آثار شادی در خوشبختی خانواده

خانواده اولین و بادوام ترین عامل در تکوین شخصیت کودکان و نوجوانان و زمینه ساز رشد جسمانی اخلاقی عقلانی و عاطفی آنان است فرزندان ما در خانواده رشد می کنند بزرگ می شوند صفات مثبت و منفی را یاد می گیرند, راه و رسم زندگی را با تقلید از اعمال ما والدین می آموزند و آن چه را که درباره ما درک می کنند به دیگران تعمیم می دهند

زنون حکیم، مردی را بر ساحل دریا اندوهگین دید که بر دنیا غم می‌خورد حکیم به او گفت: بر دنیا غم مخور، اگر در نهایت توانگری در کشتی بودی و کشتی‌ات در دریا شکسته بود و در حال غرق شدن بودی، آیا نهایت آرزوی تو این نبودکه نجات یابی به قیمت از دست دادن تمام دارائیت؟ گفت: آری، پس به او گفت: اگر بر دنیا فرمانروایی داشتی و همه افراد پیرامونت قصد کشتن تو را داشتند آیا آرزوی تو نجات یافتن از دست آنان نبود حتی به بهای از دست دادن هر آنچه داری؟ گفت: آری، گفت اکنون گمان بر تو همان توانگر هستی و اینک همان پادشاه که ثروت و قدرت را از دست داده‌ای ولی جانت را به سلامت حفظ کرده‌ای. مرد به سخن او آرام گرفت.

خانواده اولین و بادوام‌ترین عامل در تکوین شخصیت کودکان و نوجوانان و زمینه‌ساز رشد جسمانی اخلاقی عقلانی و عاطفی آنان است. فرزندان ما در خانواده رشد می‌کنند بزرگ می‌شوند صفات مثبت و منفی را یاد می‌گیرند، راه و رسم زندگی را با تقلید از اعمال ما (والدین) می‌آموزند و آن‌چه را که درباره ما درک می‌کنند به دیگران تعمیم می‌دهند. پس چه خوب است محیطی در خانواده خود فراهم کنیم که آکنده از صفا و صمیمیت شادی و نشاط مهر و عطوفت تفریحات مناسب و گردش‌های به موقع باشد.

‏ ● شادی در قرآن

شادی ۲ نوع است:

۱. مذموم

«... إِذا أَذَقْنَا الْإِنْسانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ فَإِنَّ الْإِنْسانَ کَفُورٌ»(شوری،۴۸)

هنگامی که ما رحمتی از سوی خود به انسان می‏چشانیم مغرور و غافل می‏شود. و اگر بلائی به خاطر اعمالی که انجام داده‏اند به آنها رسد به کفران می‏پردازند.

هنگامی که ما به انسان رحمتی از ناحیه خود می‏چشانیم حالت غرور و غفلت به او دست می‏دهد، و از یاد خدا غافل می‏گردد. هنگامی که بلائی به خاطر اعمالی که انجام داده دامانش را بگیرد انسان به کفران می‏پردازد. نه نعمتهای الهی از طریق انگیزه شکر منعم او را بیدار و به شکرگزاری و معرفت و اطاعت او وامی‏دارد، نه مجازات‌هایی که به خاطر گناهان دامنگیرش می‏شود او را از خواب غفلت بیدار می‏کند، و نه دعوت پیامبر(ص) در او اثر می‏گذارد.

اسباب هدایت از نظر «تشریع» دعوت رسولان خدا، و از نظر «تکوین» گاه نعمت و گاه مصیبت است، اما در این کوردلان بیخبر هیچ یک از این امور مؤثر نمی‏افتد، مقصر آنها هستند تو نیستی، تو وظیفه ابلاغ را انجام داده‏ای.

نعمتها و مصائب این دنیا هر چه باشد در مقابل نعمتها و مصائب آخرت چیز اندکی است، و یا اینکه این افراد کم‏ظرفیت با مختصر نعمتی مست و مغرور، و با مختصر مصیبتی مایوس و کفور می‏شوند.

