یونان باستان (7)

توماس ر. مارتین - ترجمۀ زهره دودانگه

تصویر: سنگ قبر یک زن یونانی همراه با برده اش در سال 100 پ.م، منبع: ویکی پدیا
8- مردم و جامعه
ویژگی های متمایز جامعه یونان باستان عبارت بود از: تفاوت میان فرد آزاد و برده، نقش های متفاوت مرد و زن، فقدان نسبی تفاوت موقعیت و شان افراد بر مبنای نسب و تبار، و اهمیت مذهب. بیشتر شواهد باقی مانده از یونان باستان متعلق به دولت شهرهای دوره های کلاسیک و هلنیستی است. آتن و اسپارت که دارای نظام های متفاوتی بودند، تا کنون شناخته شده ترین جوامع دولت شهری هستند. با وجود اینکه آتن نسبت به بیشتر دولت شهرها دارای مقیاس نسبتا عظیمی بود، شیوه زندگی در آن، در مقایسه با سیستم خاص اسپارت، به دنیای یونانی شباهت بیشتری داشته و دارای اشتراکات افزون تری بود.

الف-ساختار اجتماعی
تنها مردم آزاد می توانستند شهروند باشند و استحقاق این را داشته باشند که در یک دولت شهر تحت حمایت کامل قانون قرار گیرند. در مقایسه با روم باستان، یونان به ندرت سلسله مراتب اجتماعی (رتبه بندی مردم بر اساس اعتبار و نفوذ) را با قدرت سیاسی پیوند می داد. در بیشتر دولت شهرها امتیاز اجتماعی بیانگر حقوق قانونی یا سیاسی ویژه ای نبود. برای مثال تولد در یک خانواد ممتاز عموما امتیازات ویژه ای را به همراه خود نمی آورد. برخی اوقات خانواده های خاصی عملکردهای مذهبیِ عمومی را تحت کنترل خویش داشتند، مانند پرستش یک خدای مهم؛ اما معمولا این حق انحصاری به صاحبانِ این حق، قدرتی اضافی در حکومت نمی داد.
در آتن جمعیت بر اساس ثروت به چهار طبقه تقسیم می شدند، به همراه برخی مناصب سیاسی که برای اعضای سطوح بالاتر بود؛ با این وجود مردم در صورت به دست آوردن ثروتِ بیشتر می توانستند طبقه خود را تغییر دهند. در اسپارت تمام مردان در صورت اتمام تحصیلات دارای لقب"برابر (equal)" می شدند. با این حال پادشاهان اسپارت که که رهبری دوگانه نظامی و مذهبی دولت را بر عهده داشتند، از دو خاندان آمده بودند.
برده ها دارای قدرت یا مقامی نبودند. آن ها فاقد حق داشتن خانواده ای برای خود بوده، نمی توانستند مالک شوند و نیز هیچ گونه حقوق سیاسی و قانونی نداشتند. ارسطو فیلسوف یونانی، از برده ها به عنوان ابزار زنده یاد می کند و هیچ یونانیِ آزادی شناسایی نشده که از لغو برده داری حمایت کرده باشد. در سال 600 پ.م برده داری (رفتار با برده ها به عنوان مایملک) در یونان گسترش یافت. در قرن پنجم پیش از میلاد شمار برده ها تا یک سوم جمعیت برخی دولت شهرها تخمین زده شد. مردم پس از اینکه در جنگ اسیر می شدند و یا توسط مهاجمان تصاحب گشته و سپس توسط آن ها فروخته می شدند، به برده مبدل می گشتند. یونانیان برده های زیادی از مردم غیر یونانی گرفتند، اما غیر یونانی ها نیز در جنگ یونانیان دیگری را بردۀ خود ساختند. خارج از اسپارت، بردگان یونانی هیچ گاه در مقیاسی گسترده شورش نکردند، زیرا آن ها از ملیت های بسیار گوناگونی بوده و پراکنده تر از این بودند که سازمان یابند.
بیشتر خانواده ها برده ها را به عنوان خدمت کار و کارکنان منازل به کار می گرفتند. حتی مردم نسبتا فقیر ممکن بود که یک یا دو برده داشته باشند. مالکان می توانستند بردگان خود را بزنند یا بکشند، بدون آنکه مورد مجازات قرار گیرند. با این حال ضربه زدن به کارکنان خوب توجیه اقتصادی نداشت، چرا که در این صورت ارباب به بخشی از اموال خود آسیب می رساند. برای تشویق بردگان به کار سخت، مالکان گاهی به آن ها وعده آزادی در آینده می دادند. بر خلاف روم، بردگان آزاد شده در یونان به شهروند تبدیل نمی شدند. به جای آن، بردگان پیشین وارد جامعه متیک ها می شدند نه شهروندان؛ این جامعه مردم سرزمین های بیگانه و سایر دولت ها را در بر می گرفت و این مردمان رسما اجازه داشتند که در یک دولت شهر زندگی کنند.
دولت شهرها و خدایان نیز به لحاظ قانونی مالک بردگان بودند (بردگانِ خدایان عموما توسط واسطه های زمینی خدایان، یعنی راهبان معابد، سرپرستی می شدند). این بردگان عمومی از استقلال بیشتری برخوردار بوده، تحت اختیار خود زندگی کرده و به انجام وظایف تخصصی می پرداختند. برای مثال در آتن بردگان عمومی برای تعقیب ضرب سکه های تقلبی آموزش می دیدند. بردگان معابد به عنوان خدمتگزاران خدای جایگاه مقدس انجام وظیفه می کردند. اسپارت دارای طبقه ویژه ای از بردگان بود که هلوت نامیده می شدند، این بردگان اسرای جنگ یونانی بودند که تحت مالکیت دولت در آمدند، اما به خانواده های اسپارتی واگذار شدند. هلوت ها طعام فراهم کرده و کارهای خانه را انجام میدادند، درنتیجه زنان اسپارتی می توانستند وقت خود را به پرورش بچه هایی نیرومند اختصاص دهند و مردان نیز زمان خود را صرف آموزش دیدن، به عنوان جنگجویان پیاده نظام، نمایند. هلوت ها در شرایط سختی زندگی کرده و اغلب شورش می کردند. اسپارتی ها سالانه یک گروه از مردان جوان را مامور می کردند تا هر هلوتی را که به احتمال زیاد آتش شورشی را بر می افروخت، به قتل برسانند.

