافته یا پوراحمد آن قدرت سابق را ندارد، اما هرچه هست اثری چون پرانتز باز قدری برای کارگردانش کوچک است و بی شک به جز قسمت حضور اکبر عبدی که نقطه عطف سریال محسوب می شود در دیگر قسمت ها نشانی از آن کارگردان قبراق و سرحال "قصه های مجید"،کارگردان لطیف "خواهران غریب" و کارگردان قدرتمند "سرنخ" و "اتوبوس شب" در این اثر یافت نمی شود.

۸) فاصله ها: درام سطحی و شعاری فاصله ها که به دلیل همین رو بودن پیام ها و آموزه ها ارتباط وسیعی را با مخاطب به وجود آورد و به اشتباه اثری برجسته دانسته شد نکته قابل تامل چندانی برای عرضه ندارد و با تکرار یک سری از قواعد کلیشه شده حتی اجراهای خوب بازیگرانش را نیز تحت الشعاع قرار می دهد.

۹) باغ شیشه ای: یک شکست بزرگ برای کارگردانی که با "بدون شرح" نوید روزهای خوبی را می داد اما نتوانست موفقیت غافلگیر کننده این مجموعه را هضم کند و از تجربه تلخ "بانکی ها" و ساختار مایوس کننده "کمربندها را ببندیم" به رکود مضاعف "باغ شیشه ای" رسید و حیف از بازیگر بزرگی چون فرامرز قریبیان که در این اثر بازی کرد.

۱۰) خوش نشین ها: بار دیگر آقاخانی، با مجموعه جدیدش تلاش داشت تا به شبهای سرد، گرمایی ویژه بخشد که البته در این کار توفیقی نیافت زیرا پخش این مجموعه همزمان با توزیع "قهوه تلخ" در شبکه نمایش خانگی بود و جامعه با استقبال گرم خود از اثر جدید مدیری به نوعی ضربه بدی را بر اعتبار رسانه ملی وارد نمود.

۱۱) مختارنامه: هرچند رسانه ملی در مجموع و بدون در نظر گرفتن مجموعه مختارنامه نمره خوبی را از لحاظ شاخص های کیفی نمی گیرد اما پخش مختارنامه تا حدودی اعتبار از دست رفته را به رسانه ملی بازگرداند و البته کج سلیقگی سیما در حذف تصاویر شهادت حضرت ابوالفضل(ع) نقطه سیاهی در عملرد اجرایی سیما به شمار می رود و به نوعی استقلال این نهاد را تحت الشعاع بیانیه ها و مواضع غیر اصولی برخی از افراد قرار داد.

البته ساختار قدرتمندانه "مختارنامه" در آن حد چشم نواز و کارآمد بود که اگر این مجموعه را بااهمیت ترین تولید سیمای جمهوری اسلامی برشمریم بی راه نگفتیم.

ب) سینما: اوضاع و احوال سینما در سال ۸۹ نیز چندان روبه راه نبود؛ دعواهای پی در پی مدیر و هنرمند، اکران کمدی های نازل، رفتارهای خارج از قاعده برخی نیروهای رسانه ای و همچنین مدیران و البته برخی از اتفاقات شیرین چون خرس طلایی بهترین فیلم جشنواره برلین برای "جدایی نادر از سیمین"، کارنامه یک ساله سینما را تشکیل می دهد.

۱) وضعیت تولید و اکران: تولید فیلم بیش از ظرفیت نمایش که اکران همزمان و کوتاه برخی فیلم ها را به دنبال داشت و تعابیری چون فیلم سوزی و نگاتیوهای سوخته را به دنبال داشت، شرایط این دو حوزه را با ناهماهنگی ها و آشفتگی های بسیاری روبرو ساخت.

۲) مناسبات مدیر و هنرمند: بیانیه های پی در پی و تفرقه و شکاف میان هنرمند و مدیر برآیندی از اختلاف سلیقه و نبرد گفتمانی و اجرایی خانه سینما و معاونت سینمایی بود که تصاویر نازبایی را در قاب هنر ۱۳۸۹ ثبت کرد.

۳) تفاقات تلخ و شیرین: درگذشت هنرمندانی چون نادره خیرآبادی،رضا کرم رضایی، محمود بنفشه خواه،پیمان ابدی،حسین باغی،عباس امیری و مهری ودادیان از جمله اتفاقت تلخ هنری در سال ۱۳۸۹ و البته تشکیل شورایعالی سینما و جوایز فیلم "جدایی نادر از سیمین" در جشنواره برلین از اتفاقات ویژه سینمای ایران در سال جاری بود.

ج) شبکه نمایش خانگی: امسال دو مجموعه برجسته برای توزیع روانه شبکه نمایش خانگی شد و البته برخی تولیدات ویدیویی همچون "سرسپرده" ساخته بهمن گودرزی نیز تحسین انجمن منتقدان را به دنبال داشت؛ در زیر به بررسی کوتاه دو مجموعه ویژه نمایش خانگی می پردازیم.

۱) قلب یخی: ساخته جدید محمد حسین لطیفی با الگوگیری از ساختار فرار از زندان یک تم حادثه ای،جنایی و معمایی را برگزید و از عنصر بازی با زمان برای شناساندن بهتر کاراکترها و جایگاهشان در پیشبرد روایت بهره برد.

۲) قهوه تلخ: مجموعه پرهزینه مهران مدیری یک کمدی تاریخی قابل تامل و البته گاه دچار رکود است که از عناصری چون طراحی صحنه و لباس شاخص، چهره پردازی برجسته، کارگردانی هنرمندانه و بازی های قابل تامل سیامک انصاری، الیکا عبدالرزاقی، هادی کاظمی، جواد عزتی، سحر جعفری جوزانی، عارف لرستانی، ماندانا سوری، مریم بخشی و مهران مدیری به خوبی بهره برده و فیلمنامه نیز گرچه گاه دچار ضعف هایی در ایجاد توازن کمیک در حس کلامی بازیگران است اما با قدری تامل قابل ارزش گذاری است.

در یک برآیند کلی، هنر ۸۹ مجموعه ای از تک جرقه ها و تک سکانس های طلایی، تصویری نازیبا از سیاسی نگری در امر هنر و کوهی از آثار متوسط رو به پایین را در خود جای داده است که اگرچه نمره مطلوبی را برای شاخص هنرهای نمایشی و تصویری به دنبال ندارد اما همان آثار قدرتمند در یک نگاه کلی وضعیت امسال را قابل تحمل کرده است.

در پایان نگاهی به برترین های مجموع سه حوزه می اندازیم:

الف) بهترین کارگردان:داود میرباقری(مختارنامه)

کاندیداها: عبدالرضا کاهانی(هیچ)، بهمن گودرزی(سرسپرده)،مهران مدیری(قهوه تلخ)، محمد حسین لطیفی(قلب یخی)،سیروس مقدم(زیر هشت)،محمد مهدی عسگر پور(جراحت)

ب) بهترین فیلمنامه: داود میرباقری(مختارنامه)

کاندیداها: پیمان قاسم خانی(سن پطرزبورگ)، حامد عنقا(قلب یخی)، خشایار الوند و امیر مهدی ژوله(قهوه تلخ)،محسن طنابنده(چاردیواری)

پ) بهترین بازیگر نقش اول مرد: مهدی هاشمی(هیچ)

کاندیداها: امیر جعفری(زیر هشت)، محسن طنابنده(سن پطرزبورگ)،سیامک انصاری(قهوه تلخ)،آتیلا پسیانی(چاردیواری)،فریبرز عرب نیا(مختارنامه)،حمید فرخ نژاد(آتشکار)،امین تارخ(جراحت)، محمد حسین محجوب(در مسیر زاینده رود)

ت) بهترین بازیگر نقش اول زن: الیکا عبدالرزاقی(قهوه تلخ)

کاندیداها: پانته آ بهرام(زیر هشت)، ثریا قاسمی( جراحت)،فاطمه گودرزی(فاصله ها)، نسرین مقانلو(قلب یخی)

ث) بهترین بازیگر نقش مکل مرد: کامران تفتی(زیر هشت)

کاندیداها: رضا کیانیان(مختارنامه)، مهران احمدی(هیچ)،اکبر عبدی(پرانتز باز)،هادی کاظمی(قهوه تلخ)، جواد عزتی(قهوه تلخ)،پیمان قاسمخانی(سن پطرزبورگ)، مهران غفوریان(زن بابا)،آتیلا پسیانی(زیر هشت)

ج) بهترین بازیگر نقش مکمل زن: آتنه فقیه نصیری(جراحت)

کاندیداها: مریم بخشی(قهوه تلخ)،ماندانا سوری(قهوه تلخ)،آزیتا لاچینی (چاردیواری)، مهناز افشار(تسویه حساب)

پدیده : ماندانا سوری(قهوه تلخ)

نیما بهدادی مهر