این نکته نیز قابل توجه است که نعمت را به خودش نسبت می‏دهد چرا که مقتضای رحمت او است، و مصائب و بلاها را به آنها، چرا که نتیجه اعمال خودشان است. سپس برای نشان دادن این واقعیت که هر‌گونه نعمت و رحمت در این عالم از سوی خدا است، و کسی از خود چیزی ندارد، به یک مساله کلی و یک مصداق روشن آن اشاره کرده، می‏فرماید «مالکیت و حاکمیت آسمانها و زمین برای خدا است و هرچه بخواهد می‏آفریند و به همین دلیل همه ریزخوار خوان نعمت او هستند، و نیازمندان لطف و رحمت او، لذا نه غرور به هنگام نعمت منطقی است، و نه یاس به هنگام مصیبت! (تفسیر نمونه، ج‏۲۰، ص۴۸۲)

۲. پسندیده

‏«قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ» (یونس،۵۸)

بگو به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند که از آنچه گردآوری کرده‏اند بهتر است.

با توجّه به شفا، موعظه و رحمت بودن قرآن که در آیه قبل بود، ظاهر این آیه آن است که مراد از فضل و رحمت، همان تمسّک به قرآن باشد. به فرموده‏ی حضرت علی(ع): روز قیامت ندا می‏دهند که هر کشاورزی گرفتار آفتی می‏شود، جز آنان که در مزرعه قرآن کشتند، پس در زمین قرآن کشت کنید. (نهج البلاغه، خ ۱۷) پیامبر(ص) فرمود: هر کس را که خداوند به نعمت اسلام و فهم قرآن مفتخر ساخت ولی او احساس بدبختی کند واقعاً بدبخت است و تا روز قیامت مهر بدبختی بر پیشانی او زده می‏شود. سپس این آیه را تلاوت نمود. (تفسیر نور الثقلین) و در روایت دیگری فرمودند: به سراغ قرآن بروید تا زندگی‏تان زندگی سعیدان و مرگتان مرگ شهیدان باشد و از حسرتِ روز قیامت نجات یابید، چرا که قرآن، کلام خداوند رحمن و مانع و امانی از شرّ شیطان و سبب برتری و سنگینی میزان است. (بحار، ج ۸۹، ص۱۹)

در روایات، فضل و رحمت، به نبوّت و امامت تفسیر شده است).تفسیر نورالثقلین(چنان که فضل به نعمت‏هایِ عامّ الهی و رحمت به نعمت‏های خاصّ خداوند تفسیر شده است. (تفسیر المیزان)

پیامبر اکرم(ص) فرمود: اهل ایمان بدانند که نعمت دین از همه اموال کافران بهتر است و باید بدان شاد باشند. (تفسیر صافی)

به قانونی همچون قرآن که شفا، موعظه، هدایت و رحمت است افتخار کنیم که از همه قوانین بشری برتر است. به نعمت ولایت شاد باشیم، نه به مال و مقام. نعمت‏ها را از فضل الهی بدانیم، نه از خود تا شادی ما رنگ الهی بیابد و سبب فخرفروشی و تکبّر نگردد. تنها نعمتی که برخورداری از آن باید سبب شادمانی باشد، قرآن است. نعمت‏های مادّی، گاهی سبب فتنه و فساد شده و زودگذر است، ولی نعمت‏های معنوی، پایدار و سبب رشد است. نعمت‏های معنوی، برتر از تمام نعمت‏های مادّی است. (کسی که بهره‏ای از قرآن دارد، نباید از تنگدستی خود و دارایی دیگران اندوهناک باشد) (تفسیر نور، ج‏۵، ص۲۳۰)‏

