هویت جویی و سنگ قبر(اتنوگرافی بهشت زهرای فیروزآباد)

رضا طیبیان

هویت جویی و سنگ قبر(اتنوگرافی بهشت زهرای فیروزآباد)/ رضا طیبیان/ 34 صفحه+جدول شرح ساختار ایل+140 عکس+8 نقشه/ انسان شناسی شهری/ دکتر ناصر فکوهی/ 1384-85
طرح مسئله
شهرستان فیروزآباد از توابع استان فارس است و بین شهرستان های کازرون،شیراز،جهرم و لار قرار دارد.72 درصد بافت طبیعی آن به دلیل قرار گرفتن در میان رشته کوه های زاگرس،کوهستانی است و مناطق مسکونی در دشت های میان کوه ها جای دارد.بنابرسرشماری سال 75 جمعیت این شهرستان برابر 21 هزار نفر است که ترکیبی از شهرنشینان،روستائیان و عشایرند.75 درصد جمعیت انرا قشقایی ها تشکیل می دهند که از بزرگترین ایلات ایران در استان فارس به حساب می آیند.جمعیت قشقایی ها در کل یک و نیم میلیون نفر برآورد شده و به 6 شاخه پرجمعیت به نام طایفه تقسیم می شوند. ساختار این ایل به صورت ایل،طایفه،بنکو و اباست.این ایل به زبان ترکی سخن می گویند.گورستان بهشت زهرا بزرگترین،مهمترین و جدیدترین گورستان شهر است و بیش از سه هزار قبر را در خود جای داده است.این گورستان در انتهای خیابان بهشت زهرا واقع شده که در جنوب شرقی این شهرستان بوده و 5 هکتار وسعت دارد.این قبرستان در ابتدا باغی بوده که توسط آقای شیرزاد وقف شده است.این تحقیق قصد دارد با بررسی سنگ قبرها و نوشته های آنها به این سوالات پاسخ دهد که یک گروه قومی چگونه از طریق نوشته های سنگ قبر،ساختار اجتماعی و قومی خود را حفظ می کند؟چه طور با استفاده از تنها علائم بازمانده از مردگان(قبور) به حافظه تاریخی خود ارجاء می دهد؟انواع و مناسک مرگ در بین قشقایی های فیروزآباد چگونه است؟
این تحقیق با روش مصاحبه،مشاهده و مشاهده مشارکتی انجام شده است.
یافته های تحقیق
1-بهشت زهرا به دلیل قرار گرفتن در محله های ترک نشین به نوعی گورستان قبیله ای تبدیل شده است،به این معنی که ساختار اجتماعی و گروهی قشقایی ها مبنی بر تقسیم بندی بر اساس طایفه و تیره و... به سنگ قبرها نیز منتقل گشته است.
2-نوجوانان و جوانان شهر در بهشت زهرا به بازی می پردازند،گله های دام در آن چرا می کنند،پنج شنبه ها قبرستان به نوعی پارک تبدیل می شود و جمعیت زیادی از تمام سنین در آن حضور می یابند.از این جهت این گورستان با سایر گورستان ها تفاوت دارد.
3- سنگ قبرها در گذشته بسیار کوچک و ارزان بودند ولی به مرور بزرگتر و پرنوشته تر و گران تر شده اند.امروز سنگ قبرهای دو تکه بیشتر از سایر انواع رواج دارند.در بخش عمودی این سنگ ها عکس متوفی حک می شود.
4- بیشتر مرگ ها در فیروزآباد مرگ به دلایل طبیعی است و در بین مرگ های غیرطبیعی نیز تصادفات رانندگی ناشی از شکل کوهستانی منطقه،درگیری مسلحانه طوایف محلی به دلیل شغل ارثی دام دزدی،خودکشی با اسلحه در بین پسران جوان و خودسوزی دختران و زنان جوان جای می گیرند.
5- سنگ نوشته های گورستان بهشت زهرا شامل نام و نام خانوادگی،نام پدر و نیز نام طایفه است.سنگ قبرها برای نشان دادن تعلق اجتماعی گروه مردگان اقدام به حک کردن نام طایفه یا تیره وی روی سنگ قبرش کرده اند.استفاده از شعر بر روی سنگ قبر نیز نوعی تلاش برای دراماتیزه کردن مرگ و احترام به اموات است.نوشتن اشعار ترکی روی سنگ قبرها پدیده ای جدید و نسبتا رایج است.
6- آیین حجله گذاشتن برای جوانان فوت شده برگزار می شود که در آن از تمام لوازم و آذین های عروسی و تمامی مناسک عروسی مانند دست زدن و رقصیدن استفاده می شود؛خصوصا اگر متوفی تازه ازدواج کرده یا نامزد داشته باشد.
نتیجه گیری
مطالعات تطبیقی نشان داده اند همان طور که جوامع در زندگی به دنبال تعریف و بیان خود به گونه ای متمایز از دیگران هستند به هنگام مرگ نیز این میل را حفظ می کنند.سنگ قبرها یکی از عرصه های نمایش این احساس هستند.همان طور که در بخش یافته های این تحقیق آمد قشقایی ها تحت فشارهای بیرونی جهت یکسان سازی هویتی و در تلاش برای حفظ شاخص های هویتی،ویژگی های قبیله ای شان را نیز در کنار مشخصات شخصی متوفی و روی سنگ قبر او می نویسند و یا از اشعاری به زبان ترکی استفاده می کنند.بنابراین می توان از سنگ قبرها به عنوان نمادهای فرهنگی مرتبط با مرگ،اطلاعات بسیاری در مورد فرهنگ جوامع استخراج کرد.
آدرس الکترونیکی محقق:
 [e-mail]
 [e-mail]