ب- شیوه زندگی
شیوه زندگی در دولت شهرهای یونان باستان تقریبا برای مدتی طولانی تغییر نکرد. در مراکز شهری، مردم بنابر میزان دارایی خود در بناهای آپارتمانی محقر و یا خانه های تک خانواری می زیستند. خانه ها، بناهای عمومی و معابد در پیرامون آگورا قرار گرفته بودند، یعنی جایی که مردم برای گفتگو و خرید غذا و صنایع در بازارهای روزانه تجمع می کردند. همچنین شهروندان در دهکده های کوچک یا خانه های رعیتی پراکنده در گرداگرد حومه دولت شهر زندگی می کردند. در آتن بیشتر مردم خارج از دیوارهای شهر زندگی می کردند تا داخل آن.
خانه ها ساده و شامل اتاق خواب، فضای ذخیره (انبار) و یک آشپزخانه به دور یک حیاط مرکزی کوچک بود، اما حمام نداشت. زباله در یک گودال بیرون از درِ خانه تخلیه می شد و سپس برای بردن به حومه شهر جمع آوری می گردید. بیشتر خانواده ها تک هسته ای بودند، بدین معنی که اعضای خانه شامل یک پدر و مادر و بچه هایشان شده و عموما سایر خویشاوندان در خانواده حضور نداشتند. پدر با کار کردن و یا سرمایه گذاری در زمین و تجارت مسئولیت حمایت خانواده را داشت. مادر مسئولیت مدیریت آذوقۀ خانواده و نظارت بر بردگان –که ازچشمه های عمومی توسط کوزه آب می آوردند و آشپزی، رفت و روب و مراقبت از کودکان را بر عهده داشتند- را بر دوش داشت. پدر خانواده یک اتاق مجزا برای پذیرایی از مهمانان داشت، زیرا مهمانان مذکر اجازه نداشتند وارد اتاق هایی شوند که زنان و کودکان بیشتر اوقات خود را در آن ها سپری می کردند. مردان ثروتمند غالبا دوستان خود را برای ضیافت (symposium) -مهمانی برای شام و نوشیدنی-دعوت می کردند. نور از چراغ هایی که با روغن زیتون می سوخت و گرما از منقل های ذغال چوبی که دود می کرد، تامین می شد. اثاثیه خانه ساده و کم، و معمولا شامل صندلی، میز و تخت چوبی بود.
غذا نیز ساده بود. غذای فقرا عمدتا سوپ جو بود که با پیاز، سبزیجات و کمی پنیر یا روغن زیتون طعم دار شده بود. تعداد کمی از مردم مرتب گوشت می خوردند، به استثنای زمانی که اعضای بریان شده حیواناتی که در جشن های دولتی قربانی می شدند، به طور رایگان توزیع می گشت. نانوایی ها روزانه نان تازه می فروختند و دکان های کوچک غذای آماده عرضه می کردند. شراب رقیق شده با آب، نوشیدنی محبوبی بود.
سبک لباس پوشیدن یونانیان در طول زمان تغییر اندکی کرد. مردان و زنان هر دو لباس های گشادی می پوشیدند که به منظور مطابقت با فرم بدنشان، قدری در شکل متفاوت بوده است. لباس ها اغلب دارای طرح رنگین بوده و با کمربندی محکم بسته می شد. در هوای سرد مردم بالاپوش، کلاه و چکمه ای چرمی -که جایگزین صندلهایی بود که در هوای گرم می پوشیدند- در بر می کردند. زنان از جواهرات و آرایش استفاده می کردند، به ویژه پوشاننده ای پودری بکار می بردند که به چهره شان رنگی روشن ببخشد. مردان تا زمانی که اسکندر اصلاح صورت را رواج داد، محاسن داشتند.
پزشکی محدود بود. در قرن 5 پ.م، بقراط مشهورترین پزشک دوران باستان کمک کرد تا خرافات را از درمان پزشکی جدا کند. پزشکان برای درمان جراحات و کاهش درد داروهای گیاهی استعمال نموده و می توانستند برخی اعمال جراحی را انجام دهند. اما آنها هیچ معالجه ای برای عفونت نمی شناختند، و حتی مردمی که دارای شرایط سلامت مناسبی بودند می توانستند به سرعت در هر سنی به دلیل بیماری بمیرند.
