درباره سید یحیی یثربی

دكتر سید یحیی یثربی سال ۱۳۲۱ شمسی در روستای چراغ تپه سفلی از توابع تكاب در آذربایجان غربی متولدشد تحصیلات ابتدایی را در مدارس سنتی روستا مكتب از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۷ فراگرفت و سپس برای تحصیل در حوزه علمیه رهسپار زنجان شد سپس به قم عزیمت كرد و دوره تكمیلی تحصیلات خود را از سال ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۶ نزد استادان بزرگی چون علامه طباطبایی, منتظری و سبحانی به پایان برد

▪ نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه

▪ متولد ۱۳۲۱ تكاب

▪ دانش آموخته حوزه های علمیه زنجان و قم

▪ دارنده مدرك دكترای فلسفه و حكمت اسلامی

▪ تدریس در مراكز مختلف تربیت معلم

▪ تدریس در واحدهای مختلف دانشگاهی ازجمله دانشگاه علامه طباطبایی

▪ نگارش مقاله های متعدد در زمینه نقد فلسفه و عرفان

▪ ارائه سخنرانی های متعدد درباره فلسفه و عرفان

▪ عهده داری سمت های اجرایی در واحدهای دانشگاهی

▪ چاپ كتاب های ارزنده و مفید در زمینه فرهنگ، فلسفه و عرفان كه می توان به نمونه های زیر اشاره كرد:

▪ نگارش كتاب های علمی و پژوهشی: «تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلام»، «عرفان نظری»، «عیار نقد: نقدی بر هستی شناسی و معاد ملاصدرا»، «فلسفه امامت: تحلیل فلسفی شخصیت و اوصاف امامان»، «فلسفه مشاء: گزارشی از فلسفه مشاء همراه با گزیده ای از متون» و...

▪ انتشار كتاب هایی در زمینه فرهنگ مانند: «ماجرای غم انگیز روشنفكری در ایران»، «خودكامگی و فرهنگ» و...

▪ رمان ها و سفرنامه ها: «قلندر و قلعه: داستان زندگی سهروردی»، «محمدپیام آور صلح و اندیشه» و...

ز كارهای در دست نگارش: نوشتن رمانی درباره زندگی حضرت علی (ع)

توجه به جایگاه و اهمیت نقد در علوم انسانی بویژه فلسفه و عرفان از مهمترین نیازهای امروز جامعه ماست؛ آنچه كه تاكنون به نحو شایسته موردتوجه قرار نگرفته است. هراس از رسیدن به بن بست یا باریك راه ها در مسیر نقدی چنین، همواره جامعه را به كلی گویی های فاصله انداز میان ما و مسائل اساسی و قابل بحث واداشته است. تا آنجا كه فرعیات جای بحث های مفید را گرفته اند و جامعه را از رسیدن به اندیشه ای نو، محكم و قابل دفاع بازداشته است. در دیدار با فرزانه ای از دیار فلسفه و عرفان علل بی توجهی به چنین مسائل مهم و مفید برای جامعه و عدم پیشرفت در نقد و بررسی علوم انسانی را به بهترین وجهی می توان بررسی كرد.

مصاحبه های متعدد، سخنرانی های مختلف و كتاب های ارزشمند و مفید وی راه را برای هر محقق و علاقه مند به حوزه های اندیشه، فرهنگ، عرفان و ادب پارسی هموار كرده است. وی با هر زبان و به هرگونه بیانی كه برایش ممكن بوده از نوشتن مقاله های علمی و كتاب های تحقیقی گرفته تا سفرنامه و رمان به شرح نیازهای معنوی جامعه در زمینه های مختلف علمی و فرهنگی پرداخته است.

به همین علت دكتر یحیی یثربی هم به لحاظ داشتن تفكر عمیق و نگاه موشكافانه تحلیلی و هم به سبب كثرت آثار و تلاش در زمینه های مختلف علمی - فرهنگی و انتخاب قالب های مختلف برای بیانی همه فهم و پردامنه به عنوان یكی از راهگشایان تحقیق در زمینه های یادشده به شمار می آید.

دكتر سید یحیی یثربی سال ۱۳۲۱ شمسی در روستای چراغ تپه سفلی از توابع تكاب در آذربایجان غربی متولدشد.تحصیلات ابتدایی را در مدارس سنتی روستا (مكتب) از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۷ فراگرفت و سپس برای تحصیل در حوزه علمیه رهسپار زنجان شد. سپس به قم عزیمت كرد و دوره تكمیلی تحصیلات خود را از سال ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۶ نزد استادان بزرگی چون علامه طباطبایی، منتظری و سبحانی به پایان برد.

مباحث اصلی این دوره از تحصیلات وی شامل الهیات، فلسفه و عرفان بود كه تأثیر مهم و بزرگی در زندگی و تفكر علمی اش برجای گذاشت.

یثربی سپس به تحصیلات دانشگاهی پرداخت و موفق به اخذ دكترای فلسفه و حكمت اسلامی شد.

این دوره از دانش خود را در سال های ۱۳۴۶ تا ۱۳۶۰ در دانشگاه الهیات دانشگاه تهران گذراند.

ضمن این كه از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۱ در دبیرستان ها و مراكز تربیت معلم شهرهای زنجان، بوكان وشاهین دژ مشغول تدریس بود. از سال ۱۳۶۲ هم در گروه فلسفه دانشكده ادبیات دانشگاه تبریز آغاز به كار كرد و ۱۰ سال به تدریس در این دانشگاه ادامه داد.

این فعالیت سال ها ادامه داشت تا این كه سال ۱۳۷۷ در گروه فلسفه دانشكده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی به تدریس مشغول شد كه تاكنون این فعالیت ادامه دارد.

وی علاوه بر تدریس در مراكز مهم دانشگاهی، سمت های اجرایی متعددی را برعهده داشته است.

ازجمله این سمت ها رئیس گروه فلسفه دانشگاه تبریز از سال ۱۳۶۷ تا ،۱۳۷۲ رئیس دانشكده الهیات دانشگاه تربیت معلم تبریز از سال ۱۳۷۰ تا ،۱۳۷۲ رئیس دانشگاه كردستان از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۷ و رئیس پژوهشكده حكمت وفلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از سال ۱۳۷۸ تاكنون.

آن گونه كه اشاره شد، ویژگی دكتر یثربی در تعدد و تنوع آثار اوست. این آثار را می توان به بخش های مختلفی چون: كتاب های علمی و تحلیلی، مقاله های پژوهشی، رمان ها و سفرنامه ها و... متمایز كرد.

از میان آثار علمی ایشان «عرفان نظری» با وجود این كه سال ها از چاپ آن می گذرد هنوز هم در زمینه آموزش عرفان بهترین و جامع ترین كتاب است. این كتاب بسیار واضح و روان نوشته شده و مطالب آن در دو بخش آمده است: بخش اول كه حدود یك سوم كتاب را شامل می شود درباره مبانی، اصول و سیر تكامل تصوف و عرفان درجهان اسلام است و دوسوم دیگرش شرح رساله ای از داود قیصری، تنظیم كننده عرفان ابن عربی در جهان اسلام است. دكتر یثربی این رساله را كه سال ها به عنوان كتاب درسی عرفان تدریس می شد به طور كامل ترجمه و شرح داده است. بنابراین كتاب «عرفان نظری» هم از لحاظ شرح پیدایش عرفان و اصول آن در بخش اول و هم از لحاظ مشتمل بودن بر یك متن مستند آموزشی، مهم و در خور توجه و هم از لحاظ شیوایی و نحوه بیان خواندنی و جذاب است.

«آب طربناك» عنوان دیگر اثر مهم استاد یثربی درباره نكات عرفانی دیوان حافظ است. این كتاب در نوع خود، به لحاظ دقت علمی و جامعیت بی نظیر است. وی در این باره می گوید: «متون عرفانی ما كه به صورت شعر است تاكنون طبقه بندی نشده است جز یك طبقه بندی از مثنوی معنوی به نام «لب لباب مثنوی» كه واعظ كاشفی نوشته و تلاش كرده تا مطالب مثنوی را براساس موضوع طبقه بندی كند. مثلاً درباره فنا، مرشد، سلوك و یا موضوعهای دیگر تمام شواهد را از مثنوی استخراج كند. اما بنده برای نخستین بار این كار را بر دیوان حافظ كرده ام. تمام مسائل و نكات عرفانی كه در دیوان حافظ مطرح است در ۵۸ فصل و در هر فصل چندین بند طبقه بندی كرده ام. به طوری كه هر بیت را كه مربوط به آن مسأله عرفانی است آورده ام.» همچنین در این كتاب كل دیوان خواجه حتی رباعیات و مثنویات طبقه بندی شده است.

اثر دیگر وی به نام «ماجرای غم انگیز روشنفكری در ایران» كتابی است كه در آن تلاش نویسنده بر این نكته صرف شده است كه جامعه ما را با جامعه غرب از لحاظ اصول و مبانی جریان روشنفكری جدید مقایسه كند و نشان داده است كه حتی در سطح متفكران و اندیشمندان جامعه ما این اصول رعایت نشده است و ما هنوز نتوانسته ایم تفكر جدید غربی را تجزبه و تحلیل كنیم و به كار بندیم. هر چند كه تولیدات آنان را به راحتی پذیرفته ایم. وی معتقد است، اگر بتوانیم اندیشه جدید غربی را بررسی و نقد كنیم، با یك ارزیابی دقیق می توانیم نظام فكری تازه ای برای خودمان بسازیم، با این تفاوت كه ویژه فرهنگ خودمان باشد و قابل عرضه در سطح جهانی. وی اثر مهم دیگری نیز در زمینه فرهنگ نگاشته است با نام «خودكامگی و فرهنگ». یثربی در این اثر به نقد برخوردهای غیرمنطقی جناح ها و افرادی كه به نحوی برای به دست گرفتن قدرت در جامعه تلاش می كنند پرداخته و گوشه ای از مشكلات را مطرح كرده است و تلاش نموده راهكارهایی هم ارائه دهد با این هدف كه شاید این كتاب وسیله ای باشد برای رساندن جامعه به نظم و نظامی بهتر در برخوردهای سیاسی تا آنجا كه از برخوردهای مغرضانه، موروثی و سنتی پرهیز شود. اما «تاریخ تحلیلی - انتقادی فلسفه اسلامی» اثر دیگر وی كه به عنوان مرجعی در فلسفه اسلامی مطرح است از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این كتاب در نهصدصفحه و در ۵فصل و پنج كتاب تهیه شده و مسائل مهم فلسفه اسلامی را در تاریخ شامل می شود و سابقه آن را از یونان باستان ماقبل سقراط، افلاطون، نوافلاطونیان و سپس فلسفه خودمان تا به امروز پی گرفته است. چندین نقد علمی هم در بخش هایی از این كتاب آورده كه می تواند برای هر پژوهنده یا دانشجوی فلسفه مفید و مورد استفاده باشد.

در بخش رمان و سفرنامه نویسی استاد، به دو رمان باید اشاره كرد: یكی رمان «قلندر و قلعه» كه چندبار چاپ شده و مورد توجه خوانندگان قرار گرفته است و دیگری «محمد پیام آور صلح و اندیشه» كه تا چند روز دیگر وارد بازار كتاب می شود. «قلندر و قلعه» داستان زندگی سهروردی است كه بخشی از زندگی وی را كه مربوط به عرفان و سلوك است بازگو می كند. این كتاب با نثر شیوای خود و تصاویر عینی كه از زندگی سهروردی به دست می دهد با استقبال عام مواجه شده و چندین بار به چاپ رسیده است. «محمد پیام آور صلح و اندیشه» هم عنوان رمان تازه اوست كه با حال وهوایی خاص در مورد زندگی پیامبر اسلام نوشته است. وی در این كتاب سعی كرده است یك دوره از زندگی حضرت را مطرح كند اما به صورت كاملاً عینی و ملموس؛ به صورت آدمی میان آدم ها. آن طوری كه خود آن حضرت می خواست و در قرآن مطرح شده است. از كتاب های مهم دیگر وی می توان به «فلسفه عرفان: تحلیلی از اصول و مبانی و مسائل عرفانی»، «عرفان نظری: تحقیقی در سیر تكاملی و اصول و مسائل تصوف»، «عیار نقد:نقدی بر هستی شناسی و معاد ملاصدرا»، «فلسفه امامت: تحلیل فلسفی شخصیت و اصواف امامان»، «فلسفه مشاء: گزارشی از فلسفه مشاء همراه با گزیده ای از متون»، «عیار نقد: بررسی نقد پنج مسأله بنیادی در فلسفه اسلامی». آن طور كه از عناوین كتاب های دكتر یثربی به خوبی پیداست بحث درباره این آثار و گفتن از آنها نیاز به فرصتی طولانی دارد. در هر كتاب او حرفی تازه ومسأله ای اساسی مطرح شده است چرا كه وی معتقد است: «باید حرفی را گفت كه اولاً تكرار مكررات نباشد و دیگر آن كه كلی گویی و فرار از مسأله اصلی در آن احساس نشود. امروزه معمولاً چون میزان مطالعه كم شده است بحث ها كلی و تكراری هستند» و در ادامه می افزاید: «ما درعلوم انسانی دچار آشفتگی بزرگی هستیم. چون در علوم تجربی، پزشكی وحتی جامعه شناسی الگوهایی از غرب داریم و تا حدودی با آنها هماهنگ شده ایم. مثلاً در فیزیك، پزشكی یا علوم دیگر تجربی آنها مشخص كرده اند كه مسأله اصلی چیست. غربی ها به دنبال باز كردن بن بست ها و حل مسائل ویژه هستند و ما هم می دانیم تحقیقات خود را متوجه چه مسائلی كنیم. اما در علوم انسانی ما غرب را نمی پذیریم و آن را باطل می دانیم از طرفی خودمان هم كاری نمی كنیم. بنابراین چون مسأله برای ما مشخص نشده و مسأله تحقیق را می سازد تحقیقات ما دچار آشفتگی بزرگی است.» وی درباره تحقیقات و رساله های دانشجویی می گوید: «حتی در سطح دكترا رساله هایی نوشته شده كه بسیار غم انگیزند. در این رساله ها هر كس مسأله ای تراشیده و خودش به آن مسأله پاسخ گفته بدون آنكه بداند آیا چنین مسأله هایی برای جامعه و شرایط كنونی ما مفید و جدی هست یا نه؟ كارهای تحقیقاتی هم معمولاً تكراری هستند و سبب تلف شدن بودجه می شوند.» دكتر یحیی یثربی هشداری هم برای جامعه دارد: «استادان دانشگاه ها را از فرهنگ غلطی كه جامعه به آنها تحمیل كرده است نجات بدهید. هر استادی كرسی و جایگاه ویژه ای دارد. وقتی استادی در جلسه ای حاضر می شود باید حرف تازه ای داشته باشد و نباید تنها به این فكر باشد كه در چند مركز دانشگاهی كار كند. استاد راهنما به وظیفه ای كه راهنمایی دانشجو طبق ساعت های تعیین شده است به خوبی عمل كند تا از وضعیت كنونی رهایی پیدا كنیم.»

دكتر سیدیحیی یثربی برای نقد اهمیت ویژه ای قائل است وتصمیم دارد یك دوره معرفت شناسی، منطق و فلسفه های مضاف اسلامی را نقد كند و علاوه بر ادامه دادن كار نقد و بازسازی فلسفه اسلامی قصد انجام دوكار بزرگ را هم دارد؛ یكی نوشتن تفسیر یك جلدی وجامع اما مختصر و مفید از قرآن كریم و دیگری نوشتن رمانی درباره زندگی حضرت علی (ع).

محمد مفتاحی