راهنمای ژانرهای تلویزیونی

آرش گودرزي

معرفی کتاب "راهنمای ژانرهای تلویزیونی"* (The Television Genre Book)
گردآوری و تالیف: گلن کریبر (Glen Creeber)
‌ دکتر گلن کریبر (Glen Creeber) استاد دانشگاه آبرستویث (Aberystwyth) در زمینه ی  مطالعات فیلم و تلویزیون است. علاقه ی او تحقیق درباره تلویزیون و رسانه های جدید با تمرکز بر تلویزیون و تحلیل متن در شکل ها و ساختارهای مختلف است. او در حال حاضر روی موضوع درام اینترنتی کار می کند. از آثار او می توان به:

-    سریال تلویزیونی: درام های بزرگ در صفحه ی کوچک تلویزیون (انتشارات بی اف آی، 2004)
-    50 برنامه ی کلیدی تلویزیون (انتشارات آرنولد، 2004)
-    تصاویر از راه دور: مقدمه ای بر مطالعه ی تلویزیون (انتشارات بی اف آی، 2006)

اشاره کرد.


 کتاب "راهنمای ژانرهای تلویزیونی" (The Television Genre Book)

گلن کریبر در پیش درآمد چاپ اول کتاب در سال 2001 می-نویسد که انگیزه اش از نوشتن کتاب، نیازی بوده است که خودش در زمانی که دانشجوی دانشگاه آنجلیا و کریف (East Anglia and Cardiff University) بوده برای آشنایی با مباحث مطالعات تلویزیونی احساس می کرده اما هیچگونه منبعی برای آن پیدا نمی کرده است. نیاز به یک منبع جامع، سهل الوصول، موجز و البته به روز درباره ی آنچه تاکنون درباره ی یک ژانر تلویزیونی نوشته شده باعث گردید تا او بعدها با الگو گرفتن از کتاب "پم کوک" (Pam Cook) به نام "کتاب سینما"          (The Cinema Book) کتاب "راهنمای ژانرهای تلویزیونی" را گردآوری و تدوین کند. او در پیش درآمد ویرایش اول می گوید که کتابش، در واقع یک معرفی کلی و جامع است از مباحث مطالعات تلویزیونی که توسط نویسندگان و محققان بین المللی در هر عنوان و مبحث به رشته ی تحریر درآمده است. این شرح ها دارای رویکردهای گوناگونی از جمله تاریخی، فرهنگی و انتقادی هستند. کریبر می گوید در خصوص هر ژانر و یا قالب سعی شده است دیدگاه ها و رویکردهای مختلف در کنار هم گردآوری شود. او می نویسد که تلاش کرده است تا در بخش ها و فصل های کتاب یک رویکرد خاص (فرهنگی، تاریخی و یا ادبی) بیش از بقیه برجسته نشود و همه ی این دیدگاه ها (هرچند به طور مختصر) در همه ی بخش ها وجود داشته باشند. به این ترتیب محقق و یا دانشجویی که نیاز به آشنایی با مباحث گوناگون درباره ی یک ژانر و یا قالب تلویزیونی دارد می تواند به سادگی با عمده ی نظرات و دیدگاه های مختلف درباره ی موضوع مورد نظر خود آشنا شود. کتاب همچنین دارای یک بخش کتابشناسی است که به خواننده این امکان را می دهد که تقریبا به اکثر منابع معتبری که تا این زمان درباره ی یک قالب و یا ژانر خاص، مانند سپ اپرا، مستند، تاک شو و ... به بحث پرداخته اند دسترسی پیدا کند.    

در پیش در آمدی که کریبر بر ویرایش دوم کتاب در سال 2008 نوشته است می گوید از استقبال عمومی از کتاب بسیار تعجب کرده است. او می نویسد هرگز گمان نمی کرده است که کتابی که برای دانشجویان و محققان مطالعات تلویزیونی گردآوری کرده است مورد استقبال و توجه عموم قرار بگیرد. وی عنوان می کند که شاید دلیل این امر، وجود مثال های کتاب از برنامه ها و قالب های موفق و محبوب مردمی باشد و اینکه بسیاری از مردم دوست داشته اند درباره ی تاریخچه ی شکل گیری برنامه ی محبوبشان اطلاعاتی داشته باشند.

بیشتر مثال های کتاب، آثار تلویزیونی به زبان انگلیسی هستند. تاکید کریبر بر اینکه سعی کرده است نمونه ی برنامه ها را از میان مناطق و شبکه های انگلیسی زبان انتخاب کند تحمیل محدودیتی اجباری را گوشزد می کند اما تلاش او برای آوردن مثال هایی از قالب های خاص برخی مناطق مانند برزیل تا حدی این نقیصه را برطرف می کند.