مردان به منظور آمادگی برای خدمت نظام روزانه ورزش می کردند. پیش از اینکه سربازان مزدور در دوره هلنیستی متداول شوند، نیروهای نظامی یونان از شهروندان شبه نظامی تشکیل شده بود که توسط شهروندان معمولی اداره می شد. هر دولت شهر حداقل یک ژیمنازیوم داشت: ترکیبی از ساختمان ورزشی، مسیر دومیدانی، تاسیسات استحمام، سالن سخنرانی و پارک، که درهای آن تنها برای مردان گشوده بود. مردانی که در شهر زندگی می کردند برای تمرینات بدنی، بازی با توپ، قمار و استراحت به آنجا می رفتند. زنان با دیدار دوستان و شرکت در جشن های عمومی خود را سرگرم می کردند.
جشن های دولت-شهری هیجان انگیرترین سرگرمی ها را در برداشت. خدایان با رقابت هایی در زمینه موسیقی، رقص، نمایش و چکامه سرایی گرامی داشته می شدند. آتن به خود مباهات می کرد که تقریبا یک روز در میان جشنی برپا می کند. جشنواره های کشوری بزرگی در المپیا، دلفی، نمئا و کورنت (Isthmian Games) تماشاگران و شرکت کنندگان حرفه ای را از سراسر جهان یونانی جذب می کرد. ورزشکاران و موسیقی دانانی که در مسابقات پیروز می شدند ثروتمند و مشهور می گشتند. پر تماشاگرترین و گران ترین مسابقات ارابه رانی بود، که به اسب های گران قیمت و عالی نیاز داشت.
با وجود اینکه تنها مردان در امور سیاسی دولت شهر حق مشارکت داشتند، زنان شهروندانی قانونی، اجتماعی و مذهبی محسوب می شدند. شهروندان مونث می توانستند مالک اموال باشند و برای منازعات در زمینه مالکیت به دادگاه مراجعه کنند. با این حال جامعه یونان جامعه ای پدر سالار بود، همراه با مردانی که به عنوان "پدر" عمل نموده و زندگی زنان و حفاظت از منافع آن ها را (چنانکه توسط مردان تعریف شده بود) تنظیم می نمودند. انتظار میرفت تمام زنان دارای محافظان مرد باشند که از آن ها به لحاظ فیزیکی و قانونی محافظت نمایند. وظایف مذهبی مهم زنان شامل این بود که بر آیین های دینی -که منحصرا به آنان تعلق داشت- نظارت کنند و یا به عنوان راهبان تحت حمایت عموم، خدمات دارای اجرت انجام دهند. زنان جوان عموما در بیست سالگی بامردان ازدواج می کردند.
اسپارت دارای شیوۀ زندگی متمایزی بود که به منظور ایجاد یک ارتش نیرومند طراحی شده بود. در این شهر دختران قادر بودند در یک فضای باز ورزش کنند بنابراین می توانستند نیرومند شوند و فرزندانی سالم به دنیا آورند. پسران در سن هفت سالگی خانه را ترک می کردند تا در سربازخانه های عمومی زندگی کنند و در دوازده سالگی تمرینات جسمانی و اخلاقی سختی را تحت نظارت سختگیرانۀ مردان مسن تر آغاز نمایند. برای سر سخت نمودن پسران، اگر آن ها گاهی تمایل داشتند غذا بخورند، لازم بود که غذا را بدزدند؛ اما اگر دستگیر می شدند تحت تنبیه قرار می گرفتند. آنها هرگز اجازه نداشتند حاضر جوابی کنند، حتی در صورتی که مورد اهانت و شوخی تحقیر آمیزی قرار می گرفتند که به ضرر آن ها تمام می شد. وقتی آن ها ازدواج می کردند تا زمانی که سن سی را پشت سر بگذارند، اجازه نداشتند که با عروس خود زندگی کنند. هر پسری که در تمرینات مردود می شد حقوق سیاسی خویش را از دست داده و احساس حقارت عمومی دائم را به دوش می کشید.

منبع:
Contributed By:
Thomas R. Martin
Microsoft ® Encarta ® 2009. © 1993-2008 Microsoft Corporation. All rights reserved.

یونان باستان برای کودکان: