جنبش علمی امام باقر ع

حضرت امام محمد باقر(علیه السلام) اول ماه رجب یا سوم صفر سال ۵۷ هجری قمری در مدینه متولد گردید.

پدر بزرگوارش حضرت علی بن الحسین زین العابدین(علیه السلام) و مادر مكرمه اش فاطمه معروف به ام عبدالله دختر امام حسن مجتبی می باشد.

از این رو آن حضرت از ناحیه پدر و مادر به بنی هاشم منسوب است.

شهادت امام باقر(علیه السلام) در روز دوشنبه ۷ ذیحجه سال ۱۱۴ هجری قمری در ۵۷ سالگی به دستور هشام بن عبدالملك خلیفه اموی به وسیله خوراندن سم، اتفاق افتاد و مزار شریفش در مدینه در قبرستان بقیع می باشد.

آن حضرت یكی از اطفال اسیر فاجعه كربلا میباشد كه در آن وقت سه سال و شش ماه و ده روز از سن مباركش گذشته بود.

حضرت باقر(علیه السلام) به علم و دانش و فضیلت و تقوا معروف بود و پیوسته مرجع حل مشكلات علمی مسلمانان به شمار می رفت.

وجود امام محمد باقر(علیه السلام) مقدمه ای بود برای اقدام به وظایف دگرگون سازی امت.

زیرا مردم او را نشانه های فرزند كسانی می شناختند كه جان خود را فدا كردند تا موج انحراف - كه نزدیك بود نشانه های اسلام را از میان ببرد - متوقف گردد.

آنان از این رو قربانی شدند تا مسلمانان بدانند كه حكامی كه به نام اسلام حكومت می كنند از تطبیق اسلام با واقعیت آن به اندازه ای دوراند كه مفاهیم كتاب خدا و سنت رسول اكرم(صلی الله علیه وآله وسلم) در یك طرف قرار دارد و آن حاكمان منحرف در طرف دیگر. امام باقر(علیه السلام) بر آن شد تا انحراف حاكمان و دوری آنان از حقایق اسلام را به مردم بفهماند و برای مسلمانان آشكار سازد كه چنان اموری تحقق یافته است.

هشام بن عبدالملك خلیفه نابكار اموی وقتی به امام(علیه السلام) اشارت می كند و می پرسد كه این شخص كیست به او می گویند او كسی است كه مردم كوفه شیفته و مفتون اویند. این شخص امام عراق است.

در موسم حج از عراق و خراسان و دیگر شهرها هزاران مسلمان از او فتوا می خواستند و از هرباب از معارف اسلام از او می پرسیدند.

این امر اندازه نفوذ وسیع او را در قلوب توده های مردم نشان می داد.

از سوی فقیهان بزرگ كه وابسته به حوزه های فكری و علمی بودند مسائل دشوار در محضر او مطرح میشد و گفت وگوهای بسیار با امام به عمل میآمد از او پاسخ می خواستند تا امام را در تنگنا قرار دهند و در مقابل مردم او را به خاموشی وادارند ولی آن حضرت با پاسخ های قانع كننده و مستدل و محكم خود آنان را به اعجاب وامیداشت.

حوزه علمی او برای صدها دانشمند و محدث كه تربیت كرده بود پایگاهی مهم به شمار می آمد.

جابر جعفی گوید: ابوجعفر هفتاد هزار حدیث برای من روایت كرد. و محمد بن مسلم گوید: هر مسئله كه در نظرم دشوار مینمود از ابوجعفر(علیه السلام) می پرسیدم تا جایی كه سی هزار حدیث از او سوال كردم. امام باقر(علیه السلام) شیعیان خود را چنین وصف می كند: همانا شیعه ما شیعه علی با دست و دل گشاده و از سر گشاده دستی و بیریایی از ما طرفداری میكنند و برای زنده نگاه داشتن دین متحد و پشتیبان ما هستند. اگر خشمگین گردند ستم نمی كنند و اگر خرسند باشند از اندازه نمی گذرند. برای آن كس كه همسایه آنان باشد بركت دارند و با هر كس كه با آنان مخالف باشد طریق مسالمت پیش میگیرند. و شیعه ما اطاعت خدا می كند.

● امام باقر(علیه السلام) و خلفای جور

امام باقر(علیه السلام) با پنج خلیفه از خلفای بنی امیه معاصر بود كه عبارتند از:

۱) ولید بن عبدالملك

۲) سلیمان بن عبدالملك

۳) عمر بن عبدالعزیز

۴) یزید بن عبدالملك

۵) هشام بن عبدالملك.

و همه آنان جز عمر بن عبدالعزیز در ستمگری و استبداد و خودكامگی دست كمی از نیاكان خود نداشتند و پیوسته برای امام باقر(علیه السلام)مشكلاتی فراهم می نمودند. ولی در عین حال او از طریق تعلیم و تربیت جنبشی علمی به وجود آورد و مقدمات تاسیس یك مركز علمی اسلامی را در دوران امامت خود پیریزی كرد كه در زمان فرزند بزرگوارش امام جعفر صادق(علیه السلام) به نتیجه كامل رسید.

روش كار پیشوایان ما به ویژه امام سجاد و امام باقر(علیهم السلام) كه در اوضاع فشار و خفقان به سر می بردند به شیوه مخفی و زیرزمینی بود شیوه ای كه موجب می شد كسی از كارهای آنان مطلع نشود. همین كارهای پنهانی گاهی كه آشكار میشد خلفا را سخت عصبانی می نمود در نتیجه وسایل تبعید و زندانی آنها فراهم می شد. سرانجام امام باقر(علیه السلام) كه پیوسته مورد خشم و غضب خلیفه وقت هشام بن عبدالملك بود به وسیله ایادی او مسموم شد و در سال ۱۱۴ هجری به شهادت رسید. جنازه آن بزرگوار كنار قبر پدر بزرگوارش در قبرستان بقیع به خاك سپرده شد.

● فضل و دانش امام باقر(علیه السلام)

امام محمدباقر(علیه السلام) در دوران امامت خود به نشر و پخش معارف دین به ویژه فقه و احكام اسلامی پرداخت و ضمن حل مشكلات علمی به تعلیم و تربیت شاگردانی فاضل و آگاه مانند: محمدبن مسلم، زراره بن اعین، ابونصیر، هشام بن سالم و جابربن یزید و حمران بن اعین و بریدبن معاویه عجلی همت گماشت.

آن حضرت در فضل و فضیلت زهد و تقوا اخلاف و معاشرت سر آمد بزرگان بنی هاشم در عصر خود بود. آوازه علوم و دانش او چنان اطراف و اكناف پیچیده بود كه ملقب به باقرالعلوم؛ یعنی شكافنده دانش ها گردید. یكی از علمای بزرگ سنی به نام ابن حجر هیتمی درباره او می نویسد: محمد باقر به اندازه ای گنج های پنهان معارف و دانش ها را آشكار ساخته، حقایق احكام و حكمت ها و لطایف دانش ها را بیان نموده كه جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست و از همین جاست كه وی را شكافنده دانش و جامع علوم و برافروزنده پرچم دانش خوانده اند . عبدالله بن عطا یكی از شخصیت های علمی زمان امام می گوید: من هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به اندازه محفل محمد بن علی(علیه السلام) از نظر علمی حقیر و كوچك ندیدم. امام باقر(علیه السلام) در سخنان خود اغلب به آیات قرآن كریم استناد می نموده و از كلام خدا شاهد می آورده و فرموده است: «هر مطلبی را گفتم از من بپرسید كه در كجای قرآن است تا آیه مربوط به آن موضوع را معرفی كنم.»