کریبر اضافه می کند که در ویرایش دوم کتاب، از بسیاری نویسندگان شناخته شده ی دانشگاهی همچون آنت هیل (Annette Hill)، جیسون میتل (Jason Mittle)، فرانسیس بونر (Francis Bonner)، جان هارتلی    (John Hartley)، جین فیوئر (Jane Feuer) و برت میلز (Brett Mills) که هر کدام دارای تالیف هایی در مورد ‍ژانرهای تلویزیونی هستند برای نوشتن شرح هایی در کتاب دعوت به عمل آمده است. هرچند در ویرایش اول نیز وجود اسامی ای چون جان کرنر (John Corner) و استیو نیل (Steve Neale) در اعتبار علمی بخشیدن به مطالب کتاب کافی به نظر می رسید اما کریبر می گوید که امیدوار است این انتخاب های جدید هدف او را که گردآوری یک کتاب مرجع دانشگاهی بوده است را محقق کرده باشد. از طرفی ابراز امیدواری می کند که این هدف باعث از بین رفتن جذابیت مردمی ویرایش اول نگردد.

کتاب دارای 10 فصل است که که به سرفصل های: مقدمه: ژانر چیست؟، درام، سپ اپرا، کمدی، تلویزیون کودکان، خبر، مستند، تله واقعیت، انیمیشن و سرگرمی‌ های مردمی تقسیم شده است. فصل های تله واقعیت و انیمیشن، در ویرایش اول کتاب جدا نبوده است و در نسخه ی جدید این بخش ها تفکیک گردیده و مفصل تر شده است.

هر فصل کتاب با مقاله‌ای با عنوان مطالعه‌ی ... (Studying) شروع می شود که به نظرات و مباحث مختلف پیرامون آن ژانر می پردازد. سپس قالب ها یا زیر ‍ژانرهای آن معرفی و بررسی می‌شوند و نمونه فیلم های مربوطه که به عنوان شاخصه ی آن قالب و یا ژانر شناخته می شوند به طور جداگانه و معمولا با توضیحات مفصل معرفی شده اند که البته از جذابیت خاصی نیز برخوردار است. به عنوان مثال در قسمت مستند، پس از بخش مطالعه ی مستند، مساله مطالعه ی فرم و محتوا در فیلم مستند آمده و سپس به واقعگرایی مستند پرداخته شده است. در ادامه قالب‌های مستند انعکاسی (Reflexive Documentary)، مشاهده گر (Observational) و مستندهای آموزشی (Educational Documentary) معرفی و تحلیل شده‌ اند. در ضمیمه نیز به مستند حیات دایناسورهای شبکه ی دیسکاوری (The Discovery channel and walking with Dinasors) و مساله ی تقلب در مستند (Documentary Fakes) پرداخته شده است.

مهمترین فصل کتاب را شاید بتوان فصل شروع یا "ژانر چیست؟" دانست. در این فصل به پیشینه ی مطالعات ژانر از یونان باستان و تحولات اساسی آن تا کنون پرداخته شده است. هرچند با توجه به گستردگی مبحث مطالعات ژانر، این فصل بسیار مختصر و کم توشه به نظر می‌ رسد ولی از آن جهت که به سوال های پیرامون همنشینی دو واژه ی "ژانر" و "تلویزیون" در عنوان کتاب می پردازد حائز اهمیت است و تا حدی آن را می‌ توان چهارچوب نظری متاب نیز دانست. با اینکه خود کریبر از پیشزمینه تحصیلات ادبی برخوردار است و این مساله را نیز در تلخیصی که بر مطالعات ژانر نوشته است بروز می دهد اما با اضافه کردن نوشته ی جیسون میتل با عنوان "مطالعه ی ژانر- ورای رویکرد متن" (Studying Genre- Beyond Texts) اهتمام خود را برای فراتر رفتن از پرداختن به یک رویکرد خاص به خوبی نشان می‌ دهد. بخش های "تلویزیون و ژانر"                        (Genre and Television )، "محدودیت ها و کاربردهای ژانر" (The uses and limitations of Genre)، "ژانر، چندرگه یی و تحول" (Genre, Hybridity and Mutation) و در نهایت "ژانر، قالب و تلویزیون زنده"          (Genre, Format and ‘live’ television) عموما چالش های کاربرد واژه ی "ژانر" در مطالعه ی تلویزیون را توضیح می دهند. مسائلی چون تلفیق مدام ژانرها و قالب ها در تلویزیون که باعث قرار گرفتن یک برنامه در چندین دسته بندی و طبقه بندی ژانری می شود و در مقابل آن ثابت بودن ویژگی بسیاری از برنامه های تلویزیونی که قابلیت تفکیک ژانری را برای آن ها سخت می کند. عدم مشابهت تعداد عدیدی از قالب های تلویزیونی به قالب های سینما و ادبیات که باعث عدم امکان استفاده از نظریه های ژانر سینمایی و ادبی می گردد و بسیاری سوال های دیگر، این مساله را که آیا بررسی قالب های تلویزیونی علمی و عملی است را به شدت به چالش می کشد. امری که مبانی وجودی کتاب منتهی می شود. با اینحال برای عموم خوانندگان این کتاب، پرفایده بودن و غنای مطالب آن جای تردید نخواهد داشت. کتابی که به لحظ علمی بودن و تا حدی جامعیت کمتر مورد تردید است و به ندرت می‌ توان مطالب آن را در کتاب های مشابه و یا در جستجوهای اینترنتی پیدا کرد.
 
* Glen, Creeber (2008) The Television Genre Book, second edition, London: British Film Institute