● شادی حقیقی

‏۱. شادی پرهیزکاران در قیامت: ‏ امام ششم فرمود قیامت عروسی اهل تقوی است شرح چون که در روز قیامت مردمان با تقوی نتیجه اعمال خیر خویش را دریافت می‌کنند و با سرور و شادی وارد بهشت می‏شوند و به وصال حوریان عنبر سرشت می‌رسند (خصال، ج‏۱، ص۶۹) ‏

‏۲. شادی روح شیعیان هنگام ورود به بهشت‏: فردی از امام باقر علیه السّلام پیرامون آیه:... وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ‏ «۱»، پرسش کردم. حضرت علیه‌السّلام فرمود: به خدا سوگند، ایشان همان شیعیان ما هستند، آن هنگام که روحشان به بهشت رود و از سوی خداوند عزّ و جلّ پذیرایی شوند خواهند دانست و یقین کنند که بر حق و بر دین الهی بوده‏اند، و مژده شادی دهند به برادران پسین خود که هنوز به آنها نپیوسته‏اند که نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین گردند. (بهشت کافی، ص۲۰۰ )

۳. شادی روزه‏دار: امام صادق(ع) فرمود: روزه‏دار دو شادی دارد: یکی شادی موقع افطار، و دیگر شادی موقع ملاقات پروردگار. (خصال، ج‏۱، ص۷۵) ‏

‏۴. پاداش آن کس که بر دل برادر مؤمنش شادی نشاند: امام صادق(ع) فرمود: چون خداوند مؤمن را از گورش در آورد پیکری با او خارج شود که در پیش رویش گام بردارد و هرگاه که آن مؤمن هراسی از هراس‏های روز رستاخیز را بیند آن پیکر او را گوید: اندوهگین مباش و مترس و تو را به شادی و بزرگداشت از سوی خداوند بشارت باد، پس پیوسته او را به شادی و بزرگداشت از سوی خداوند مژده دهد تا در پیشگاه خدای شکوهمند باز ایستد و خداوند حسابرسی او را آسان گیرد و دستور دهد که به بهشت در آید و آن پیکر در پیش روی او گام بردارد و مؤمن به او گوید: خدا تو را رحمت کند! چه نیکو همراهی بودی که همراه من از گور در آمدی و پیوسته مرا به شادی و بزرگداشت از سوی خدا مژده دادی تا آنچه را که مژده می‏دادی دیدم؛ پس بگو که تو کیستی؟ آن پیکر گوید: من شادی‏ای هستم که بر دل برادر مؤمن خویش نشاندی. خداوند مرا از آن شادی آفرید تا تو را بشارت دهم. (ثواب الاعمال، ص: ۳۴۵)

‏ ● شادی در خانواده

روزمرگی افتادن در دام توهمات و خرافات عدم قبول مسئولیت بی‌تفاوت نسبت به آموزه‌های علمی مکتبی و از نقاط ضعف یک خانواده خوشبخت است. لذا در این سطور به ارائه برخی توصیه‌ها در خصوص این مطلب خواهیم پرداخت:

۱. یکی از عمده‌ترین راه‌های خوشبختی در زندگی رضایت و خشنودی به قضا و قدر الهی است. آن چنان که حضرت علی(ع) می‌فرماید: «ان رضیتم بالقضا طالبت عیشکم» اگر به مقدرات الهی راضی شدید زندگی شما شیرین و گوارا می‌شود. (غررالحکم ج۳ ص۶۶) و یا در جایی دیگر امام صادق(ع) می‌فرماید: «نشاط و شادی در پرتو راضی بودن به رضای خدا و یقین به دست می‌آید و اندوه و غم در شک و ناخشنودی به مقدرات الهی حاصل می‌شود.»

۲. انسان سعادتمند انسانی است که بر قدرت لایزال الهی توکل دارد و در انجام هر کاری حتی موفقیت یا شکست در هر امری را خواست خدا می‌داند.

۳. داشتن تفکر مثبت در زندگی و خوشبینی معقول رمز خوشبختی در زندگی است. منفی نگرها همیشه نیمه خالی لیوان را می‌بینند. چنین افرادی عینک بدبینی به چشمان خود دارند اشتباهات کوچک را بزرگ می‌شمارند از کاه کوه می‌سازند و بدین صورت زندگی را در کام خود و دیگران تلخ می‌کنند. اما مثبت نگرها همیشه نیمه پر لیوان را می‌بینند خطاها و لغزش‌های دیگران را نادیده می‌گیرند و با دید مثبت و منطقی با آن‌ها برخورد می‌کنند. این قبیل انسان‌ها زندگی را نشاط‌انگیز می‌کنند و در سایه شادی و نشاط است که افراد خانواده و حتی جامعه رشد می‌کنند و به شکوفایی می‌رسند.

۴. مهربانی‌ها و اظهار محبت‌های کوچک بسیار اهمیت دارند و خانواده را به کانونی گرم و صمیمی و با طراوت تبدیل می‌کنند. وقتی شوهر از سرکار برمی گردد و وارد خانه می‌شود همسرش به گرمی از او استقبال می‌کند به او سلام می‌کند. خسته نباشید می‌گوید و بلافاصله یک استکان چای جلوی او می‌گذارد. شوهر بدون درنگ با داشتن تبسمی بر لب از همسرش تشکر و قدردانی می‌کند و مثلا می‌گوید: از این که چنین همسری دارم خدا را شکر می‌کنم و به خود می‌بالم. بدین صورت است که بذر شادی و نشاط در محیط خانه کاشته می‌شود. و چه نیکو گفت امام علی(ع): «در همه حال با همسرت مدارا کن و با او معاشرت نیکو داشته باش تا زندگی‌ات گوارا و با نشاط باشد.»

۵. بسیاری از مشکلات و ناراحتی‌هایی که در جریان ارتباط با دیگران به وجود می‌آید ریشه در انتظارات متعارض و مبهم از وظایف و هدف‌ها دارد. انتظارات نامشخص و مبهم سبب ناراحتی عدم درک و تفاهم مشترک و از میان رفتن اعتماد و نهایتاً جوی حاکی از سوء‌تفاهم شک و تردید و نگرانی در خانواده می‌گردد.

۶. یکی دیگر از عوامل ایجاد شادی و نشاط در خانواده گشاده‌رویی است زیرا خوش‌رویی کینه‌ها را می‌زداید انسان‌ها را به همدیگر نزدیک می‌کند دل‌ها را به هم پیوند می‌دهد جو حاکم بر خانواده را شاداب و با طراوت می‌کند ارتباط عمیق و عاطفی را سبب می‌شود و موجب تداوم و استواری محبت و دوستی در زندگی می‌شود. همچنان که مولایمان علی(ع) می‌فرماید: «والبشاشه حباله الموده» خوش‌رویی وسیله دوست‌یابی است.

۷. انتقاد منصفانه از عملکرد یکدیگر در محیط یک خانواده صمیمی مورد پذیرش قرار گرفته و موجب تعالی آن خانواده در ابعاد مختلف خواهد شد. لیکن انتقاد غرض‌ورزانه بالاخص آنکه به طور مستقیم و مداوم نیز باشد تبدیل و تعبیر به عیب‌جویی شده و زمینه‌ساز اختلافات و منازعات خانوادگی می‌گردد.

۸. هر فردی یک حریم عموم برای تعامل با دیگران با درجات متفاوت داشته و یک حریم خصوصی نیز برای برقراری ارتباط با خالق و ضمیر خویشتن و یا رفع گرفتاری فکری و مشکلات روزمره دارد و لذا توصیه می‌گردد مادامی که هر یک از اعضای خانواده در حریم خصوصی خویش خلوت نموده‌اند (به تعبیر بعضی اندیشمندان در غار فکری و روحی خود فرو رفته‌اند) برای ایشان مزاحمت نکنیم.‏

مرضیه رجب تهرانی